به گزارش رسانه خبری سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران، پنجمین برنامه چهل سال با رسانه‌ها با موضوع «رسانه‌ها و جنگ نرم» سه‌شنبه چهارم دی با حضور حسن نجفی سولاری مدرس دانشگاه، احمد قیومی معاون سازمان فضای مجازی سراج و محمد اسکندری روزنامه نگار و پژوهشگر، در کافه گلاب فرهنگسرای رسانه برگزار شد.
در ابتدا حسن نجفی سولاری مدرس دانشگاه با اشاره به موضوع جنگ رسانه‌ای گفت: باید بپذیریم از بدو خلقت انسان، تهاجم و مقابله در حوزه ارتباط انسانی وجود دارد و همانطور که انسان به شکار حیوانات می‌پرداخت، خودش هم مورد هجوم قرار می‌گرفت و به تناسب رشد انسان، این تهاجمات هم بیشتر می‌شد. در عصر کنونی به دلیل وجود تکنولوژی فناوری اطلاعات، عملیاتی درحال انجام بوده که از حد جنگ روانی فراتر رفته که نامش را جنگ شناختی و ادراکی گذاشته‌ایم. در این جنگ هرکسی قدرت بیشتری داشته باشد می‌تواند در این زمینه حکومت داری کند.
وی افزود: در جنگ ادراکی، عملیاتی از سوی رسانه‌ها انجام می‌شود که ذهن، خواسته، قلب، امیال و نیاز به کسب و کار و آرزوها تحت کنترل قرار می‌گیرد و هدایت می‌شود. امروز هرکسی که فکر کند جنگی وجود ندارد، این نوع مدل را نشناخته است.
این مدرس دانشگاه بیان کرد: در بسیاری از کشورها به ساماندهی فضای مجازی می‌پردازند و ولنگاری ماهیت فضای مجازی نیست. از سال ۷۹ برای ولنگاری فضای مجازی هشدارهایی داده شده است اما نتیجه‌ای را شاهد نبودیم. اساسا فضای مجازی به دلیل تکنولوژی موجود قدرت کنترل پذیری بالایی دارد.
سولاری گفت: در ایران از زمانی که فضای مجازی از حوزه اختصاصی خارج و وارد حوزه عمومی شد، مقام معظم رهبری ۱۸ بند را در فضای مجازی برای سازماندهی آن عنوان فرمودند. یکی از آن ۱۸ بند، هویت بخشیدن کاربران ایرانی است. تهاجم فرهنگی تنها مختص ایران نیست بلکه همه دنیا با آن درگیر هستند. اگر نگاهی به رسانه‌های پیش و پس از انقلاب داشته باشیم متوجه می‌شویم که شاهد تحول اساسی در این زمینه بودیم. پیش از انقلاب ما تنها دو شبکه تلویزیونی داشتیم که این تعداد امروزه به ۱۴۵ شبکه رادیویی و تلویزیونی در سطح کشور رسیده است. همچنین ۳۳ شبکه استانی در حال فعالیت هستند و آنها به لحاظ امکانات و تکنولوژی نسل چهارمی به حساب می‌آیند.
وی بیان کرد: طی فراتحلیلی که در سال ۹۶ روی رسانه‌ها داشتیم به این نتیجه رسیدم که یک میلیون ساعت پخش رادیویی داریم که ۵۰۰ هزار ساعت تولید محض است. همچنین هم اکنون بیش از ۲۵۰ هزار ساعت تولید تلویزیونی در ژانرهای مختلف داریم. ایران به لحاظ ساخت سریال و تله فیلم رتبه خوبی دارد.
این کارشناس فضای مجازی افزود: دولت ۱۱ هزار میلیارد تومان گندم می‌خرد تا یارانه گندم بدهد و مردم در نان مشکلی نداشته باشد. حتی دولت ۲۵ هزار میلیارد تومان درحوزه دارو هزینه میکند تا مردم در این حوزه دچار مشکل نشود. سهم فرهنگ در اعتبارات دولتی چقدر است؟ این درحالی است که دشمن در این حوزه سرمایه گذاری بیشتری میکند و یکی از مأموریت‌هایش تغییر فرهنگ کشور است.
وی با اشاره به صنایع فرهنگی خلاقانه گفت: این نوع از صنایع تنها رسانه نیستند بلکه شامل ۱۸ شاخه‌اند که می‌توان به توریسم، معماری، ورزش، رسانه‌های سنتی، رسانه‌های مجازی و دیگر موارد اشاره کرد. خوشبختانه در کشور ظرفیت‌های بسیاری وجود دارد. در جنگ روان شناختی نیروی انسانی مهم است و اگر نتوانیم سازماندهی مناسبی در این زمینه داشته باشیم، موفق نخواهیم بود. ۴۰۰ هزار نفر در کشور توانایی عملیات و تولید را دارند و حتی در سطح دکترا نیروهایی هستند که به خوبی سازماندهی نشده‌اند. ما باید برای این تعداد کارآفرینی کنیم. در حوزه تجهیزات وضعیت خوبی داریم اما به درستی نمی‌توانیم از آن استفاده کنیم.
وی ادامه داد: در حوزه سینما آخرین تکنولوژی‌ها را وارد کشور کرده‌ایم اما نتوانسته‌ایم به درستی از آنها استفاده کنیم. اصلی‌ترین مسأله، سرمایه است. چالش بزرگ صنایع خلاق این بوده که حمایت مالی نمی‌شوند. همچنین ما سنجش درستی نداریم و ابزارها و اندازه گیری تحولات را نتوانسته‌ایم فراهم کنیم. البته ما در زیربنا نگاه‌مان تنها به تجهیزات و امکانات نیست بلکه موضوع مدیریت، روش‌ها، سنجش‌ها و اندازه گیری‌ها را درنظر می‌گیریم. همچنین باید نگاه جدیدی به حوزه فرهنگ داشته باشیم و به یک نگرش نوین برسیم.
این مدرس دانشگاه بیان کرد: روحیه همگرایی و ملی در کشور وجود دارد که مصداق بارز آن واکسینه شدن همه کودکان ایران در دوره مربوطه است. باید بپذیریم که در بخش‌هایی نمی‌خواهند که همگرایی وجود داشته باشد. ایجاد نظام جامع رسانه‌ای برای حوزه فضای مجازی امکان پذیر نیست چراکه این رسانه نوین نمی‌پذیرد که قدرت بالای خودش را داشته باشد. باید از داشته‌هایمان به خوبی استفاده کنیم که این همان مدیریت ناب است. سازماندهی نیروی انسانی و مردم مدار بودن درحوزه رسانه از دیگر مواردی است که باید به آن دقت کنیم. برای همگرایی شش ضلعی وجود دارد که حکمرانی، رسانه داران، رسانه سازان، کسب و کارهای رسانه‌ای،خانواده و آحاد مردم از اضلاع آن به شمار می‌روند.
در ادامه احمد قیومی معاون سازمان فضای مجازی سراج، با اشاره به این موضوع که جنگ رسانه‌ای یکی از برجسته‌ترین قسمت‌های جنگ نرم است، گفت: جنگ رسانه‌ای، جنگی است که در همه شرایط حتی در شرایط صلح رخ می‌دهد. امروز فناوری‌های نوین ارتباطی و شبکه‌های اجتماعی که خود به نوعی فضای رسانه را دگرگون کرده مرزها را برداشته است. اثرات جنگ نرم بسیار مشهود است و در جامعه و بر افکار عمومی می‌بینیم. البته مخاطب منفعل نیست اما این جنگ آنقدر قدرتمند است که نفوذ بیشتری در میان مخاطبان دارند. جنگ خلیج فارس در سال‌های اخیر نشان از قدرت جنگ رسانه‌ای است که با قدرت عمل کردند.
معاون سازمان فضای مجازی سراج، بیان کرد: نمی‌توان موضوع کنترل و ولنگاری را در حوزه فضای مجازی رد کرد، ماهیت فضای مجازی توسعه دهنده بوده به این معنا که فضای مجازی غیرقابل پیش‌بینی است. امروز فضای مجازی مرزها را برداشته است و ما بر این تصور هستیم که یک سری اتفاقاتی که رخ می‌دهد، بر پایه یک فکر قوی است درحالی که اینگونه نبوده و گاهی با یک حرکت کوچک در فضای مجازی می‌توان شاهد نتایج بسیار قوی بود. فضای مجازی سیستم توسعه دهنده است و امروز تلویزیون‌های دیجیتال جایگزین تلویزیون‌های سنتی شده‌اند. بنابراین حوزه رسانه تنها اطلاع رسانی و خبر نیست بلکه کارکردهای دیگری هم دارد.
قیومی افزود: معتقدم اگر تا به امروز خوب کار کرده بودیم، حاصلش این نبود. در هشت سال دفاع مقدس عملکرد خوبی داشتیم اما پس از آن نتوانستیم عملکرد خوب را ادامه دهیم. حوزه بازی‌های رایانه‌ای به شدت حوزه تأثیرگذاری است و امروزه شاهد یک بازی هستیم که به ترویج سبک زندگی آمریکایی می‌پردازد. حوزه رسانه به بخش اقتصادی و فرهنگی، نگاه دموکراسی دارد. رسانه‌ها در حوزه دموکراسی ورود عمیق دارند. اگر رسانه‌های ما امروز خوب عمل می‌کردند، شاهد تیراژ کمتر روزنامه‌ها نبودیم. حتی اگر سریال‌های خوبی تولید می‌کردیم، امروزه مخاطبان‌مان به سراغ سریال‌های ترکیه‌ای و عربی نمی‌رفتند.
وی بیان کرد: ما باید رسانه را از حاکمیت خارج کنیم و فضای رسانه‌ای تا زمانی که دست حاکمیت و دولت است، وضع اینچنینی را شاهد هستیم. البته ماهیت فضای مجازی نظارت ناپذیر است. همچنین محدودیت‌های حاکمیتی باعث می‌شود که فرد با هویت دیگری در فضای مجازی فعالیت کند. تمرکز رسانه‌های غرب بر اقتصاد سیاسی بسیار است. در هیچ جای دنیا با افزایش قیمت‌ها، تقاضا بالا نمی‌رود. ما در این حوزه هیچ کاری نکرده‌ایم و کمیت بدون کیفیت فایده‌ای ندارد و با ارائه آمار و ارقام نمی‌توانیم بگوییم که عملکرد خوبی داشته باشیم.
قیومی با اشاره به اینکه شاخص‌های فرهنگی تکان نخورده است، گفت: ما باید ساختارها را اصلاح کنیم. در حوزه رسانه باید به تقویت حرکت‌های کند و اصلاح آن بپردازیم. در حوزه‌های خلأ می‌توان با برنامه‌هایی مدون بر مشکلات غلبه کرد. مردم در هشت سال دفاع مقدس نشان دادند که می‌توانند بر روزهای سخت غلبه کنند و قطعا در جنگ نرم هم پیروز می‌شوند و تنها باید آموزش‌های لازم را به آنها ارائه کرد.
معاون سازمان فضای مجازی بیان کرد: بسترهای زیرساختی مهیاست و اقدامات بسیاری در این زمینه انجام شده که یکی از آنها ورود به سازمان‌های مردم است. ما باید نظام جامعه‌ای را برای گونه‌ای از رسانه‌های کوچک فراهم کنیم.
وی ادامه داد: امروزه شاهد ظهور رسانه‌های نوین کوچک اثرگذار هستیم و آنها این ظرفیت را دارند و تک تک این سنگر سایبری باید مجهز شوند و ایجاد نظام جامعه رسانه‌ای، هم‌افزایی و مشارکت مردمی، ورود نخبگان و دانشگاهیان می‌توانند در ترویج سواد و فرهنگ رسانه‌ای بسیار مؤثر باشند.
قیومی مشکل اصلی در حوزه رسانه را نبود محتوا دانست و گفت: امروزه مشکلی در زیربنا و امکانات نداریم بلکه باید به دنبال تولید محتوای مناسب باشیم. البته تلاش‌هایی در این زمینه انجام شده اما کافی نیست. مدیریت رسانه نیازمند افراد رسانه‌ای است. متأسفانه افرادی که در حوزه رسانه کار کردند، رسانه‌ای نبودند و تخصصی در این زمینه نداشتند. ما در حوزه رسانه باید از افراد رسانه‌ای بهره‌مند شویم. امروزه از این افراد کم استفاده شده است درحالی که باید به جوانان اعتماد کنیم. رسانه‌ها همیشه می‌توانند حامی فرآیندهای توسعه‌ای باشند. ما ناگزیریم که در جریان جنگ رسانه‌ای که تحمیلی بر ما وارد شده است، قرار بگیریم. در بخش دیگری از رسانه که جنگی وجود ندارد و اختیارش فعالیت در آن را داریم، می‌توانیم تصمیمات مؤثری را بگیریم.
معاون سازمان فضای مجازی سراج بیان کرد: فعالیت‌های رسانه‌ای امروز پس از چهل سال این قابلیت را دارند که به عنوان عمل‌گر در توسعه نقش داشته باشند. در این زمینه نظام جامعی نداریم که بتواند سپهر رسانه‌ای را تقویت کند. نظام جامع رسانه در چهارچوب رسانه می‌تواند هماهنگ کننده مناسبی باشد. در رسانه‌های غربی این اصول وجود دارد و خط مشی‌ها را تعیین میکند. ما نیازمند به اصلاح جامعه رسانه‌ای هستیم و باید نگاه حاکمیتی به رسانه را کم کنیم و رسانه‌ها فراتر از حوزه حاکمیتی حرکت کنند. همان طور که مردم در جنگ به صورت خودجوش وارد میدان شده اند در همین جنگ رسانه‌ای هم می‌توانند موفق عمل کنند.
در ادامه محمد اسکندری پژوهشگر با اشاره به این موضوع که امروزه مفهوم جنگ نرم بر همگان روشن شده است، گفت: اگر هفت سال پیش در دانشگاه صحبت از جنگ نرم می‌شد، بازگو کننده این بحث را متهم به توهم توطئه می‌کردند درحالی که امروزه جامعه، مسئولان و مدیران به درک جنگ نرم رسیده‌اند. همچنین مقام معظم رهبری سال‌های گذشته شبیخون فرهنگی را مطرح کردند اما مسئولان به انکار موضوع پرداختند. ما زمان را از دست می‌دهیم و آینده نگری در این زمینه نداریم.
وی افزود: ما درگیر جنگ رسانه‌ای هستیم و باید در مقابل این امر ایستادگی کنیم. امروزه ۲۶۰ شبکه تلویزیونی ماهواره‌ای به زبان فارسی فعالیت می‌کنند، اما در فضای مجازی دچار یک ولنگاری هستیم. دولت و حاکمیت برای تولید محتوا در صداوسیما هزینه میکند، چرا این اتفاق نباید در فضای مجازی رخ دهد. اگر امروز در فضای مجازی موضوعاتی برای ترویج فرهنگ ایثارگری وجود دارد، به دلیل فعالیت عده‌ای از افراد خودجوش است که آتش به اختیار عمل می‌کنند و چنین فعالیت‌هایی را در فضای مجازی انجام می‌دهند. ما در فضای مجازی نتوانسته‌ایم تولید محتوای مناسبی داشته باشیم.
وی بیان کرد: دشمن به دنبال شکستن الگوهای معارض فرهنگی است. نظام سرمایه‌داری پیش نخواهد رفت مگر آنکه فضای لیبرالیستی در سطوح جهان وجود داشته باشد. اساسا نظام لیبرال دموکراسی برای حکمرانی نیاز به این دارند که مخاطبان ارزش‌ها و بنیان‌های فکری لیبرالیسم را بپذیرند. یکی از دلایلی که برنامه‌های دشمن روی ایران متمرکز است به این دلیل بوده که ایران در قانون تمدن جریان استکبار است و طی ۴ دهه گذشته پرچم مقاومت را در حوزه فرهنگی بلند کرده است. فرهنگی که معتقد است معنویت رخت از دنیا بر نبسته و خدا وجود دارد و امکان دستیابی به توسعه در زندگی معنوی وجود دارد که این موضوع معارض با فرهنگ غرب است. در ۴۰ سال گذشته این فرهنگ غرب در حال تکثیر بوده و پیام انقلاب صادر می شود.
وی در پاسخ به این پرسش مبنی بر اینکه در برابر هجمه‌های رسانه‌ای دشمن چه باید کرد، گفت: حتی اتحادیه اروپا هم در معرض تهاجم فرهنگی است. این فرهنگی که به عنوان فرهنگ آمریکایی غلبه می‌شود، نه تنها برای دنیا معارض بوده بلکه برای ایران هم معارض است. در این میان تجهیزات و منابع انسانی هم داریم اما برخورداری از هر کدام از اینها مزیت به شمار نمی رود بلکه مزیت‌ها روایت متفاوت ما نسبت به جهان امروز است. مزیت ما در برابر غرب و تهاجم فرهنگی و جنگ نرم، فرهنگ‌مان است. روایت ما از آغاز و پایان جهان، روابط اجتماعی میان انسان‌ها متفاوت از جهان است. اگر امروزه انحطاط اخلاقی در غرب بیشتر شده اما گرایش به معنویت هم افزایش یافته است. چرا تمرکزمان این است که مدام به سمت تجهیزات برویم بلکه می‌توانیم رویکردمان را تغییر دهیم و از رویش‌های فرهنگی حمایت کنیم.
وی افزود: کسی که در شبکه‌های اجتماعی گروهی را ایجاد میکند، اگر مؤلفه‌های فرهنگی را نشناسد، نمی‌تواند در این حوزه فعالیت کند. امروزه فضای مجازی به گونه‌ای شده است که مخاطبان بیش از چهار ثانیه برای مطلب وقت نمی‌گذارند. حتی در حوزه اینفوگرافی به گونه‌ای کار انجام می‌شود که بارگذاری متن در نقطه‌ای قرار بگیرد که قابل رویت بیشتری باشد.
اسکندری بیان کرد: در دنیای رسانه ابزار معنا ندارد، امروزه شاهد هستیم که یک شهروند به راحتی چندین هزار فالوئر دارد و هر روز برنامه زنده برگزار میکند. آن چیزی که فضا را متفاوت میکند، محتوای پیام است و باید در این زمینه دقت بیشتری داشته باشیم. وجود نظام جامع رسانه‌ای به عنوان مرکزی که در بالا قرار بگیرد و به رسانه‌ها امر و نهی کند، امکان پذیر نخواهد بود؛ چراکه اعتماد عمومی نسبت به رسانه‌های داخلی کاهش پیدا میکند. اما اگر منظور از وجود این نظام دفاع از ارزش‌ها و همگرایی باشد، قابل دفاع است.
وی بیان کرد: ما در ارتباط با حاکمیت و مردم باید از کلیشه‌های مرسوم رها شویم و مطابق با فهم مردم از جنگ رسانه‌ای به اقتضای آن عمل کنیم. همیشه از فسادهای اقتصادی در خبرها می‌گوییم اما کسی در این میان از جبران خسارت‌ها صحبت نمی‌کند. گفتن از فسادها در بیشترین موارد سبب ایجاد ذهنیت منفی در میان مخاطبان می‌شود. ما باید متناسب با شرایط و ذائقه مخاطبان تولید محتوا کنیم و به تولید ادبیات جدید بپردازیم. همچنین مرکز رصد و پایش برای ارزیابی محتوا ایجاد کنیم.
