به گزارش رسانه خبری سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران، هشتمین برنامه چهل سال با رسانهها با موضوع رسانهها و حریم خصوصی برگزار شد. این برنامه با اجرای فرید محمدی، میزبان میهمانانی همچون مستوره عزتزاده مدرس دانشگاه، علیرضا امینی مدرس دانشگاه و مصطفی مسجدی آرانی روزنامهنگار بود.
عزتزاده: اطلاع یافتن از محل زندگی نمایندگان مجلس حق مردم است
در ابتدای نشست مستوره عزتزاده مدرس دانشگاه با اشاره به حریم خصوصی اظهار کرد: از ابتدای تاریخ بشر حریم خصوصی وجود داشت و تنها مختص امروز نیست. حریم خصوصی تعاریف متعددی دارد و در هر فرهنگ و جامعهای با توجه به چارچوب و قواعد عرفیاش تعاریف خود را دارد. ما هنوز درباره حریم خصوصی به تعریف مشترکی میان جوامع نرسیدهایم، اما در تعریف علمی به مجموعهای از اطلاعات افراد گفته میشود که نمیتوان آن را بدون اطلاعشان در جایی نشر داد؛ یعنی اگر قرار است آن اطلاعات را به اشتراک بگذاریم، قطعاً باید مورد رضایتشان باشد. نام و نام خانوادگی، محل سکونت، میزان تحصیلات و دیگر موارد مجموعه مؤلفهها و شاخصههای حریم خصوصی هستند که بدون اجازه فرد نمیتوان آن را نشر داد. زمانی که فردی در جامعه مسئولیت اجتماعی دارد، باید بپذیرد که بخشی از حریمش کمتر شده است. او باید اصول چارچوبیاش را تعیین و سطحبندی کند تا در این امر دچار مشکل نشود.
وی بیان کرد: برخی افراد مشهور و سلبریتیها از طریق تلفنهای همراهشان با مردم در ارتباط هستند و لحظه به لحظه از خودشان به مردم اطلاعات میدهند؛ بنابراین اینجا دیگر حریم خصوصی مطرح نمیشود. همچنین هر کس که پایگاه اجتماعی بالایی دارد، حریم خصوصیاش تنگتر خواهد بود. مسئولانی که در رأس جامعه هستند، باید پاسخگوی مردم باشند و اطلاعات شفافی را در اختیار جامعه قرار دهند. برخی از چهرههای شاخص و افراد معروف خودشان مسائل شخصی را مطرح میکنند، این پرسش باید مطرح شود که رسانه تا چه اندازه وارد حریم خصوصی افراد شده و تا کنون چه اقداماتی در این زمینه انجام داده است. در شبکههای اجتماعی، کاربران هم تولیدکننده محتوا و هم مصرفکننده و هم یک رسانه هستند. ارتباط تعاملی میان مخاطب و رسانه در شبکههای اجتماعی برقرار میشود، در حالی که سرعت چنین ارتباطی غیر قابل مقایسه با رسانهای همچون تلویزیون است. رسانهای همچون تلویزیون با تهیه و تولید فیلم و سریال، نوع نگاه مخاطبان را شکل میدهد. درواقع رسانهها مردم را میشناسند و با توجه به ذهنیتی که دارند، نوع نگاه مردم را با ارائه محتوا تغییر میدهند.
عزتزاده اظهار کرد: در این میان چند پرسش مطرح میشود که رسانهها در این فضا چه کردند؟ آیا مدافع مردم و در کنار آنها بودند؟ آیا توانستند جایگاه خودشان را پیدا کنند؟ ما به لحاظ فرهنگی، تفاوت بسیاری با کشورهای غربی و سکولار داریم. زمانی که از ابعاد فرهنگی نگاه میکنیم، حریم زندگیمان در ابعاد مختلف با کشورهای دیگر متفاوت است. برای مثال حجاب، ارتباطات، نحوه مقابله با تجسس و شایعهپراکنی، نوع افکار و ذهن افراد در زندگی بر اساس چارچوبهایی متفاوت از کشورهای سکولار است. فرهنگ ایران فرهنگ خاصی با ریشه کهن است که رسانهها باید بر اساس این فرهنگ مسائلی همچون صداقت، حریم چشم، حریم زبان و حریم گوش را در میان مردم نهادینه کنند.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: دلیل عدم اقبال عمومی از پیامرسانهای داخلی و تمایل مردم به سمت شبکههای اجتماعی خارجی، اعتماد اندک مردم به آن است. در این مورد رسانهها باید وارد میدان میشدند و به این اعتمادسازی کمک میکردند. چه بخواهیم و چه نخواهیم، سیل تنوع نرمافزار را شاهد هستیم و با آگاهی میتوانیم تلاش کنیم از کودکانمان عقب نیفتیم. نباید به این فکر کنیم که اگر برای فرزندمان تلفن همراه نخریدیم، از دوستانش عقب میافتد. باید به این بیندیشیم که آیا خرید تلفن همراه مناسب سن فرزندمان است یا خیر.
وی در پایان گفت: اطلاع یافتن مردم از محل زندگی نمایندگان مجلس، دریافتیشان و دیگر مسائل حق آنهاست و مردم میتوانند مسئولان را رصد کنند و دیگر نام این موضوع حریم خصوصی نیست. رسانهها باید وارد میدان شوند، در این زمینه مفهومسازی کنند و این اطلاعات را به مردم برسانند.
امینی: حریم خصوصی بر اساس جایگاه حقیقی و حقوقی افراد مشخص میشود
در ادامه علیرضا امینی مدرس دانشگاه با اشاره به حریم خصوصی اظهار کرد: ابتدا باید بازتعریفی از حریم خصوصی داشته باشیم. متأسفانه هنوز به تعریف جامعی نرسیدهایم و نتوانستهایم میان حریم خصوصی و حق شخصی تفاوتهایی قائل شویم. حریم خصوصی بر اساس جایگاه حقیقی و حقوقی افراد مشخص میشود و حریم خصوصی افراد بر اساس جایگاهشان با یکدیگر متفاوت است. برای مثال زمانی که فرد به جایگاهی میرسد یا سلبریتی است، حریم خصوصی او دیگر محدودتر میشود. زمانی که حریم شخصی فردی مورد تهدید قرار بگیرد، میتواند اطلاعاتی از او منتشر شود که انتشار آن چندان مناسب نباشد و در این وضعیت شاهد بحران فرهنگی خواهیم بود. وقتی از حق شخصی فردی صحبت میکنیم که مسئولیت اجتماعی دارد و شناختهشده است، حقوق و درآمدش حق شخصیاش نیست و عموم جامعه باید بداند؛ اما این فرد در حق شخصی میتواند بر اساس سلیقهاش همسرش را انتخاب کند.
وی ادامه داد: امروز رسانه وارد حریم خصوصی افراد شده است. برای مثال در پخش یک مسابقه فوتبال، گزارشگر شخصیترین مسائل بازیکن را بیان میکند. رسانه جایگاه مشخصی دارد و فعالیتش پایش، تحلیل و اطلاعرسانی است. رسانههای سنتی بر اساس همین مسیر فعالیت کردند. مشکل از جایی آغاز شد که رسانهها سعی داشتند ذائقه مخاطب را تغییر دهند. آنها وارد بخشهایی شدند که قبلاً برایشان موضوعیتی نداشت. رسانههای امروز به تحلیل افراد میپردازند؛ در حالی که کار اشتباهی است. مخاطبان توسط رسانه تحت تأثیر قرار میگیرند، یعنی آتشی توسط رسانهها به پا شده و سپس مخاطبان و جامعه هدف با این آتش فعال میشود. منظور از این جمله منفعل دانستن جامعه نیست، بلکه فعال بودن مخاطب است.
امینی با اشاره به حریم خصوصی در مکتب اسلام گفت: در آموزههای دینی حفظ حریم شخصی از واجبات است و حتی خداوند در سوره حج فرموده که در زندگی خصوصی افراد وارد نشویم. همچنین از ائمه روایات مختلفی داریم که باید به حرمت انسانها توجه کنیم؛ چرا که موضوع بسیار مهمی بوده تا جایی که آبروی فرد مهمتر از کعبه است. در پیام هشت مادهای حضرت امام راحل نیز توجه خاصی به موضوع حریم شخصی شده است، تا جایی که ایشان تأکید دارند که در حریم شخصی افراد تجسس نکنید که این امر جایز نیست.
مسجدی آرانی: رسانهها نمیتوانند به زور مردم را به راه خوب سوق دهند
در ادامه مصطفی مسجدی آرانی روزنامهنگار با اشاره به تفاوت حریم خصوصی افراد با یکدیگر گفت: حریم خصوصی یک فرد سرشناس قطعاً متفاوت از شهروند عادی خواهد بود. یک فرد سرشناس اگر در خیابانی رفت و آمد کند، به دلیل جایگاه ویژهاش ممکن است دیگران از او عکس بگیرند و دیگر اینجا نمیتوان گفت که حریم خصوصیاش به خطر میافتد. اما اگر این اتفاق برای شهروند عادی رخ دهد، قطعاً او باید معترض حقوقش باشد. حریم خصوصی فردی که در رتبه بالایی از مقام سیاستگذاری است و پایگاه اجتماعی بالاتری دارد، محدودتر است. اگر فردی میپذیرد که از مزایای شهرت استفاده کند و ماهانه حقوق خوبی را دریافت کند، باید بپذیرد که حریم خصوصی محدودتری دارد و نباید از انتشار مطالبی درباره خودش ناراحت شود. به هر حال باید قبول کند که وارد دنیای شهرت شده و مردم او را رصد میکنند و تک تک موضوعات شخصیاش میتواند برای مردم مهم باشد.
وی بیان کرد: ما نمیتوانیم در یک نقطه بایستیم تا مخاطبان خود را به ما برسانند، بلکه باید به سمت نقطهای که مخاطب ایستاده است، برویم و قدم به قدم با او حرکت کنیم. رسانههای سنتی قدیمی مخاطب ندارند و اقتصادشان دچار مشکل است، چرا که آنها با این روش حرکت میکنند. زمانی که مشتری وارد رستورانی میشود، منویی در اختیار او قرار میدهند تا غذای مورد علاقهاش را بیاورند. رسانه هم چنین کارکردی دارد، یعنی افراد محتوا را خودشان انتخاب میکنند و یک جریان دو طرفه است.
مسجدی آرانی اظهار کرد: ما نگاه تحمیلگرایانه نسبت به حریم شخصی و حریم خصوصی در قوانینمان داریم اما سند قانونی جامع و مشخص به نام حریم خصوصی نداریم. لایحه آن تقدیم مجلس شد اما دولت برای بازنگری پس گرفت و تا کنون به مجلس ارائه نداده است.
وی در پایان گفت: مسئله خودافشاگری بحران نیست، بلکه واقعیت دوران مدرن است. رسانه باید راه درست را به مردم نشان دهد و آنها خودشان انتخاب کنند؛ چرا که رسانهها نمیتوانند به زور مردم را به راه خوب سوق دهند. اگر امروز نتیجه نگرفتهایم، رسانهها مقصر نیستند و نباید بگوییم که آنها نتوانستهاند فرهنگسازی کنند، بلکه اتفاقات دیگری در این میان رخ داده است. مسئله حریم خصوصی روزی در کشور حل میشود که به دغدغه عمومی تبدیل شود. ما میتوانیم در این زمینه تلاش کنیم اما نیاز به گذر زمان هستیم.