«فرهنگ بنايي استوار است که مبين باورها، رفتارها، دانش‌ها، ارزش‌ها و مقاصدي است که شيوه درست زيستن هر جامعه‌اي را مشخص مي‌کند؛ به عبارت ديگر هر آنچه ملتي دارد و بدان فکر مي‌کند و بر اساس آن رفتار مي‌نمايد هويت فرهنگي او را تشکيل مي‌دهد.» امام خميني(ره)ديروز رئيس جمهور لايحه بودجه سال ۹۹ را تقديم مجلس کرد و همانطور که انتظار مي رفت و پيش بيني مي شد بودجه فرهنگي کشور انقباضي و کم تر از چيزي که بايد باشد بسته شد.
طبق اعلام معاون حقوقي وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، بودجه فرهنگي کشور در سال ۱۳۹۹ با کاهشي ۱۰ درصدي روبه رو خواهد بود. اتفاقي که معنايي جز به صدا درآمدن زنگ خطر براي اهالي فرهنگ، هنر و رسانه کشور ندارد. اين دومين سال پياپي است که تخصيص بودجه مصوب مجلس در حوزه فرهنگ با کاهشي محسوس روبه رو شده است؛ چه اينکه بودجه سال ۱۳۹۸ نيز نسبت به سال ۱۳۹۷ با کاهشي چشمگير روبه رو بود و از ۸۲درصد به ۷۰ درصد تقليل يافت.
*آمار و ارقام چه مي‌گويند؟
اگر بخواهيم با اتکا به آمار و ارقام سخن بگوييم، بايد گفت که بودجه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي در سال ۱۳۹۸ برابر با ۸/۶۸۴/۹۶۰ ميليون ريال است که ازاين رقم ۶/۰۷۹/۴۷۲ ريال تأمين خواهد شد. رقم بودجه مصوب براي سال ۱۳۹۷ برابربا ۸/۰۵۲/۷۲۶ ميليون ريال بوده است که طبق گفته معاون حقوقي وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي ، ۶/۶۰۳/۲۳۵ ميليون ريال ازآن تأمين شده است. اکنون به وضوح مي‌توان دريافت که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي در دريافت و تخصيص بودجه با اُفتي فاحش روبه‌رو بوده است. طبق اين ارقام، در سال ۱۳۹۸ بودجه فرهنگي در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي با اُفت ۸درصدي مواجه شده است.
با نگاهي اجمالي به لايحه بودجه سال ۹۸ و نهادهاي شاخص حوزه فرهنگ،نيک در مي‌يابيم که حوزه امور فرهنگ، تربيت بدني و گردشگري هشت هزار ميليارد تومان در اختيار دارند؛ به سازمان صدا و سيما هزار و نهصد ميليارد تومان اختصاص يافته که نسبت به سال گذشته ۵۰۰ ميليارد تومان افزايش يافته است.
حال آنکه بزرگ ترين متولي فرهنگي کشور با بودجه‌اي معادل هزار و چهارصد ميليارد تومان، با کاهشي۷۰ ميليارد توماني نسبت به سال ۹۷ مواجه شده است؛ اين در حالي است که اين وزارتخانه تنها ۱۵ درصد از بودجه امور فرهنگ، تربيت بدني و گردشگري را دريافت مي کند.به گفته سيد عباس صالحي در تخصيص بودجه اختصاصي به وزارتخانه، سهم خود وزارتخانه ۸۰۰ ميليارد تومان ، سهم موسسه پژوهشي فرهنگ و هنر و ارتباطات ۱۰ ميليارد تومان، سهم حمايت از نشر کتاب و مطبوعات ۲۰۰ ميليار تومان ، سهم سازمان امور سينمايي و سمعي و بصري ۲۰۰ ميليارد تومان وبراي حمايت از اشخاص حقوقي غير دولتي نيز ۱۰۰ميليارد تومان در نظر گرفته شده است.
*حال ناخوش دستگاه‌هاي فرهنگي
اکنون بر کمتر کسي پوشيده است که تخصيص بودجه سالانه کشور همواره يکي از مهم‌ترين و کليدي‌ترين مسائل کشور است که در پاره‌اي از مواقع با چالش هايي نيز همراه بوده است. با اين وجود، آنچه مبرهن است اين که اين روزها وضعيت تخصيص بودجه فرهنگي به دستگاه‌هاي مختلف فرهنگي کشورحال خوبي ندارد و بسياري از برنامه‌هاي فرهنگي و هنري کشور از جمله جشنواره‌ها به دليل مشکلات ناشي از تأمين بودجه ملغي شده‌اند.
پرسش اساسي اينجاست که رئيس جمهور در ارائه لايحه بودجه سال ۹۹ تا چه ميزان به مسائل اساسي کشور در حوزه فرهنگ و هنر توجه کرده و دغدغه‌هاي مردم در اين عرصه کليدي و تأثيرگذار را طي سال‌هاي گذشته چگونه ارزيابي نموده است. پيش از اين بارها از قاب رسانه ملي شاهد بوده‌ايم که وزرا يک به يک در صحن علني مجلس حاضر شده و از بودجه‌هاي پيشنهادي حوزه متبوع شان دفاع کرده‌اند؛ وزرا در اکثر مواقع موفق و در مواردي نيز با کارت زرد نمايندگان مواجه شده‌اند.
آنچه قابل توجه است، اين است که نحوه اعتبارسنجي و تخصيص بودجه به وزارتخانه‌ها از جانب رياست جمهوري همواره در ذهن بسياري از اهالي قلم پرسش‌هايي مهم و مبهم را شکل داده است. پرسش هايي که پاسخ هاي محتمل همه آنها يک فصل مشترک دارد و آن «در اولويت نبودن فرهنگ» است.
اکنون قريب به ۱۰۰ هزار هنرمند و خيل کثيري از اصحاب رسانه تحت پوشش وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي هستند؛ بسياري از امور حمايتي و فرهنگي کشور به دست وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي انجام مي‌شود وچنانچه انتظار عملکردي آرمان گرايانه از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي وجود دارد، بي شک اين مهم در پرتو چنين بودجه و بضاعتي ميسر نيست. اين درحالي است که مقام معظم رهبري در بيانيه گام دوم که منشور حرکت آينده انقلاب اسلامي است، بارها و بارها بر لزوم اعتلاي فرهنگ و شکوفايي مضاعف ظرفيت‌هاي بالقوه فرهنگي کشور تاکيد ورزيده‌اند.
در حال حاضر مشخص نيست که چرا رئيس جمهور نقش بي بديل فرهنگ در رشد و اعتلاي تمامي ساحات و شئون کشور را اين چنين ناچيز مي‌بينند و اساسا نمايندگان مجلس شوراي اسلامي که خود منتخب مردمند و انتظار مي‌رود دغدغه اعتلا و ارتقاي سطح فرهنگ عمومي مردم را داشته باشند، چطور چنين لايحه‌اي را تاييد و ابلاغ مي‌کنند!
حال؛ پرسش کليدي اينجاست؛ با توجه به کاهش محسوس بودجه فرهنگي وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي در مقايسه با ديگر مراکز شاخص فرهنگي و در حالي‌که اين وزارتخانه هفت سر عائله و زيرمجموعه‌هاي بسياري اعم از معاونت‌هاي مطبوعات، هنري و فرهنگي – سازمان سينمايي- اداره‌هاي کل ارشاد استانها، اداره‌هاي فرهنگ و ارشاد شهرستان‌ها، خانه هنرمندان، خانه کتاب،خانه موسيقي، خانه تئاتر، خانه سينما و… را در خود دارد، آيا بودجه فعلي پاسخگوي نيازها و دغدغه‌هاي بزرگ‌ترين متولي فرهنگ و هنر کشور خواهد بود؟ آيا کاهش بودجه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي به معناي کاهش انگيزه و يأس بسياري از دغدغه‌مندان فرهنگ، هنر کشور و آحاد کساني که معيشت شان به اين بودجه وابسته است، نيست؟ آيا اين امر باعث افت مفرط سرانه‌هاي متعدد فرهنگي کشور در حوزه‌هاي فرهنگي مختلف نخواهد شد؟ آيا اين اتفاق موجب کاهش ساخت و توليد محصولات فاخر فرهنگي اعم از فيلم، تئاتر، کتاب، روزنامه، مجله و… که جملگي نقشي بي بديل در ارتقاي سطح فرهنگ و هنر کشور دارند، نمي‌شود؟ آيا تداوم چنين شرايطي به کاهش سرانه مطالعه، تقليل سطح آگاهي و دانايي مردم و بروز اختلال در روند تربيت نسلي فرهيخته و فرهمند منجر نخواهد شد؟ به ويژه در شرايطي که ميان افزايش قيمت کاغذ و کاهش سرانه کتابخواني در جامعه رابطه‌اي انکارناپذير وجود دارد، آيا مي‌توان به چاپ کتاب‌هاي تازه و مصرف آن توسط مخاطبان اميدوار بود؟
مقام معظم رهبري درباره نقش بي بديل وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي مي‌فرمايند: «اگر واقعا وزارت فرهنگ و ارشاد، جز اصلاح فرهنگ عمومي، هيچ کار ديگري نداشته باشد، به نظر بنده کار کمي را به عهده نگرفته است. البته شما کارهاي ديگري هم داريد که مهم است ولي اين کار از همه کارها مهم‌تر و محور همه کارهاي ديگر است. کتاب بايد براي اصلاح فرهنگ عمومي منتشر شود. فيلم بايد براي اصلاح فرهنگ اسلامي ساخته شود. هنر بايد در جهت فرهنگ عمومي هدايت شود. صدا و سيما بايد دائماً براي فرهنگ عمومي کار کند. علما، ائمه جمعه، خطبا و مبلغان جامعه ما روحانيت محترم و معظم، در هر بخشي که هستند، بايد براي اين مهم تلاش کنند.»
اما آنچه اين روزها جمله اهالي فرهنگ و هنر کشور را سخت نگران کرده، اين است که آيا اصلاح فرهنگ عمومي که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي در پرتو کلام مقام معظم رهبري بايد نسبت بدان مسئوليت و اهتمامي جدي داشته باشد، با چنين بضاعت و بودجه اندکي ميسر خواهد بود؟ با توجه به سياست‌هاي‌اقتصادي دولت در حوزه فرهنگ و هنر به نظر مي‌رسد سال ۹۹ سال سختي براي همه اهالي فرهنگ، هنر و رسانه کشورخواهد بود.
به نظر مي‌رسد لزوم بازنگري در سهم فرهنگ از بودجه سال ۱۳۹۹ امري ضروري و بيش از پيش اجتناب ناپذير مي‌باشد؛ در اين راستا وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي و شخص وزير محترم بايد پرچمدار مطالبه گري باشند و درخواست بازنگري در بودجه فرهنگي کشور را از طريق مجاري مربوطه مطرح و پيگيري کنند.
نمايندگان مجلس شوراي اسلامي به ويژه اعضاي کميسيون فرهنگي مجلس نيز در اين راستا بايد کنکاش و پيگيري‌هاي لازم را انجام دهند و تلا‌ش‌هاي خود را در راستاي استيفاي حقوق سلب شده از فرهنگ ساماندهي کنند.
برگزاري جلسات تخصصي، نشست و هم‌انديشي مسئولين ذيربط با فعالان حوزه فرهنگ، هنر و رسانه کشور به منظور بهره‌گيري از نکات و نظرات آنها درباره پيامدهاي احتمالي کاهش بودجه فرهنگي کشور و حصول راهکارهاي مقتضي نيز مي‌تواند گام موثر و سازنده ديگري در اين راستا باشد.
رشته کلام را با شعري از رودکي شاعر نيک گوی زبان و ادبيات فارسي به پايان مي‌بريم؛ تا چه قبول افتد و چه در نظر آيد:
هيچ گنجي نيست از فرهنگ بِه
تا تواني رو هوا زي گنج نِه
