تنوع دینی، مذهبی و قومی و وجود خرده‌فرهنگ‌های متفاوت منطقه‌ای از ویژگی‌های جامعه ایران به شمار می‌رود، که برخی از ادوار تاریخی و عمدتاً به دلیل مداخله‌های استعماری قدرت‌های بزرگ بین‌المللی زمینه‌ساز پیدایش مسائل و بحران‌هایی شده است.
در جامعه ایرانی که موزاییکی از هم‌نشینی و همزیستی اقوام گوناگون در قالب ملتی واحد و کشوری یکپارچه است، توجه به اقوام و مسائل مربوط به قومیت‌ها به عنوان نقطه قوت و سرمایه ملّی مهم بوده و هر تهدیدی پیرامون مسئله قومیّت تهدیدی برای منافع و امنیّت ملّی به شمار می‌رود.
در عصر حاضر یکی از الزامات توسعه در جمهوری اسلامی ایران برای تحقق سند چشم‌انداز ۲۰ ساله تکیه بر همبستگی و اتحاد ملی و مشارکت عمومی برای همگرایی قومیت‌ها، مذاهب، اقلیت‌ها و گروه‌های قومی است. در نگرش کلی در هر نظام، سیاست اتحاد ملی از مجرای حداکثرسازی ضریب همبستگی تحقق می‌یابد. برای ظهور اتحاد ملی لازم است که بین نیروهای اجتماعی بستر همکاری و پیوند ارگانیک پیوند مکانیکی و تصنعی نیست، بلکه منظور پیوند عمیق و استراتژیک در هدف است. در این میان اقوام و گروه‌های قومی به عنوان نیروهای اجتماعی نظام سیاسی جایگاه مهمی در اتحاد ملی ایفا می‌کنند.
در این چارچوب تقویت کارکرد فرهنگی-اجتماعی اقوام و اقلیت‌ها می‌تواند در قالب توانمندسازی اقوام و فرصت سازی برای آنها و نظارت و هدایت بر فعالیت آنها، چارچوب مناسبی برای تحقق اتحاد ملی در جامعه اسلامی پدید آورد. ضمن اینکه شناسایی نقاط کور و تهدیدزا- فراوری اقوام و گروه‌های قومی می‌تواند ضریب امنیتی اقوام ایرانی حول منافع ملی را اعتلا بخشد و طرحی نو از اتحاد ملی اقوام ایرانی با هویت اسلامی نمایش بگذارد.
در نظام اسلامی «اهانت به ارزش‌ها و مقدسات گروه‌های مختلف قومی و مذهبی» که در قانون اساسی به رسمیت شناخته شده‌اند، به‌عنوان «خط قرمز» معرفی شده است.رهبر معظم انقلاب (مدظله‌العالی) در این باره می‌فرمایند: «دشمن امید بسته است که بتواند پیروان مذاهب گوناگون را مقابل هم قرار بدهد. هیچ‌کس نباید تسلیم این نقشه خائنانه و خباثت آمیز دشمن بشود. آنها می‌خواهند شیعه در مقابل سنی، سنی در مقابل شیعه، دل‌ها از هم چرکین، نسبت به هم بدبین، آنها این را می‌خواهند. برای همین است که من اعلام کردم، باز هم تأکید می‌کنم خط قرمز از نظر نظام اسلامی و از نظر ما عبارت از اهانت به مقدسات یکدیگر است.
از سوی دیگر رهبر معظم انقلاب (مدظله‌العالی) با اعلام «حرمت تقلید لهجه قومیت‌ها در صورت تمسخر لهجه»، به ریشه‌یابی این نقشه استعمار می‌پردازند: «غالب این شهرهایی که لهجه‌های آنها تقلید می‌شود، شهرهایی هستند که دارای مردم غیرتمندی هستند که در حوادث مهم صد سال پیش در مقابل دشمنان و مهاجمان ایستاده‌اند. این تصادفی نیست. این تقلید هم سابقه ندارد. یعنی در هیچ یک از این کتاب‌های ادبی و طنز و غیره ما ندیدیم که یک حرفی باشد که نشان‌دهنده تقلید لهجه باشد. این مالِ همین اواخر است؛ یعنی مثلاً از صد سال پیش به این طرف؛ یعنی از وقتی که کشور ما در مواجهه با این دشمنی‌ها قرار گرفته، از مناطقی که ایستادگی سرسخت کرده، از جمله قومیت‌های بزرگ و شریف کرد، لر، بلوچ و سیستانی، گیلک و مازنی، آذری، ترکمن، عرب و تمامی اقوام ایرانی بوده است که مردمش سرسختی و سلحشوری نشان دادند. اتفاقاً سعی شده است که همین‌ها از لحاظ لهجه در بین مردم سبک بشوند. یعنی تقلید می‌شود.»
امروزه جایگاه قومیت‌ها در تثبیت یا تغییر روند وحدت ملی با شناخت فرصت‌ها یا تهدیدات فراروی اقوام مستقر در ساخت سیاسی یک کشور پذیرفته شده است. در این راستا زبان قومی، اقتصاد محلی، ادیان و مذاهب مختلف و حتی خرده‌فرهنگ‌های قومی می‌تواند فرصت مطلوبی از حضور اقوام در تحقق وحدت ملی به نمایش بگذارد.
