به گزارش روز دوشنبه مرکز خبر شورای عالی انقلاب فرهنگی، سعیدرضا عاملی در چهارمین رخداد ملی بررسی مسائل و چالشهای روابط عمومی با موضوع کرونا که در مرکز همایش‌های سازمان مدیریت صنعتی برگزار شد، به ارائه گزارشی با موضوع روابط عمومی شرایط اضطرار ارتباطات انسانی و مسوولیت اجتماعی در شرایط کرونا پرداخت و در تشریح بازتعریف از مفهوم روابط عمومی، اظهار داشت: به دلیل بدنه‌های قوی شبکه‌ای در حوزه روابط عمومی، روابط عمومی در این سال‌ها در کشور ما به‌روز بوده است.
وی با بیان اینکه قبل از نهادینه شدن فضای مجازی در کشور در مورد روابط عمومی الکترونیک، دوفضایی، هوشمند، کدهای مسوولیت اجتماعی و... بحث شده است، گفت: جامعه روابط عمومی ایران گاهی نسبت به بحث‌های روز جهان جلو هست، همان‌طور که تقریباً ۱۶ سال پیش در کشور در مورد پیامدهای روابط عمومی موبایل در شرایطی که تصویر روشنی از آینده موبایل مطرح نبود، بحث شده است.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در تشریح مفهوم "روابط عمومی اضطرار" خاطرنشان کرد: این مفهوم بیشتر به موضوعاتی مانند بیماری‌هایی که جنبه همه‌گیر جهانی دارد، مربوط می‌شود و انسان باید شرایط خود را با آن تطبیق دهد.
روابط عمومی اضطرار
وی با اشاره به اینکه انسان قدرت تطبیق با شرایط متفاوت را دارد، افزود: مفهوم مهندسی بافت الهام گرفته از بدن انسان بوده و به معنای توانایی سالم‌سازی بافت‌های آسیب دیده توسط بافت‌های سالم است.
عاملی در تعریف روابط عمومی در شرایط اضطرار گفت: روابط عمومی دانش فهم موقعیت‌ها، در جای دیگری نشستن، تقویت مهارت‌ها، اقدامات مفید و استفاده از روش‌های مؤثر ارتباطی، توانمندسازی، ایجاد فضای همکاری و همدلی با هدف تأمین منافع ذی‌نفعان سازمان است.
استاد گروه ارتباطات دانشگاه تهران گفت: روابط عمومی فقط روابط عمومی تبلیغات و ترویج گفتمانی به تنهایی نیست، آن روابط عمومی مؤثر است که توانمندسازی اجتماعی را با دانش و کار آموزشی و مهارتی تقویت کند.
وی با اشاره به ایجاد فضای همکاری و همدلی با هدف تأمین منافع ذی‌نفعان سازمان اظهار داشت: نفع نباید به معنی خودخواهی تلقی شود، در واقع نفع یک ترجیحات و ارزش افزوده‌ای است که هر فرد در شرایطی دارد و باید حس عضویت اجتماعی فرد به‌منظور همکاری‌های لازم از طریق تأمین منافع حاصل شود.
کرونا پدیده همه‌جاگیر است
عاملی با تأکید بر اینکه کرونا به عنوان یک پدیده همه‌جاگیر مطرح است، افزود: خود همه‌جاگیری نیز فضا ایجاد می‌کند و این فضا "اضطرار و اضطراب فراگیر" را به وجود می‌آورد. شرایط کرونا فاصله فیزیکی در فضای واقعی و اتصال اجتماعی در فضای مجازی را ایجاد کرده است، شاید تعبیر فاصله اجتماعی، تعبیر درستی نباشد و بهتر باشد از فاصله فیزیکی و پیوند و همدلی اجتماعی صحبت کنیم.
وی با اشاره اینکه بُعد جهانگیر و همه‌جاگیر شدن ویروس کرونا اهمیت دارد، بیان کرد: ویروس کرونا دارای ۴۰ گونه متفاوت است که سابقه آن به هشت هزار سال قبل از میلاد برمی‌گردد و پنج گونه از آن در انسان مشاهده شده است.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با بیان اینکه شرایط محیطی و اضطرارهای طبیعی و صنعتی، شرایط متفاوتی از زندگی را به جامعه انسانی تحمیل می‌کند، خاطرنشان کرد: به دلیل تصرفاتی که از مسیر صنعتی شدن و بی‌وفایی به طبیعت و فرهنگ مصرف‌گرایی انجام داده‌ایم، سیر بلایای طبیعی به استناد آمار رو به افزایش بوده است.
استاد گروه ارتباطات دانشگاه تهران با تأکید بر اینکه زندگی کرونایی بشر را به سمت دو فضایی شدن سوق داده است، گفت: قبل از شیوع کرونا از فضای دوم بیشتر برای تراکنش‌های مالی، امور بانکی، خرید و... استفاده می‌شد، گزارش اخیر پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات نشان داد در بسیاری از زمینه‌ها از جمله خرید، ارتباطات مالی، کسب اطلاعات، ارتباطات انسانی، مصرف کالاهای فرهنگی مانند تماشای فیلم، استفاده از رسانه‌های تصویری و... به طور متوسط ۲۵ درصد استفاده از فضای دوم افزایش داشته است.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به اینکه سال‌هاست از دوفضایی شدن صحبت می‌شود، بیان کرد: در واقع کرونا یک جریان فشار برای انتقال از فضای اول به فضای دوم شد و مسیر زندگی، کار آموزشی، ارتباطات اجتماعی و خرید را به سمت فضای دوم یعنی فضای مجازی سوق داده است.
عاملی در خصوص فراگیری بلاها با اشاره به اینکه بشر با انواع بلایا که منشأ اضطراب‌های فردی و اجتماعی است، مواجه می‌شود، گفت: انواع بلایا که شرایط را برای ارتباطات اجتماعی محدود می‌کنند به دو دسته بلایای طبیعی و صنعتی تقسیم می‌شود. لایای طبیعی، حوادث ناگهانی و وحشتناک در طبیعت هستند که عموماً منجر به صدمات جدی و مرگ‌ومیرهای زیادی می شوند که می‌تواند منشأ آن یک عامل صنعتی نیز باشد.
وی در تعریف بلایای صنعتی نیز بیان کرد: بلایای صنعتی یک حادثه فاجعه بار و خطرناک است که در اثر خطای آگاهانه یا ناخودآگاهانه انسانی به وجود می‌آید.
عاملی گفت: بلایای طبیعی از نظر منشأ به ژئوفیزیک (مانند زلزله، آتش‌فشان)، مترولوژیک (مانند انواع طوفان‌ها)، هیدرولوژیک (مانند سیل)، اقلیمی (مانند خشک‌سالی، آتشسوزی خودبه‌خودی جنگل‌ها)، زیستی (مانند اپیدمی‌ها و بیماری‌های ویروسی) و فرازمینی (مانند توفان‌های الکترومانیتیک) تقسیم می‌شود.
افزایش آمار بلایای طبیعی
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی تأکید کرد: هر چه جامعه بیشتر به سمت صنعتی‌تر شدن می‌رود آمار بلاهای طبیعی نیز افزایش پیدا کرده و البته پیشرفت علوم پزشکی، ایمنی و افزایش توانایی بشر خسارت‌های انسانی آن را کاهش داده است. خسارت‌های مالی ناشی از بلاهای طبیعی نیز سیر افزایشی داشته است.
عاملی با بیان اینکه شرایط اضطرار با سیر تطور بلایای طبیعی مرتبط است، گفت: دوره اضطرارهای طبیعی ناشی از بلایای طبیعی در قالب زلزله، سیل، طوفان، طغیان و سونامی‌های دریایی، طغیان آتش‌فشان‌های بزرگ جهان، ریز گردها، تگرگ و بارندگیهای تند مشاهده شده است. در بلاهای ساختگی صنعتی ناشی از شیوع غیر عمدی همه‌گیری از طریق نشت آزمایشگاهی پاتوژن‌ها با احتمال همه‌گیری و همچنین شیوع تعمدی و بیوتروریسم و جرائم زیستی صحبت می‌شود.
استاد گروه ارتباطات دانشگاه تهران در مورد شیوع غیرعمدی همه‌گیری از طریق نشت آزمایشگاهی اظهار داشت: این موضوع در دوران جنگ سرد نیز نمونه‌های آن مشاهده شده است، همچنین در سال ۲۰۱۹ در مرکز پزشکی اراسموس در هلند و در دانشگاه ویسکانسین-مادیسون مشخص شد که نسخه‌هایی از ویروس آنفولانزای مرغی ساختگی است.
پیامدهای ناشی از کرونا
عاملی با اشاره به همه‌گیری پاتوژن‌ها و تبدیل شدن مسأله محلی به مسأله جهانی، افزود: پاندمیک شباهت زیادی به فضای مجازی دارد، در واقع فضای مجازی به‌صورت مرکزی و غیر مرکزی همه‌جا حضور دارد و امکان دسترسی را فراهم می‌کند و کرونا نیز ابعاد فراگیری و همه جاگیری دارد.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با تأکید بر اینکه شیوع تعمدی ویروس‌ها حرکتی غیرانسانی است، خاطرنشان کرد: از قرن بیستم، جنایتکاران و تروریست ها نیز به استفاده از سلاح های بیولوژیکی روی آوردند و بر اساس اطلاعات پژوهش هایی که در این حوزه انجام شده، در فاصله سال های ۱۹۰۰ تا ۲۰۱۵، تعداد قابل توجهی جرم زیستی و همچنین در فاصله سال‌های ۱۹۷۲ تا ۲۰۱۴ نیز تعداد ۴۲ رویداد بیوتروریسم اتفاق افتاده است.
وی ادامه داد: از آغار قرن بیستم بسیاری از دولت‌ها برنامه‌هایی را برای گسترش سلاح‌های بیولوژیکی طراحی کردند، به‌عنوان مثال در جنگ جهانی اول، آلمان چندین پاتوژن حیوانی اسب و گاو، به‌ویژه آنتراسیس (عامل بیماری سیاه زخم) و سودوموناس مالی (عامل بیماری مشمشه) تولید کرد تا در زمان جنگ روی اسبهای نیروهای دشمن اثر بگذارد و همچنین جنگ‌های شیمیایی که در جنگ تحمیلی کشور خودمان نیز مشاهده شد.
عاملی در تشریح پیامدهای ناشی از کرونا گفت: کرونا به‌عنوان عامل فشار برای تشدید دو فضایی شدن جهان و تقویت فضای دوم مطرح است، به‌عنوان مثال در چین ۱۸ میلیون شرکت و نزدیک به ۳۰۰ میلیون جمعیت شاغل به کار چین به سمت دورکاری رفتند، البته اپلیکیشن‌های لازم برای دورکاری نیاز است.
استاد گروه ارتباطات دانشگاه تهران در ادامه بررسی پیامدهای ناشی از کرونا افزود: کووید ۱۹ به عنوان یک عامل فشار برای تشدید دو فضایی شدن جهان سهم فضای دوم را به‌صورت خیره‌کننده افزایش داد.
وی رواج نگاه توزیع بدون تماس به‌عنوان یک روند جدید را به‌عنوان یکی دیگر از پیامدهای ناشی از کرونا عنوان کرد و گفت: "توزیع بدون اتصال به انسان"، یک منطقی برای شرایط کرونا است که درمان از راه دور نیز به عنوان یک روند فراگیر وارد زندگی شد، به عنوان مثال در ووهان چین نزدیک به ده میلیون نفر از خدمات درمان از راه دور استفاده کردند.
عاملی تأکید کرد: ویروس کرونا شرایطی را به وجود آورد که فاصله‌ها تبدیل به یک الزام اجتماعی شده و ارتباطات در فضای واقعی یا به تعبیری فضای فیزیکی - طبیعی دچار اختلال و مشکل شده است.
استاد گروه ارتباطات دانشگاه تهران اضافه کرد: اینترنت همه چیزها به معنی اتصال دیوایس‌ها به اشیاء، آدم‌ها، فرآیندها و اطلاعات و به تعبیری به همه پدیده‌هاست.
وی با بیان اینکه با شیوع ویروس کرونا در فضای فیزیکی به سمتی حرکت کردیم که باید فاصله فیزیکی رعایت شود، ادامه داد: از طریق اتصال‌گرایی فراگیر در فضای مجازی باید به مقابله با ویروس فراگیر کرونا بپردازیم.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با بیان اینکه فاصله‌گذاری منجر به اختلال در نظام انسانی و اقتصادی شده است، افزود: در این شرایط نظام حمل‌ونقل به حداقل ظرفیت خود رسید و در نظر بگیرید که تعداد مسافرانی که در سال توسط بیش از ۳۹ هزار هواپیما جابجا می شدند که جمعیتی بیش از چهار میلیارد مسافر را جابجا می کردند، دچار مشکل و اختلال جدی شد.
به گفته عاملی، حجم تبدیل سرمایه به نقدینگی طی چند هفته اول ظهور کرونا و تحت تأثیر نگرانی‌های ناشی از کرونا به ۳۵۰ میلیارد دلار رسید که در گذشته تاریخی سابقه نداشته است و در تولید ناخالص داخلی تأثیرگذار است.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در مورد بازتعریف پایه روابط عمومی و مسوولیت اجتماعی در شرایطی مانند کرونا، اظهار داشت: شرایط اضطرار مانند شیوع بیماری کووید-۱۹ این مسأله را در صنعت روابط عمومی ها به وجود می آورد که با شیوع کرونا، چه تغییری در مسوولیت اجتماعی روابط عمومی‌ها به وجود می‌آید. در شرایط اضطرار، مسئولیت اجتماعی روابط عمومی‌ها برای پایداری سازمان و ارائه خدمات و همچنین تأمین نیازهای جامعه و رفاه عمومی، ابعاد جدیدی به خود می‌گیرد.
عاملی با بیان اینکه مدیریت شرایط اضطرار یکی از وظایف ضروری روابط عمومی‌هاست، تصریح کرد: در شرایط اضطرار، مسئولیت اجتماعی روابط عمومی‌ها برای پایداری سازمان و ارائه خدمات و همچنین تأمین نیازهای جامعه و رفاه عمومی، ابعاد جدیدی به خود می‌گیرد.
وی ادامه داد: مدیران روابط عمومی ها از یک سو به دنبال پاسخگویی فوری به چالشهای مربوط به شرایط اضطرار و از سوی دیگر به چگونگی بازمهندسی سازمان و فرایندهای سازمانی به‌منظور بالا بردن درجه سازگاری سازمان در شرایط اضطرار در بلندمدت میاندیشند تا در بحرانها آسیب کمتری ببینند.
استاد گروه ارتباطات دانشگاه تهران اظهار داشت: اقدامات سیستمی در چارچوب دورکاری و امور مرتبط به خدمات هوشمند، تعریف عملیاتی کدهای مسئولیت اجتماعی در شرایط اضطرار، اطلاع‌رسانی خرد و کلان نسبت به وضعیت محیطی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی، اقدامات عاطفی برای آرامش کارکنان و اقدامات ارتباط انسانی به‌عنوان مسئولیت اجتماعی روابط عمومی‌ها در شرایط کرونا مطرح است.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با تأکید بر اینکه مسئولیت فضای دوم به عهده روابط عمومی است، گفت: روابط عمومی باید پیشخوان خدمات الکترونیک در فضای دوم باشد اما متأسفانه بسیاری از سازمان‌ها این مسئولیت را به روابط عمومی‌ها واگذار نکرده‌اند.
وی اضافه کرد: دورکاری متولی مشخصی در سازمان‌ها ندارد، بخش زیرساخت و خدمات اتصالات به عهده فناوری اطلاعات است اما خدمات محتوا و فرآیندها بر عهده روابط عمومی است که به نظر می‌رسد امری ناقص است.
دکتر عاملی با تأکید بر اینکه دورکاری برای شرایط زندگی حال حاضر امری گریزناپذیر است، اظهار داشت: دورکاری در کشور بیشتر از طریق تلفن و ایمیل انجام می‌شود که ضرورت دارد امکانات لازم برای تسهیل در دورکاری فراهم شود، بیش از یک دهه است در بسیاری از کشورها یک یا دو روز از کار به دلیل ترافیک و... به‌صورت دورکاری انجام می‌شود.
استاد گروه ارتباطات دانشگاه تهران بیان کرد: اقدامات سیستمی در چارچوب دورکاری و امور مرتبط مشمول خدمات هوشمند پاسخگویی در شرایط اضطرار، بازگشت به حالت عادی و انعطاف‌پذیر و اصلاح و سازگاری برای حوادث آینده است.
وی در مورد تعریف عملیاتی کدهای مسئولیت اجتماعی در شرایط اضطرار گفت: مسئولیت اجتماعی و اخلاق حرفه‌ای برخاسته از گسترش ارتباطات است، سطح مسئولیت اجتماعی در خانواده، با سطح مسئولیت اجتماعی نسبت به خویشاوندان، سازمان و سطح مسئولیت اجتماعی ملی به دلیل عوامل مداخله کننده که منجر به چالش می‌شود متفاوت است.
مسوولیت اجتماعی چیست
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در تعریف مسوولیت اجتماعی گفت: مسوولیت اجتماعی مسوولیتی است که فرد و جمع در قبال دیگران، جامعه کاری و جامعه بزرگ‌تر و اهداف متعالی اجتماعی سازمان را برعهده دارد.
عاملی بر تعریف کدهای مسوولیت اجتماعی توسط روابط عمومی تأکید کرد و افزود: مسوولیت اجتماعی شامل تأمین سلامت، نشاط و تعالی فردی و اجتماعی و تقویت حس عضویت اجتماعی اعم از عضویت قومی، ملی یا عضویت گروهی و سازمانی است، به‌گونه‌ای که فرد "احساس خوشبختی و رضایت" از محیط کاری و شغلی و همچنین محیط زندگی خود داشته باشد.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با تأکید بر اینکه آگاهی آرامش‌بخش است، بیان کرد: در شورای معین شورای عالی انقلاب فرهنگی مصوبه‌ای با موضوع سیاست‌های رسانه‌ای در شرایط کرونا که ۱۶ راهبرد و ۴۸ برنامه اقدام دارد، بررسی و تصویب شده است.
وظایف رسانه در کرونا
وی در مورد وظایف رسانه در شرایط کرونا اظهار داشت: رسانه نباید درصدد تحمیل رأی خود باشد بلکه باید فضای انتخاب را در اختیار کاربر قرار دهد چراکه کاربر، موجودی فعال و کنشگر و مخاطب، موجودی غیرفعال است.
استاد گروه ارتباطات دانشگاه تهران با بیان اینکه ۴۰ درصد داده‌ها در رسانه‌های اجتماعی در مورد کووید ۱۹ داده دستکاری شده و غلط بوده است، تأکید کرد: مشکلات سیاسی و اجتماعی با کشورهای دیگر نباید در بازنمایی خبر تأثیر داشته باشد که در صورت وقوع به‌عنوان خطای رسانه‌ای مطرح و موجب بی‌اعتمادی به رسانه می‌شود.
عاملی با اشاره به کاهش درآمدها و تولید ناخالص داخلی در دوران کرونا، خاطرنشان کرد: تولید ناخالص داخلی جهان قبل از کرونا حدود ۷۸ تریلیون دلار بود که امروز بعد از گذشت نزدیک به شش ماه از ظهور کرونا با ۱۰ تریلیون دلار کاهش به ۶۸ تریلیون دلار رسیده است.
وی افزود: تراز سالیانه بودجه دولت‌ها در سال ۲۰۲۰ نسبت به ۲۰۱۹، نسبت به تولید ناخالص ملی تغییر کرده است و به‌عنوان مثال در آمریکا به عدد منفی ۱۳.۸، سنگاپور منفی ۱۰.۵، مالزی منفی ۱.۷ رسیده است و همچنین رشد اقتصادی سال ۲۰۲۰ نسبت به سال ۲۰۱۹ در کشور کانادا به منفی ۱۰.۸، ژاپن منفی ۹.۲، چین منفی ۴.۸ و... تغییر کرده است.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی ادامه داد: وضعیت اشتغال در آمریکا در شرایط کرونا نابسامان شد و همچنین صنعت توریسم که ۱۰ درصد تولید داخلی کشورهای اروپایی را تشکیل می‌دهد با صدمه جدی مواجه شد.
عاملی به نقش روابط عمومی برای پشتیبانی از کارکنان در شرایط کرونا تأکید کرد و گفت: سازمان در شرایط اضطرار می‌تواند ارتباطات عاطفی را به دست بیاورد یا از دست بدهد.
وی با بیان اینکه روابط عمومی قدرتمند نیاز به تنخواه رسیدگی دارد، اظهار داشت: حمایت و پشتیبانی روحی مداوم از کارکنان و ذی‌نفعان در شرایط کرونا، تلاش برای رفع نیازهای مادی و غیرمادی ذی‌نفعان، داشتن سعه‌صدر و حلم و بردباری در ارتباط با ذی‌نفعان، احترام به کرامت انسان و تکریم ارباب‌رجوع، بالا بردن حس تعلق کارمندان به سازمان، از جمله اقدامات عاطفی برای آرامش و امنیت کارکنان است.
ضروریات شرایط دورکاری
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با تأکید بر اینکه راستی کلید همه خوبی‌هاست، تصریح کرد: راست‌گویی موجب تقویت ارتباط اجتماعی می‌شود و سازمانی قدرتمند است که روابط عمومی آن راست‌گو باشد و در ایجاد اطمینان از انجام به‌موقع و صحیح کارها از راه دور موفق عمل کند.
عاملی در ادامه تشریح اقدامات عاطفی برای آرامش و امنیت کارکنان، گفت: اشراف حقوقی مرتبط با فناوری‌های جدید در جهت دفاع از ذی‌نفعان و همچنین تجزیه‌وتحلیل اطلاعات محیط بیرونی و تأثیر آن بر آینده کارکنان و ذی‌نفعان از جمله این اقدامات است.
استاد گروه ارتباطات دانشگاه تهران در مورد اقدامات مرتبط با ارتباطات انسانی اظهار داشت: ضرورت دارد در شرایط اضطرار بوروکراسی را کاهش و استفاده از نرم‌افزارهای مدیریت را توسعه دهیم.
وی با بیان اینکه شرایط دورکاری در ابتدا با توجه به ضعف‌های موجود در ارتباط مجازی موجب احساس تنهایی و حتی افسردگی می‌شود، تأکید کرد: بالا بردن سرمایه فکری سازمان و بهبود کارآمدی سطح نیروی انسانی در شرایط دورکاری ضروری است و همچنین دسترسی آزاد به اطلاعات سازمانی باید تأمین شود.
عاملی ادامه داد: در شرایط اضطرار نیاز به روابط عمومی ۲۴ ساعته داریم، وقتی همه خواب هستند یا گروهی مبتلا به بیماری شده‌اند، روابط عمومی ۲۴ ساعته موجب زنده شدن سازمان و ذی‌نفعان می‌شود. موقعیت‌های خاص را باید شناخت و متناسب با موقعیت ظرفیت‌های حمایتی سیستمی، اطلاع‌رسانی، عاطفی و ارتباطی را تقویت کرد.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با تأکید بر اینکه مهم‌ترین رکن شهروندی به حساب آوردن است، ادامه داد: رییس سازمان باید مأموریت‌ها را به‌طور مساوی توزیع کند تا به‌نوعی افراد احساس نقش‌آفرینی داشته باشند، یکی از گروه‌های نادیده سازمان‌ها، بازنشستگان هستند که لازم است توجه به آن‌ها و تعامل معطوف به فایده‌مندی صورت گیرد.
عاملی تأکید کرد: مسوولیت اجتماعی یعنی فضای حمایت از یکدیگر را تقویت کنیم و مسئولیت اجتماعی را باید در به‌حساب آوردن، حمایت از یکدیگر، تبادل موقعیت و جای هم نشستن تعریف کنیم.
در پایان تیم مراسم از روابط عمومی‌های ساعی در حوزه مقابله با کرونا با اعطای نشان روابط عمومی و جایزه مسوولیت اجتماعی تجلیل شد.
