سال ۱۳۱۲ بود که یار قدیمی کلنل محمدتقی خان پسیان یعنی امیرتوکل کامبوزیا دومین تبعید خود را تجربه کرد و به زاهدان تازه تأسیس و نوآباد رفت. یعنی به این شهر فرستاده شد. او در حاشیه شهر و در کویر قطعه زمینی را در اختیار گرفت و توانست آنجا (یعنی شوره زار کویر) را به یک قطب کشاورزی تبدیل کند. تأسیس انجمن حقایق اسلامی و انجمن دانش پژوهان اسلامی از دیگر یادگاری‌های کامبوزیا در روزهای اولیه تبعید دوم هستند.
زنده‌یاد امیرتوکل کامبوزیا که کتابخانه‌ای غنی به فارسی و لاتین داشت، از سال ۴۹ بنایی برای آنها در باغ خود احداث کرد به مساحت هزار متر مربع که میعادگاه اهالی ادب و فرهنگ و مخالفان دولت پهلوی و رژیم منحوس اسرائیل بود. پس از انقلاب این کتابخانه توسط دولت توسعه پیدا کرد و زیرمجموعه نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور شد. اکنون یکی از فرزندان مرحوم کامبوزیا یعنی صادقه کامبوزیا مدیریت این کتابخانه و مجموعه فرهنگی را بر عهده دارد. اکنون آن شوره‌زار کویر در ۶ کیلومتری زاهدان آن روز بدل به باغ بزرگی شده که به کلاته کامبوزیا شهرت دارد و چسبیده به شهر است و یکی از مؤلفه‌های مهم گردشگری زاهدان. مرحوم کامبوزیا سال ۱۳۵۳ درگذشت و پیکر ایشان نیز پس از پیروزی انقلاب به محل کتابخانه منتقل و جاودانه شد.
کتابخانه و تغییر سبک زندگی
اما کتابخانه کامبوزیا را باید از زوایای گوناگون نگریست. برکت حضور امیر توکل کامبوزیا در زاهدان به اهالی شیرآباد در دهه‌های اخیر هم رسیده است. اما شیرآباد کجاست؟ شیرآباد یکی از فقیرترین محله‌های زاهدان است که فاصله چندانی با کلاته کامبوزیا ندارد. شیرآباد را به عنوان یکی از مهم‌ترین و وسیع‌ترین و در عین حال جرم‌خیزترین مناطق حاشیه‌ای زاهدان می‌شناسند. وضعیت اقتصادی ساکنان این منطقه بسیار اسف بار است و بیشتر کودکان و نوجوانان ساکن در این منطقه شناسنامه ندارند، بنابراین نمی‌توانند به مدرسه بروند و در معرض انواع خطرات اجتماعی قرار دارند.
همه نیک می‌دانیم که مقابله با کرونا بویژه توسط مردمانی که برای نان شب و قوت روزانه‌شان در زحمت‌اند، چه مشکلاتی دارد. تهیه مواد ضدعفونی و ماسک و… ممکن است برای این افراد امری لاکچری محسوب شود
کتابخانه و مجموعه فرهنگی کامبوزیا یک تنه و به صورتی خودجوش با مؤلفه‌های ضدفرهنگ در این منطقه مقابله می‌کند. صادقه کامبوزیا پیشتر در گفت‌وگویی اشاره کرده بود که اگر در این منطقه کار فرهنگی نکنند، همگی کودکان و نوجوانان این منطقه خدای نکرده در آینده مجرم خواهند شد.
وی همچنین اشاره به جذب این کودکان در مرکز فرهنگی کامبوزیا و برپایی کلاس‌های سوادآموزی برای آنان کرده بود. همچنین این کتابخانه و مرکز فرهنگی برنامه‌های متعددی برای این کودکان داشت تا آنها کمتر تحت تأثیر آموزش‌های نامناسب قرار گیرند. کتابخانه کامبوزیا با کمک فعالان فرهنگی منطقه، بدون دریافت کمکی از دولت توانسته روی سبک زندگی این کودکان تأثیر بگذارد. هزینه‌های این برنامه‌ها توسط خیرین تهرانی و زاهدانی که با برنامه‌های کتابخانه کامبوزیا آشنایی دارند، تأمین می‌شود.
اکنون کودکان آن منطقه جرم خیز با حضور در کتابخانه کامبوزیا هم سواد می‌آموزند و هم کتاب می‌خوانند و هم برنامه‌های متعدد فرهنگی و کارگاه‌های آموزشی مختلف برای آنها اجرا می‌شود. با کمک خیرین تعدادی از این کودکان که به گفته صادقه کامبوزیا نخبه هم بودند جذب مدارس شده و هزینه‌های تحصیل آنها اعم از پوشاک، کتاب، مداد، دفتر و دیگر اقلام تحصیلی‌شان توسط این نهاد فرهنگی تأمین می‌شود، چرا که خانواده‌های آنها توانایی تأمین نان شبشان را هم ندارند. شهرت کتابخانه در اجرای این برنامه‌ها باعث شده تا برخی از ناشران تهرانی هم به صورت مداوم برای این مرکز کتاب و لوازم مرتبط با تحصیل بفرستند. کتابخانه کامبوزیا اکنون همه چیز کودکان و نوجوانان این منطقه است. بسیاری از فعالان حقوق کودک از سراسر ایران نیز با حضور در این کتابخانه کارگاه‌های را برگزار کرده‌اند. اما برنامه‌های کتابخانه و مرکز فرهنگی کامبوزیا در این موارد خلاصه نمی‌شود.
امیر توکل کامبوزیا (نفر وسط)
همانطور که اشاره شد کلاته کامبوزیا از مناطق مهم شهر زاهدان و یکی از مراکز گردشگری این شهر است. به همین دلیل بسیاری از مسئولان شهر و استان و همچنین مسئولان کشوری از این منطقه بازدید کرده و بنابراین از وضعیت منطقه بویژه محله شیرآباد هم آگاهی پیدا می‌کنند. برنامه‌های اصلاحی و همچنین بهسازی معابر و ساختمان‌ها در این منطقه اکثراً پس از این جلسات اجرایی می‌شود. همچنین هنگامی که بلایا و مصیبت‌های جمعی بر اثر حوادث طبیعی نیز رخ می‌دهد، کتابخانه و مجموعه فرهنگی کامبوزیا از نقاط مهم برای کمک رسانی است.
کتابخانه، سیل ۹۸ و کرونا
اهالی شریف استان عزیز و در عین حال محروم سیستان و بلوچستان از دی ماه سال گذشته (۱۳۹۸) بی وقفه درگیر مشکلات بودند که کرونا نیز بر آن اضافه شد. هرچند محرومیت این استان نکته جدیدی نیست، اما حجم مشکلات و بلایی که بر محرومیت اضافه شده، شرایط به مراتب بغرنجی را ایجاد کرده است. این استان بجز ابتدای سال ۹۸، دی ماه نیز دچار سیل شد و بویژه مناطق جنوبی استان بر اثر سیل دوباره، حجم زیادی از تخریب را تجربه کرد. پس از آن نیز کرونا گریبان ملت ایران و دیگر ملت‌های جهان را گرفت و بالطبع مردمان شریف این استان نیز با آن درگیر شدند. و همه نیک می‌دانیم که مقابله با کرونا بویژه توسط مردمانی که برای نان شب و قوت روزانه‌شان در زحمت‌اند، چه مشکلاتی دارد. تهیه مواد ضدعفونی و ماسک و… ممکن است برای این افراد امری لاکچری محسوب شود. آنها قطعاً با کرونا نمی‌توانند همان قوت روزانه خود را نیز تأمین کنند چه برسد به تأمین مایحتاج بهداشتی؟ در ذیل صرفاً بخشی از فعالیت‌های این کتابخانه در جهت کمک رسانی به هموطنان سیل زده در جنوب استان و همچنین برداشتن گام‌هایی در جهت مقابله با شیوع کرونا اطلاع رسانی می‌شود.
روزنگارهایی از دی و بهمن و اسفند ۹۸
چهارشنبه چهارم دی پرسنل جمعیت هلال احمر زاهدان در کتابخانه استاد کامبوزیا جهت هماهنگی‌های لازم برای اجرای مانور امداد و نجات در تاریخ پنجم دی به مناسبت روز ایمنی در برابر زلزله و کاهش اثرات بلایای طبیعی، حضور پیدا کردند و روز پنجم دی این مانور برگزار شد.
روز شنبه هفتم دی شهردار زاهدان و جمعی از معاونانش و یکی از نمایندگان وقت این شهر در مجلس شورای اسلامی و همچنین مدیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی استان سیستان و بلوچستان با حضور از محل کتابخانه کامبوزیا، ضمن بازدید از منطقه جلسه‌ای را برای بررسی مشکلات ترتیب دادند. از این دست جلسات مدام در کتابخانه برگزار می‌شود و معمولاً برکاتی را برای آن منطقه به همراه دارد.
پنجشنبه دوازدهم دی نیز کارگاه دانش آموزان حاشیه شهر زاهدان در ارتباط با پیشگیری اعتیاد و مهارت‌های زندگی و همچنین کارگاه‌هایی درباره اصول تغذیه سالم و مصرف قرص آهن و ویتامین D و مسائل بهداشتی مانند چگونگی مسواک زدن و… برگزار شد. روز سوم بهمن نیز کارگاه‌های نقاشی و کتابخوانی کودکان و دانش آموزان مناطق حاشیه‌ای شهر زاهدان در کتابخانه کامبوزیا برگزار شد.
روز پنجم بهمن ۱۳۹۸ با استفاده از مبالغی که برای کمک به سیل زدگان جنوب استان سیستان و بلوچستان به مجموعه کتابخانه رسیده بود، تعدادی پتوی تک نفره، مقادیری مواد غذایی مقادیری کتاب و نوشت افزار و… تهیه شده و از طریق اداره کل نهاد کتابخانه‌های استان سیستان و بلوچستان به منطقه ارسال شد. سندهای مالی این خریدها توسط صادقه کامبوزیا در اختیار همگان قرار گرفت.
کتابخانه کامبوزیا در تهیه بسته‌های بهداشتی برای بیماران کرونایی و همچنین آموزش به خانواده‌ها در خط مقدم قرار دارد
در بحبوحه کمک رسانی به سیل جنوب، کتابخانه اما کماکان کارگاه‌های خود را برگزار می‌کند. یکشنبه ۱۳ بهمن کارگاه آموزشی تفکر خلاق با خوانش کتاب «قطعه گم شده» اثر شل سیلور استاین برای بچه‌های ۱۰ تا ۱۲ سال برگزار شد. اهداف این کارگاه ایجاد علاقه به کتابخوانی، پرورش فرهنگ گفت‌وگو و نگاه انتقادی به پدیده‌های پیرامون، شاد شدن و شاد کردن و خندیدن با هم، توجه به دیگری و شنیدن حرف‌های دیگران و… بود.
سه‌شنبه ۲۹ بهمن ۱۳۹۸ نیز استاندار سیستان و بلوچستان به همراه معاونان ایشان و نیز شهردار مرکزی زاهدان به همراه برخی مدیران کل استانی در کتابخانه عمومی استاد کامبوزیا جهت بررسی معضلات منطقه در کلاته کامبوزیا و کتابخانه استاد کامبوزیا حاضر شدند. پس از این دیگر به دلیل هشدارهای بهداشتی کارگاه‌های آموزشی آرام آرام به سمت تعطیلی رفتند.
در شانزدهم فروردین ۱۳۹۹ بسته‌های بهداشتی برای بیماران کرونایی بستری شده در بیمارستان امام علی (ع) زاهدان از طرف کتابخانه و مرکز فرهنگی کامبوزیا تهیه شد و در اختیار بیماران و خانواده‌هایشان قرار گرفت. مبالغ این طرح اسفند ۹۸ و فروردین ۹۹ در اختیار مجموعه قرار گرفته بود. همچنین در ماه مبارک رمضان گذشته نیز بسته‌های مواد غذایی و بهداشتی توسط کتابخانه تهیه و در اختیار اهالی محروم منطقه قرار گرفت.
پس از پایان قرنطینه‌ها و آغاز مجدد ولی محدود نیز کتابخانه با رعایت پروتکل‌های بهداشتی به فعالیت خود ادامه داد و کتاب در دسترس مخاطبان قرار گرفت. گویا در این مدت مخاطبان در محل کتابخانه حضور پیدا نکرده و صرفاً کتاب‌ها را از درب ورودی تحویل می‌گرفتند. همچنین کتب، کاتالوگ و بروشورهای آموزشی برای مطالعه و اطلاع رسانی و آموزش مردم در جهت مقابله با بلایای طبیعی، شیوع ویروس‌های همه گیر و… در اختیار آنها قرار گرفته و می‌گیرد. این کتاب‌ها و بروشورها با توجه به عدم دسترسی کامل مردم منطقه به اخبار، در جهت مقابله با کرونا و ارائه آموزش‌های لازم به مردم منطقه بسیار عالی عمل می‌کنند. همچنین کتابخانه با آن دسته از دانش آموزان و یا والدینی که تلفن‌های هوشمند در اختیار دارند از طریق تلگرام و یا دیگر شبکه‌های اجتماعی در ارتباط است و پاسخگوی سوالات آنها. همچنین اطلاعات لازم آموزشی و بهداشتی را نیز از همین طریق ارائه می‌شود.
