به گزارش پایگاه خبری تحلیلی فرهنگ و هنر، مصطفی محقق به مناسبت وقوع انفجار اخیر در بندر بیروت در پاسخ به این سوال که ریسک حوادث و بلایا در خاورمیانه و شمال آفریقا را چگونه ارزیابی می کنید، این مطلب را عنوان و اظهار داشت: بحران های سیاسی و جنگ و درگیری های مسلحانه و تروریسم در دهه های اخیر موجب شده تا ریسک دیگر انواع حوادث و بلایا در خاورمیانه و شمال آفریقا تحت الشعاع قرار گیرد.
وی توضیح داد: بر اساس گزارش های بین المللی در حالیکه معدل ریسک انواع حوادث و بلایا در سطح جهانی در سی سال گذشته دو برابر شده، این مقدار در خاورمیانه و شمال آفریقا سه برابر بوده است. منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا از آسیب پذیرترین مناطق دنیا در برابر مخاطراتی مانند زلزله، سیل، خشکسالی، توفان گرد و غبار، آثار تغییر اقلیم از جمله افزایش گرمای زمین و رفتن سطح آب دریا و نیز حوادث تکنولوژیک و حملات سایبری و تروریسم و شوک های ناشی از تغییر قیمت نفت و بحران های اقتصادی و اجتماعی و امثال آن است. بطور مثال بر اساس آمارهای بانک جهانی، در ٢٥ سال گذشته نرخ بیکاری در جمعیت جوان در خاورمیانه و شمال آفریقا بالاترین میزان در مقیاس جهانی و معادل ٣٠ درصد بوده است.
هماهنگ‌کننده ارشد سازمان ملل متحد برای توسعه مدیریت اطلاعات بلایا در آسیا و اقیانوسیه (APDIM) اضافه کرد: در سال ٢٠١٩ مجمع جهانی اقتصاد و برخی دیگر مراجع بین المللی، ریسک های عمده ای که خاورمیانه و شمال آفریقا با آن مواجه است را شوک های ناشی از تغییر در قیمت انرژی، بیکاری یا اشتغال ناکافی، حملات تروریستی، ناکارآمدی حکمرانی محلی و ملی، بحران های مالی، حملات ساییری، تورم های غیر قابل کنترل، بحران آب، تجارت غیر قانونی، عدم موفقیت مکانیسم ها و نهادهای مالی، حوادث طبیعی، حوادث صنعتی و فناورانه و شیوع اپیدمی ها عنوان و معرفی کرده است.
محقق ادامه داد: در سال ٢٠١٨ که برای چهارمین بار گرمترین سال کره زمین اعلام شد، با افزایش گرمای زمین و تسریع آب شدن یخچال های طبیعی و کوه های یخی، بانک جهانی هشدار داد که ٢٤ شهر بندری در خاورمیانه و ١٩ شهر بندری در شمال آفریقا در معرض تهدید بالارفتن سطح آب دریاها قرار دارد. شاید در نگاه اولیه افزایش چند سانتیمتری آب دریاها خطرات چندانی بدنبال نداشته باشد ولی نتیجه تحقیقات چیز دیگری را نشان می دهد.
وی گفت: در سال ٢٠٠٨ سازمان ملل متحد و سازمان های مسؤول مصری تحقیق مشترکی با همکاری بانک جهانی در مورد آثار احتمالی بالا رفتن سطح آب دریاها بر منطقه اسکندریه که قطب اقتصادی و کشاورزی کشور مصر است به انجام رساندند. نتایج تحقیقات انجام شده تکان دهنده بود. در صورت افزایش سطح آب دریای مدیترانه به میزان ٣٠ سانتی متر نفوذ آب شور دریا به منابع زیرزمینی آب شیرین بندر اسکندریه موجب نابودی بیش از ٨٠ درصد از اراضی بسیار حاصلخیز دلتای نیل در اسکندریه و در نتیجه آوارگی و مهاجرت بیش از ٢٠ میلیون نفر از کشاورزان مصری خواهد شد. بر همین اساس اصطلاح آوارگان و پناهندگان زیست محیطی در سال های اخیر کاربرد جدی یافته است.
این مقام مسئول در سازمان ملل متحد اظهار داشت: اما آثار تغییر اقلیم در خاورمیانه و شمال آفریقا محدود به بالارفتن سطح آب دریاها نیست. خشکسالی های دهه های اخیر، بارش های نامنظم که با تخریب منابع طبیعی منجر به سیلاب های گسترده می شود، گسترش توفان های گرد و غبار و از همه مهمتر بحران کمبود آب از مهمترین خطرات اقلیمی و آب و هوایی است که خاورمیانه و شمال آفریقا را با تهدید جدی مواجه ساخته است.
محقق اعلام کرد: از نظر خطرات زمین شناختی، ریسک زلزله و زمین لغزش نه تنها در کشورهایی مانند ایران، ترکیه و الجزایر که زلزله های بزرگی را تجربه کرده اند بلکه براساس مطالعات انجام شده حتی در سوریه، اردن، لبنان، مصر، تونس و مراکش نیز بالاست و مناطق شهری و زیرساخت ها دیگر بخش های بسیار آسیب پذیر در خاورمیانه و شمال آفریقا است. متوسط جمعیت مناطق شهری جهان برای نخستین بار در تاریخ در سال ٢٠٠٦ بیشتر از مناطق روستایی شده و پیش بینی می شود تا سال ٢٠٥٠ بیش از ٧٠ درصد جمعیت جهان در مناطق شهری سکونت کنند.
وی گفت: گسترش سریع و بی برنامه مناطق شهری چالش های عمده ای از نظر تامین امنیت، ایمنی و سلامت و مواد غذایی برای ساکنین مناطق شهری پدید آورده است. در سال ٢٠٠٩ بانکی مون دبیر کل سابق سازمان ملل متحد، تغییرات اقلیمی و گسترش بی برنامه مناطق شهری را بزرگترین چالش های بشریت در قرن بیست و یکم اعلام کرد. روند گسترش سریع و بی برنامه شهرها در خاورمیانه و شمال آفریقا نگران کننده است.
هماهنگ‌کننده ارشد سازمان ملل متحد برای توسعه مدیریت اطلاعات بلایا در آسیا و اقیانوسیه افزود: ریسک حوادث و بلایا در کلان شهرهایی مانند تهران، استانبول، بیروت و قاهره موجب ایجاد نگرانی در سطح بین المللی از نظر میزان تلفات و خسارات احتمالی و نیز چگونگی امداد رسانی بین المللی در صورت وقوع حوادث بزرگ در این شهرها شده است.
وی اظهار داشت: مخاطرات طبیعی و آسیب پذیری های زیرساختی، صنعتی و فناورانه به همراه سوء مدیریت موجب تشدید ریسک بلایا در برخی شهرهای بزرگ خاورمیانه و شمال آفریقا شده است. به طور مثال در سال ٢٠٠٩ ساختمان قدیمی و تاریخی پارلمان مصر در قاهره دچار آتش سوزی شد و بدلیل تاخیر در رسیدن آتش نشانان و ترافیک سنگین و مدیریت ناصحیح حادثه، این بنای مهمی تاریخی مصر کاملا در آتش سوخت و نابود شد و یا در اثر وقوع زمین لغزش در تپه های حاشیه قاهره، صدها خانه که بر خلاف مقررات بنا شده بودند همراه با ساکنین آن نابود شدند. کشور مصر با ٨٠ میلیون و شهر قاهره با ییش از ٢٠ میلیون نفر جمعیت با شدیدترین تهدیدات ریسک های آب و هوایی، زمین شناختی، شهری و زیرساختی مواجه است.
محقق گفت: توجه به نگرانی های موجود در مورد ریسک بالای حوادث و بلایا در کلان شهرهای خاورمیانه و شمال آفریقا، در سال ٢٠٠٨ نشست مشترکی میان سازمان ملل متحد و مسؤولین دولت لبنان، شهرداری بیروت و دانشگاههای آن کشور جهت ارزیابی میزان خطر بلایا در بیروت برگزار شد که بر اساس گزارش ها و آمارهای ارائه شده در نشست شدت و عمق ریسک حوادث در بیروت شد و بر این اساس پیش نویس اجرای برنامه ارزیابی جامع و کاهش ریسک بلایا در بیروت مشترکا تهیه شد. به دلیل پیچیدگی های اداری و قانونی در لبنان و نیز فقدان بودجه کافی متاسفانه این برنامه مهم اجرا نگردید. یکی از موضوعات طرح شده در برنامه پیشنهادی کاهش ریسک و مدیریت بحران آلودگی های صنعتی و آب و هوایی و نیز مواد خطرناک (Hazardous Materials =HazMat)در بیروت بود که متاسفانه عامل اصلی انفجار فاجعه بار اخیر در بیروت شناخته شده است.
این مقام مسئول در سازمان ملل متحد اظهار داشت: نظر به مشترکات کلان شهرهای خاورمیانه و شمال آفریقا از نظر ریسک حوادث و بلایا، در سال ٢٠٠٩ ابتکار همکاری میان چهار شهر تهران، استانبول، بیروت و قاهره برای کاهش ریسک مناطق شهری نیز مطرح گردیدکه با استقبال خوب شهرداری های شهرهای مذکور مواجه شد ولی به دلایل گوناگون پیگیری نشد.
وی یادآور شد: بر اساس نمونه های ذکر شده می توان دریافت که علاوه بر مخاطرات طبیعی و آسیب پذیری های فیزیکی، زیرساختی، اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی دیگر عامل مهم در ایجاد و ریسک حوادث و بلایا همان ضعف حکمرانی و مدیریت کاهش ریسک و مقابله با بحران و نیز روش های ناصحیح توسعه اقتصادی و اجتماعی است که متاسفانه در خاورمیانه و شمال آفریقا بسیار برجسته است. کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا با ریسک های بالای حوادث و بلایای طبیعی، زیرساختی و صنعتی مواجه اند و تنها راه حل موجود کاهش ریسک حوادث از طریق اصلاح برنامه های توسعه، ارتقاء قانونگذاری و حکمرانی کاهش ریسک بلایا و مدیریت بحران و نیز تقویت تاب آوری در این کشورها است.
