پایگاه خبری-تحلیلی فرهنگ و هنر؛ اکرم صوفی: جهاد در لغت به معنای کوشیدن به‌اندازه طاقت و توام با رنج است. وقتی جهاد با کلمه «فی سبیل الله» (در راه خدا ) همراه باشد، مفهوم ویژه‌ای دارد و هرگونه فعالیت و مبارزه سیاسی، اجتماعی، اخلاقی، فرهنگی، اقتصادی، با جان و مال و زبان و قلم و فکر را شامل می‌شود که با نیت تقرب به خدا و با هدفی الهی انجام می پذیرد.
جهاد در راه خدا، از مهم‌ترین وظایف و مسئولیت‌های فردی و اجتماعی هر مسلمان است. هر آنچه که مومن در بدست آوردن آن در راه ایمان به خدا و فرمانبری او تلاش نماید مثل مقاومت در برابر شر و بدی‌ها و انحرافات، ثابت قدم ماندن در دین ، استقامت در مقابل وسوسه‌های شیطان، از جمله جهاد در راه خدا محسوب می‌شود.
در آیات قرآن و سندهای روایی، همواره تاکید بسیاری بر جهاد در جامعه اسلامی شده است و از برکات آن و یا آفات ترک آن سخنهای فراوانی از پیامبر(ص) و معصومین(ع) نقل قول شده است.
جهاد در راه خدا که بر پایه حق و جلوگیری از تجاوز به حقوق فردی و اجتماعی و ارزش‌های انسانی استوار است، پشتوانه‌ای قوی برای عزت و سربلندی و نیل به امنیّت و آرامش و استقلال یک کشور به شمار می‌رود. تا جایی که پیامبر گرامی اسلام می‌فرماید: "جهاد کنید تا مجد و عظمت را برای فرزندانتان بر جای گذارید"(1)
به عقیده بسیاری و در باورهای دینی ما، جهاد در راه خدا علاوه بر آثار دنیوی، نوعی معامله با خداست که بهشت برین را به دنبال خواهد داشت.
در قرآن آمده است: همانا خدا جان و مال اهل ایمان را به بهای بهشت خریداری کرده، آنها در راه خدا جهاد میکنند پس (دشمنان دین را) به قتل می‌رسانند و (یا خود) کشته می‌شوند، این وعده قطعی است بر خدا و عهدی است که در تورات و انجیل و قرآن یاد فرموده، و از خدا با وفاتر به عهد کیست؟(2)
فداکاری و جانبازی و جهاد در راه خدا، در واقع جاودانگی و به حق پیوستگی است، چرا که قرآن می‌فرماید:"کسانی را که در راه خدا کشته شده‌اند، مرده مپندارید؛ بلکه زنده‌اند و نزد پروردگارشان روزی داده می‌شوند"(3)
حماسه هشت سال دفاع مقدس
تاریخ پرفراز و نشیب کشور عزیزمان، صحنه‌های بی شماری از جهاد و دفاع جانانه، ایثار و فداکاری مردم را درون خود جای داده است. حماسه هشت سال دفاع مقدس نمونه باشکوهی از جهاد در راه خدا است که مردم با نثار جان و مال خود در جنگی نابرابر، شجاعانه به میدان آمدند و انقلاب و کشور خود را از تجاوز متجاوزان ر‌ها ساخته و عزت و افتخار و سربلندی و استقلال را نصیب خود کردند.
شکی نیست که اگر امروز در جامعه به آسودگی و با امنیت کامل زندگی می کنیم مدیون خون دلاورمردان و دلاورزنانی هستیم که از جان خود در راه دفاع از آرمانهای متعالی تری گذشتند و این آرامش و امنیت را برای ما به ودیعه گذاشتند.
در تاریخ کشورمان، این حماسه به قدری پرشکوه و ماندگار است که ناخودآگاه هرزمان از دفاع مقدس نام برده می شود بی شک هشت سال جنگ تحمیلی ایران و نیروهای بعثی به ذهن متبادر می گردد. اما حقیقت آن است که در برهه های مختلف زمانی، دفاع مقدس نیز رنگ و بو و شکل خاص آن زمان و مقتضیات شرایط روز جامعه را می پذیرد.
یک روزی دفاع از خاک میهن به علت تجاوز دشمن بعثی دفاع مقدس نامیده می شود و روزی دیگر تلاش و کوشش در راه علم و دانش و تولید داخلی. آنچه مهم است اینکه همه این حرکتها و کوششها با نگاه الهی و برای خیر جامعه اسلامی است و همه آنها ارزشمند و مقدس است.
اهمیت دفاع مقدس در کلام رهبری
رهبر معظم انقلاب به موضوع دفاع مقدس و ارزش های آن اهمیت زیادی می دهند . این اهمیت نزد ایشان را می توان از پیام هایی که هرسال در ابتدای هفته دفاع مقدس هم می دهند احساس کرد.
مقام معظم رهبری غالبا در هر فرصتی که پیش می آید درباره اهمیت دفاع مقدس صحبت می کنند. نگاهی به بیانات مختلف رهبر انقلاب در محافل گوناگون از سال 68 به بعد (زمانی که ایشان سکان رهبری انقلاب و فرماندهی کل قوا را پذیرفتند) نشان می دهد طی این 30 سال یکی از موضوعاتی که ایشان همواره برآن تأکید داشتند صحبت کردن درباره دفاع مقدس است.
اما بررسی بیشتر سخنان رهبری در خصوص دفاع مقدس نشان می دهد ایشان تنها در ایامی مانند هفته دفاع مقدس و نظیر آن به این امر مهم نمی پردازند بلکه در هر فرصتی چه دیدار با مسئولان نظام و چه در دیدار با نخبگان علمی ، چه در دیدار با مردان و چه زنان همواره مساله دفاع مقدس یکی از موضوعات پرصحبت رهبری می باشد و این خود دلیلی متقن بر اهمیت این مساله دارد.
رهبری در بسیاری از سخنرانیها و بیاناتشان با ذکر رشادتها و حماسه آفرینی های بزرگ زنان و بزرگ مردان هشت سال دفاع مقدس، نگاه امروزی خود را به این مقوله صراحتا ابراز می دارند و بیان می کنند که دفاع مقدس و جهاد زنان و مردان امروز ایران اسلامی، چه اشکال تازه تری یافته است. از بانویی که در دامان پاک خود فرزندان صالح می پرورد تا دانشمند هسته ای که در راه تولید علم و تجهیز کشور گام بر می دارند؛ همگی در صفوف مقدم جهاد در عصر حاضر قرار دارند. به همین منظور و برای تاکید بر این سخن، برخی بیانات و فرمایشات رهبری را مختصرا از شمار کثیری سخنرانی به عنوان نمونه در پایین با هم مرور می کنیم :
رهبری در یکی از آخرین سخنرانیهایشان(به مناسبت عید قربان-10مرداد1399) بااشاره به مساله تلاش و کوشش بسیار کادر درمانی برای مهار شیوع ویروس کرونا در سطح کشور اینطور بیان می کنند که :
"همین مسئله‌ی خدمت و کارهای بزرگی است که در واقع، مجاهدان سلامت و خدمت امروز دارند انجام میدهند و باید ان‌شاءالله ادامه پیدا کند. خب امروز همه‌ی دنیا با یک ابتلاء همگانی مواجهند؛ یعنی مخصوص جای خاصّی نیست؛ امروز همه‌ی دنیا، همه‌ی کره‌ی زمین تقریباً مبتلا به این حادثه‌اند؛ بعضی کمتر، بعضی شدیدتر؛ و شاید در بسیاری از جاها هم افرادی از آحاد مردم هستند که به گرفتارها و مبتلایان و مانند اینها کمکهایی میکنند، کم و بیش یک جاهایی کمکهایی هست لکن هیچ جا گمان نمیکنم مثل کشور ما، مثل ایران عزیز ما باشد که تعداد کسانی که داوطلبانه به یک چنین کمکهایی اقبال میکنند، این همه زیاد باشد؛ بنده سراغ ندارم و نشنیده‌ام و گزارشی ندارم از اینکه در جایی از کشوری از کشورهای دنیا این همه تحرّک مردمی و پشتیبانی‌های مردمی وجود داشته باشد؛ که این از خصوصیّات ملّت ما در ایثارگری است؛ هم در بلایای طبیعی مثل سیل و زلزله و امثال اینها، هم در بلایای غیر طبیعی مثل تحمیل جنگ. در هشت سال دفاع مقدّس همین حرکت عظیم ایثارگرانه‌ی مردمی بود که این حماسه‌ی بزرگ را به وجود آورد و جبهه‌ها را به آن شکل آراست که تا آخر در تاریخ ما یک دوران برجسته‌ای است. امروز هم همین جور است؛ در همین قضیّه مشاهده شد. خب مجموعه‌های درمانی صفوف مقدّم بودند؛ پزشکان و پرستاران و بقیّه‌ی عوامل درمانی واقعاً فداکاری کردند که دیگر زبان قاصر است از اینکه بخواهد اهمّیّت فداکاری اینها را بیان کند. پشت سر اینها هم داوطلبانی بودند که وارد شدند، در زمینه‌ی مسائل سلامت کمک کردند و کارهایی را که غیر متخصّصین میتوانستند انجام بدهند، بعضی از اینها فرا گرفتند و انجام دادند و کارهای بزرگی در این زمینه انجام گرفت..."
در جای دیگری در دیدارتصویری با ستاد ملی مبارزه با کرونا(21 اردیبهشت ماه99) ایشان ضمن تاکید بر اینکه فعالیت این ستاد افتخار ملی ست بیان می کنند: " حسّ بسیاری از فعّالان این جبهه‌ی وسیع، همان حسّ دوران دفاع مقدّس بود؛ یعنی کسانی که اینها را از نزدیک دیده‌اند، میگویند که رایحه‌ی خوش خدمات و پشتیبانی‌ها در دوران دفاع مقدّس را در اینجا هم حس کردند."
در بخش دیگری از همین سخنرانی، رهبری رزمایش عمومی ملت را عرصه‌ای برای بروز جلوه‌هایی از فرهنگ اسلامی و انقلابی دانسته و می افزایند: "این کار در بسیاری از موارد رایحه خوش خدمات و پشتیبانی دوران دفاع مقدس را دوباره در کشور جاری کرد."
در بیانات رهبری در دیدار تصویری با نمایندگان تشکل های دانشجویی (28-2-1399) ایشان باز با اشاره به مصادیق جهاد و دفاع مقدس می فرمایند: زاویه‌ی دید دیگر به موقعیّت کشور این است که ما توجّه کنیم، ظرفیّت کشور برای مقابله بالا است؛ ما برای مقابله‌ی با همین جبهه‌ی وسیعی که قدرتمند هم هست، و از قدرتهای ظاهری برخوردار است، از ظرفیّتهای بسیار بالایی برخورداریم؛ این را تجربه‌ها به ما نشان میدهد؛ ما تجربه‌ی زیادی در این زمینه، در این سالها داریم که این تجربه‌ها به ما ثابت میکند که ما ظرفیّت برخورد و مواجهه و مقابله‌ی با این جبهه‌ی عظیم را داریم؛ هم تجربه‌ی مجاهدت نظامی داریم، سالهای دفاع مقدّس و قضایای گوناگونی که بعد از آن وجود داشته است و مسائل منطقه‌ای که بعضی از شماها در قالب اظهار ارادت به شهید عزیزمان، شهید سلیمانی به آنها اشاره کردید؛ هم جهاد علمی که در دنیا اعتراف شد که سرعت حرکت جمهوری اسلامی در زمینه‌ی پیشرفت مسائل علمی چندین برابر سرعت متوسّط دنیا است که این خیلی موضوع مهمّی بود و خوشبختانه هنوز هم ادامه دارد؛ و هم جهاد فرهنگی.
در ارتباط تصویری هفت مجموعه تولیدی با رهبر انقلاب(17 اردیبهشت99) رهبری با اشاره به تأثیرگذاری کارگران در تحولات سیاسی دو قرن گذشته دنیا، نقش کارگران کشورمان در پیروزی انقلاب اسلامی، دفاع مقدس و حوادث گوناگون را بسیار برجسته دانسته و از کارگران به عنوان همراه‌ترین قشرها در تحقق اهداف انقلاب و دفاع مقدس یاد می کنند. به معنای دقیق تر فعالیت در عرصه تولید نیز از مصادیق جهاد در راه خداست و مقدس است.
در جایی دیگر رهبری در دیدار با بسیجیان (6مهر99) از عرصه های مختلف در کنار دفاع سخت و نظامی به عنوان دفاع مقدس یاد کرده و بیان می کنند: " در دوران هشت سال دفاع مقدّس، معجزه‌ی حضور بسیج خودش را نشان داد؛ دلگرمی مجموعه‌های نظامی ما به حضور بسیجی‌ها بود در میدان نبرد، و بعد از آن هم در موارد گوناگون در کشور هر حادثه‌ای پیش آمده، بسیج در میدان دفاع سخت و دفاع نظامی حضور داشته. و همچنین در عرصه‌ی دفاع نرم، جنگ نرم که اینجا هم همین جور است. در عرصه‌ی جنگ نرم، یعنی عرصه‌ی علم، عرصه‌ی خدمت‌رسانی، عرصه‌ی سازندگی، عرصه‌ی تبلیغات دینی، عرصه‌ی فرهنگی هم بسیج مثل عرصه‌ی نظامی حضور دارد و باید حضور داشته باشد و باید تلاش کند و حرکت کند."
در دیدار جمعی از بانوان فرهیخته حوزوی و دانشگاهی(21اردیبهشت99)، رهبری ضمن اشاره به نقش زنان در دوران جنگ تحمیلی و حضور آنان در جبهه های مختلف اینگونه بیان می کنند: " زنان فعّالِ در جبهه انقلاب، یک روزی نقش‌آفرینی برجسته‌ای کردند -هم اندکی پیش از پیروزی انقلاب، هم در اوائل انقلاب، هم در دوران جنگ تحمیلی- و از خودشان حضور نمایانی نشان دادند؛ نگذارید حضور نمایان زنان فعّال در جبهه‌ی انقلاب کمرنگ بشود. دیگران در مواجهه با انقلاب و معارضه با انقلاب سعی میکنند از عنصر زن و زنانِ کارآمد استفاده کنند؛ جبهه انقلاب، زنان کارآمد و فعّال و زبان‌آور و نویسنده و عالِم و دانشمند بمراتب بیشتر دارد؛ خانمهایی که اهل اِقدامند، اهل فکرند، اهل نگارش و نویسندگی اند، اهل سخن گفتنند، اهل فکر دادنند، صحنه انقلاب و دفاع از انقلاب را خالی نگذارند"
با مطالعه و مرور همین چند نمونه مختصر از بیانات بی شمار رهبری در خصوص جهاد و دفاع مقدس، چند نکته بسیار مهم را می توان نتیجه گرفت:
نخست آنکه دفاع مقدس مربوط به دوره و زمان خاصی نیست. مادامی که جامعه اسلامی برقرار است مفاهیم عمیقی همچون جهاد و دفاع مقدس نیز پویا هستند و بنابر اقتضای جامعه و زمان شکل می پذیرد. اینکه بگوییم جنگ تمام شد و دست از جهاد و مبارزه برداریم غیرصحیح است و به قولی معروف؛ جهاد و مبارزه ادامه دارد...
دوم اینکه جهاد و دفاع مقدس تنها در جبهه جنگ معنا نمی شود و عینیت نمی یابد. اینکه امروز همه آحاد ملت اعم از متخصص و غیر متخصص برای مقابله با شرایط تحریم از سوی دشمن بسیج شده اند و در راه خودکفایی و پیشبرد اهداف کشور اسلامی مان گام بر می دارند نیز، خود از مصادیق بارز جهاد و دفاع مقدس است.
سوم اینکه جهاد و دفاع مقدس زن و مرد نمی شناسد و قائل به تفکیک جنسیتی برای انجامش نیست. یک روزی مردان در صفوف مقدم جبهه ها می جنگیدند و زنان علاوه بر مسئولیت خانواده و فرزندان، در پشت جبهه ها و حتی بعضا در میانه جنگ به کمک و امداد رسانی و جهاد مشغول بودند. امروز نیز اینچنین است. زنان و مردان ایران اسلامی دوشادوش یکدیگر و در جایگاههای متناسب و در حوزه های مختلف علمی فرهنگی هنری سیاسی اجتماعی و ... به جهاد و تلاش و کوشش مشغولند.
چهارم اینکه جهاد و دفاع مقدس برای قشر خاصی نیست. همه آحاد و اقشار مختلف مردمی اعم از متخصص و غیر متخصص، کارگر و کارفرما، پزشک و مهندس، معلم و دانش آموز، استاد و دانشجو، هنرمند و صنعتگر و خلاصه عام و خاص افراد جامعه اسلامی همگی باید در راه خدا جهاد کرده و در راه اعتلای ان گام بردارند.
و آخر اینکه روزگاری جهاد و دفاع مقدس، تلاش در راه سرنگونی دشمن متجاوز در هشت سال جنگ تحمیلی مصداق یافت اما امروزه در جبهه های مختلفی اعم از دفاع از حرمین شریفین، دفاع از مردم مظلوم و بی دفاع در سراسر دنیا، تولید علم و دانش، تولیدات فرهنگی و هنری، خودکفایی اقتصادی، ارتقای تولید ملی،محرومیت زدایی از مناطق دورافتاده کشورو نمونه های از این دست معنا و مصداق پیدا می کند.
1- وسائل الشیعه، کتاب الجهاد، باب ۱ از ابواب جهاد، حدیث ۱۶
2-(توبه-111)
3-(آل عمران-165)
