به گزارش اختصاصی پایگاه خبری ـ تحلیلی فرهنگ و هنر، فرهنگسرای امام (ره) همزمان با هفته دفاع مقدس، نشستی با عنوان «آیینه های ایثار» را با مشارکت امور ادبی سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران عصر روز گذشته برگزار کرد. این نشست که از بسته برنامه های «شهر پرستاره» ویژه چهلمین سالگرد دفاع مقدس است، به تحلیل و بررسی روایت های زنانه از کتاب «تا پلاک ۱۴۰» نوشته آذر خزاعی سرچشمه اختصاص دارد و با حضور میهمانان ادبی، این خاطرات و رویکردهای ادبی در این ژانر از ادبیات معاصر تبیین و واکاوی شد.
در نشست مروری بر ادبیات خاطره نویسی زنان در دفاع مقدس، آذر خزاعی در ابتدای این نشست گفت : خاطرات کتاب تا پلاک 140 برایم تجربه زیستی بسیار بزرگی را در بر داشت . اینکه نزدیک باشی و از تجربه های شخصی بهره گیری و فرصت سخن گفتن با عزیزان اهل قلم را داشته باشی و به منابعی ناب برسی که به دست خودشان تولید شده و اینکه در میانه دریای خروشان زمان بین اکنون و گذشته‌ای دائم التغییر شناور باشی و در مسیر دیالوگ خودت و مصاحبه شونده رقصان باشی و در سرزمین حائل بین شفاهیت و نوشتار از هم بپاشی و از نو جان بگیری چه تجربه ای می تواند بزرگتر از این باشد .
وی تصریح کرد: در این میان تلاش کردم تا دیگران را در این اقیانوس خروشان شور و احساس و حماسه شریک سازم. اینکه اگر می خواهیم به عمق معنای این روایت ها راه یابیم و درباره ی پیچیدگیهای زندگی و تجربیات شخصی وتاریخی رویتگران آنها منصفانه به قضاوت بنشینیم باید راه و روش خواندن روایتهای مذکور و کشف نمادها و منطق مستتر در آنها را بیاموزیم.
دفاع مرزبندی ندارد
در ادامه شهلا آبنوس نویسنده و منتقدادبی ،با طرح یک سوال که آیا مسئله دفاع مقدس موضوعی مردانه است تصریح کرد: جواب این پرسش را محقق گرامی احمد شاکری در کتاب «آنک جنگ اینک داستان» فرمودند که دفاع مقدس به لحاظ موضوعی که دارد یک موضوع مردانه است و این چیزی است که من درباره آن تامل دارم.
وی ادامه داد : من روی این قضیه تامل دارم اگر موضوعی مردانه است چرا من زن وارد جنگ شدم . وقتی به یادم می آورم در مناطق جنگی چه ها بر سر من نوعی گذشته. می اندیشم که چرا برخی ها می‌گویند جنگ موضوعی مردانه است؟
آبنوس گفت : نکته قابل تأمل همین هست آیا قرار بود زن ها وارد جنگ بشوند خب البته که نه ، ما همچین قراری نداشتیم تا روزی که عزیزان دلاور ما ، بچه های ما ، برادران ما، پدران ما بودند تا روزی که امام بود و می گفت که جایی برای زن ها نیست. بحث جنگ در دفاع مقدس یک چیزی نیست که ما بخواهیم تفکیک کنیم. بگوییم حالا اینجا مردانه است حالا اینجا زنانه است،نمی توانیم مرزگذاری کنیم.
وی تصریح کرد: وقتی که یک خانم کتاب تا پلاک 140 را می نویسد و خاطراتی می آورد ،حالا خاطره به چه درد می خورد. اما می بینیم که باز هم اینجا در خاطره نویسی ،قالب مردها هستند که خاطره تعریف می کنند. ما باید آسیب شناسی کنیم که دلیل این کارچیست ؟آیا تعداد مردهایی که در جنگ بودند بیشتر بودند، مردها بیشتر خاطره دارند، زن ها هیچ خاطره ای ندارند این بحث آسیب شناسی نیاز دارد.
جنگ مثل یه ویروس است همه جا وارد می شود
در ادامه فرزانه قلعه قوند ،نویسنده و معاون پژوهشی انتشارات پیام آزادگان گفت: اگر چه به این مرزبندی اصلاً اعتقاد ندارم و بقول نویسنده روسی کلاً جنگ چهرة زنانه ندارد اما زن ها چه بخواهیم چه نخواهیم در جنگ حضور پیدا می کنند .چه مستقیم چه غیرمستیم انهایی که غیرمستقیم در جنگ هستند مثل نسل ما که در جبهه حضور نداشتند اما پشت جبهه منتظر بودیم و کارهایی را می کردیم .آیا در جنگ حضور مستقیم زنان باید بررسی شود؟
وی تصریح کرد :متأسفانه نویسنده های زنی هم که ما داریم جز چند مورد که خودشان نویسنده هستند مثل خانم آباد یا بقیه مثل خانم حسینی که هم نویسنده و راوی زن است قدری موضوع فرق می کند، اما مثلاً ما نویسندگان زنی داریم که کارهایی که می نویسند شهدا و اهالی دفاع مقدس یعنی از یه مرد می نویسند این کار راسخت می کند. من خیلی پرهیز می کنم از اینکه یکی بیاید برای تمجید کار من بگوید که این کار قلمش زنانه است . سعی می کنم دوری کنم از این مسأله که کسی در پیشانی کار بنویسدکه قلمش زنانه است چون اصلاً اینجا بحث جنسیتی نیست ما بعنوان انسان چه بخواهیم چه نخواهیم در جنگ حضور داریم جنگ مثل یک ویروس است همه جا وارد می شود چه من بروم در منطقه جنگی، چه حضور نداشته باشم.
این پژوهشگر تصریح کرد: بخش اسارت اینقدر لایه های پنهان و زیرپوستی دارد که من بعد از این همه سال که بر این موضوع کار می کنم هنوز بی اطلاعم . با اینکه ادعا می کنم از خانواده دفاع مقدسم . تعدادی رفتند اسیر شدند و برگشتند.نمی توان مدعی شد که دیگرتمام شد و اینها برگشتند سر خانه و زندگی شان .
وی در پایان افزود: من نویسنده باید در جنگ حضور داشته باشم مستقیم یا غیرمستقیم یا همسرم درجنگ باشد درک کنم یا برادرم یا پدرم یا خودم امدادگر باشم یا نه من باید خیلی چله نشینی کنم تا به آن برسم یعنی حتماً باید مطالعه کنم حتما باید با خیلی از خانواده هایی که مستقیماً در جنگ بودند حشر و نشر داشته باشم تا بتوانم بشناسم دفاع مقدس را.
وی خطاب به نویسنده کتاب گفت : دلم می خواست باز در این کتاب سراغ افرادی می رفتیم که خودشان زمان جنگ درک کرده بودند . کودک پنج ساله یک تصوری از موشک باران دارد . ولی درک و دریافتی که یک آدم هیجده ساله دارد را قطعاً ندارد.
تاکید می کنم زنانه بنویسند
الهه کسمایی ،تهیه کننده ارشد تلویزیون و مدرس دانشگاه با اشاره به موضوعیت تأثیرات جنگ در کودکی به خصوص دختربچه ها و نگاه آنها گفت : وقتی که جنگ بر ما حادث می شود تفاوت سنی و جنسی و تو کجا هستی و من کجا هستم در حقیقت وجود ندارد. یعنی میاید مثل یک میهمان ناخوانده و مثل یک سیل همه را می برد . اینکه دور و نزدیکی از آن حادثی که اتفاق افتاده تعیین می کند.
وی گفت: من خاطره ای راکه در این کتاب نوشتم دلیلی است برای صحبت کردنم. خاطره ی خودم، خاطره ی یه دختر بچه ای هست که دوران 9 سالگی تا 12 سالگی را در جنگ می گذراند. وقتی که درمورد بچه ها در جنگ صحبت می کنیم باید کارشناسی صحبت کنیم ،محققانه صحبت کنیم بخاطر اینکه بچه ها خودشان مستقیماً درجنگ ممکن است که حضور داشته باشند مثل بچه هایی که درخرمشهر و به هر حال درکرمانشاه و فضای جنگی که بوده حضور داشتند.
این محقق افزود: اتفاقاً هم می گویم زنانه بنویسند به دلیل اینکه ما در تاریخ ادبیات مان زنانی را داشتیم که مثل پروین اعتصامی که شعر می گوید ولی با ابزار زنانه با نخ و سوزن دارد ظلم راتشریح می کند قطعاً و قاعدتاً من بعنوان کسی که کودکی رابعنوان یک دختر در جنگ گذراندم الان دارم به چیزهایی می رسم که قطعاً و قاعدتاً دخترانی که درجنگ نبودند ندارند .ولی من دارم هم اضافه دارم هم کم دارم هم ضربه خوردم هم چیزهای خوب یاد گرفتم .
زنان ما مجبور نبودند در جنگ باشند
فرزانه فخریان ،مترجم و معاون فرهنگی انتشارات سروش گفت: یک نکته ی اصلی که درمورد کتاب تا پلاک 140 وجود دارد این هست که این کتاب یک انتخاب دارد. این ها خاطرات اهالی قلم از دفاع مقدس است و همین نقش آن بانویی که این کار رانوشته بیشتر از هر چیزی نشان می دهد من نمونه ای سراغ ندارم که در ادبیات خاطره نویسی دنیا یه همچین آنالیزه کردن و شخصی سازی و نوشتن دفاع مقدس اتفاق افتاده باشد.
وی افزود: به زعم خانم سوتلانا آلکساندرونا الکسیویچ جنگ چهره ی زنانه ای ندارد خب چون ایشان نوبل گرفته خیلی معروف شد یا کارهای دیگری که به هر نحوی معروف نشدن یا ما در ایران ندیدمشان در آنها انتخابی نیست.
این مترجم در ادامه یادآور شد: در ادبیات؛ دنیا یک تفاوتی با ما دارد اینکه زنان ما مجبور نبودند در جنگ باشند ودرجنگهای دیگر دنیا مثل جنگهای جهانی زنانی در روسیه در آلمان، در فرانسه مجبور بودند مثل یک سرباز در جنگ باشند و هیچ تفاوتی جنسیتی ایجاد نمی کرد. همان لباسی را باید می پوشیدند که مردان می پوشیدند اصلاً کسی دقت نمی کرد که جهان بینی و نقطه نظری که دارند با جنگ متفاوت باشد. پشت جبهه ها تفاوتی نبوده بین این که زنها آنجا قرار بگیرند یا مردها باشند امدادگرها لزوماً زن نبودند مردها هم بودند. اتفاقاً به خاطر این که می توانستند مقاومت داشته باشند .برای کمک به کسانی که آسیب دیدند این تفاوت بزرگی است که ما در روایت زنانه از جنگ از زنان در جنگ داریم .
وی افزود: ما با عنوان یک زن به جزئیات دقت می کنیم .در ادبیات دنیا به صورت افشاگری اتفاق افتاده و اتفاقاً این جزیی نگری در ادبیاتی که دیده شده نیست مگر آنجایی که به مرز افشاگری رسیده چون اینها اصلاً در موقعیتی نبودند که بتوانند نگاه زنانه داشته باشند کاملا نگاه یک انسانی که سرباز است را داشتند به همین خاطر دیدشان تفاوت خاصی با دید یک مرد ندارد؛ مگر آنجایی که دارند به سختیهای فاحشی که درگیرش شده بودن اشاره می کنند.
فخریان یادآور شد: آن لطافت زنان ایرانی را در ادبیات دنیا نمی بینیم طبیعتاً ما همه را ندیده‌ایم ولی در آنهایی که خیلی برجسته شدند زن آنجا یک سرباز بوده آنجا یک عنصر بوده درواقع یک عامل بوده برای اینکه فقط پیش ببرد مسیری که می خواهد، درحالی که در جنگ ایران این شکلی نبوده. فکر می کنم که کتاب تا پلاک 140 از این جهت کتابی هست که می تواند به اندازه کتاب «جنگ چهره زنانه ای ندارد » دیده شود. عموم روایتهایی که در این کتاب هست چه از زنان چه ازمردان ترجمه بسیار راحتی دارند.
