به گزارش پایگاه خبری ـ تحلیلی فرهنگ وهنر،کتاب «جنگ شهرها در تهران» نوشته زینب اسلامی به تازگی توسط مرکز تحقیقات و اسناد دفاع مقدس به چاپ رسیده است. این کتاب اثری با موضوع دفاع مقدس است و شرایط اجتماعی جنگ در شهر تهران را بررسی کرده است.
زینب اسلامی محقق، پژوهشگر و نویسنده که برای نخستین‌بار در حوزه دفاع مقدس قلم‌به‌دست گرفته در اولین اثر خود به جنگ شهرها در تهران پرداخته که حدود دو سال و نیم تحقیق، بررسی و نگارش آن زمان برده است. خصوصیت خاص این کتاب این است که به بمباران‌ها و موشک‌باران‌های دوران جنگ می‌پردازد و از طرفی زمانمند است؛ یعنی در این کتاب مطرح‌شده که بمباران در چه زمانی اتفاق افتاده و در چه محله‌ای اصابت کرده و خسارت‌های احتمالی یا شرایطی که به وجود آمده را توضیح می‌دهد.
کتاب «جنگ شهرها در تهران» دارای یک مقدمه، هفت فصل و نتیجه‌گیری است. در این کتاب علاوه بر اینکه به بمباران‌هایی که طی سال‌های 1367 -1359 در تهران اتفاق افتاده، نگاه دارد، به اقداماتی که سازمان‌ها و نهادهایی همچون بسیج و هلال‌احمر بعد از بمباران برای خدمات‌رسانی به مردم و آسیب‌دیدگان انجام داده‌اند نیز پرداخته است. با زینب اسلامی، نویسنده کتاب «جنگ شهرها در تهران» که دکتری فلسفه از دانشگاه تهران را دارد به گفت‌وگو پرداخته‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
موضوع کتاب «جنگ شهرها» چیست؟ آیا واقعی و مستند است؟
کتاب «جنگ شهرها در تهران»، کتابی است که به بمباران‌های تهران در طول جنگ تحمیلی پرداخته است. از این رو مستند است. هدف از تألیف این کتاب، نخست مشخص کردن محله‌های بمباران شده و میزان خسارات و تلفات و بازتاب آن بر فضای محله است. دوم، به تصویر کشیدن حال و هوای مردم تهران و بیان مصادیقی از تداوم مقاومت مردم این شهر در طول جنگ است.
کتاب «جنگ شهرها» چه ویژگی نسبت به کتاب‌های دیگر دارد؟ و بازخوردها چگونه بوده است؟
این کتاب بدیع است. تاکنون در این حوزه و با این جزئیات کتابی نوشته نشده است. این کتاب به مسائل اجتماعی جنگ آن‌گاه که از مناطق مرزی گذر می‌کند و وارد پایتخت می‌شود، پرداخته است. منابع استفاده شده در این کتاب قوی است، علاوه بر روزنامه‌ها، خبرگزاری‌ها، روزشمار دفاع مقدس مرکز اسناد و بسیاری کتاب‌های پژوهشی دیگر، با همت چند نفر از مصاحبه‌کنندگان، به تحقیقات میدانی نیز پرداخته است. علاوه بر این مؤسسه فرهنگی روایت فتح، مجموعه مستندی تحت عنوان «جنگ شهرها؛ تهران» تهیه کرده بود که از تحقیقات این مستند نیز در این کتاب استفاده شده است.
ویژگی اصلی کتاب این است که بصورت محله‌محور شرایط بمباران را توصیف می‌کند تا مخاطب عام بتواند با آن ارتباط پیدا کند. کتاب از جانب منتقدان و پژوهشگران مورد مطالعه قرار گرفته و با توجه به شرایط کرونا لازم است که معرفی گسترده‌تری انجام شود.
کار نوشتن کتاب «جنگ شهرها» چه مدت طول کشید؟ و از راستی‌آزمایی هم که در این کتاب شده قدری توضیح بفرمایید؟
کار بسیار طولانی‌ای بود و چند گروه قبل از من در این زمینه کار کرده بودند، اما چون کتاب به سمت جهت‌گیری‌های سیاسی و دیپلماتیک کشیده شده بود، در نهایت به نتیجه نرسیده بود. آن تحقیقات در اختیار من گذاشته شد، اما لازم بود تحقیقات بسیار وسیعی نیز انجام پذیرد.
مهم‌ترین پیام یا پیام‌های کتاب برای نسل جوان چیست؟
زمانی که یک کتاب نوشته می‌شود برداشت‌های متفاوتی از آن صورت می‌گیرد. در نگارش کتاب «جنگ شهرها» سعی شده فقط به واقعیت‌ها پرداخته شود و وقتی واقعیت‌ها را بیان کنیم خودش ناخودآگاه تاثیرش را می‌گذارد. مقاومت، همدلی، مقدم دانستن دیگری بر خود در امور زندگی و ... می‌تواند از جمله پیام‌های این کتاب برای نسل جوان باشد.
چه موانعی در تدوین و نگارش این اثر وجود داشت؟
این کتاب دربرگیرنده همه اطلاعات مربوط به جنگ شهرها در تهران نیست. اما تلاش شده تا حد امکان از جامعیت لازم برخوردار باشد. جدید و کم سابقه بودن موضوع، کمبود اطلاعات میدانی، عدم وجود آمار دقیق و قابل اتکا در برخی از سازمان‌های مربوط، فاصله گرفتن افراد مطلع و به ویژه مصاحبه‌شوندگان از متن واقعه، عدم دسترسی به شاهدان عینی در برخی از محله‌ها، فراموش شدن بسیاری از جزئیات و ناخوانا بودن بسیاری از اسناد از جمله محدودیت‌هایی است که مانع تحقق همه اهداف این پژوهش شده است.
فکر می‌کنید در این سال‌ها چه ظرفیت‌هایی در خصوص دفاع مقدس مورد غفلت قرار گرفته است؟ و چقدر موضوعات به چالش کشیده شده‌اند؟
لازم است در حوزه اجتماعی جنگ بیشتر تحقیق، پژوهش و فعالیت میدانی شود. طبیعتاً عامه مردم با این حوزه ارتباط برقرار می‌کنند. یکی از ابعاد مهم و مغفول جنگ تحمیلی عراق علیه ایران جنگ شهرها است، جنگ شهرها با بمباران برخی از شهرها آغاز شد. این جنگ دارای ابعادی پیچیده‌تر و وسیع‌تر از جنگ رودررو بود. جنگ در مرزها و مناطق نظامی برای خود قاعده و قانون داشت اما جنگی که صدام به شهرها کشاند از هیچ قاعده و قانونی پیروی نمی‌کرد. با تهاجم گسترده رژیم بعث عراق به پایتخت ابعاد جنگ گسترده‌تر و پیچیده‌تر شد. هرچند تا به امروز کتاب‌های بسیاری در حوزه تاریخ جنگ ایران و عراق انتشار بافته اما جنگ شهرها به عنوان حادثه تاریخی هنوز ناگفته‌های بسیاری دارد که از نگاه‌ها دور مانده است و باید به آنها پرداخته شود.
به نظر شما چه مؤلفه‌هایی سبب می‌شود یک اثر در حوزه ادبیات دفاع مقدس در ردیف آثار ماندگار قرار گیرد و تاریخ مصرف نداشته باشد؟
ادبیات در تاریخ هر ملتی می‌تواند بیانگر حقایق، رخدادها، رویدادها، خوشی‌ها و ناخوشی‌ها و حماسه‌های انکارناپذیری باشد که اگر عنایت و توجه ویژه ادیبان و فرهیختگان عصر خود را در بر داشته باشد دارای وجوه شاخصی در اعصار دیگر می‌شود. در رابطه با آثاری که در حوزه دفاع مقدس منتشر می‌شوند، برخی نویسندگان هستند که آثار خود را در بازه زمانی طولانی اما با کیفیت و پر محتوا تولید می‌کنند، این یکی از مؤلفه‌هایی است که می‌تواند به غنای یک اثر بیافزاید و آن را در ردیف آثار ماندگار قرار دهد.
