به گزارش پایگاه خبری-تحلیلی فرهنگ و هنر؛ به طور قطع و یقین هیچ انسانی را در کره زمین نمی‌توان پیدا کرد که خواهان دستیابی به سعادت و آرامش واقعی نباشد، معدود انسان‌هایی را می‌توان یافت که منکر این چنین آرزویی هستند، این دسته افراد نیز اگر به حقیقت وجودی خود رجوع نمایند خواهند دید که هیچگاه از سعادت و آرامش واقعی گریزان نیستند و از آن استقبال میکنند. عمده مشکل منکرین سعادت و خوشبختی ابدی، در گم کردن طریق و جاده سعادت است، اگر این دست افراد تصور صحیحی از جاده سعادت و حیات ابدی داشتند، به طور قطع و یقین در آن قدم نهاده و خواهان سعادت و آرامش ابدی بودند و آن را تمنّا می‌کردند. در منابع روایی از پیامبر (ص) در توصیف بهشت نقل شده است: «فِى الجَنَّةِ ما لا عَینٌ رَأَت وَ لا اُذُنٌ سَمِعَت وَ لا خَطَرَ عَلى قَلبِ بَشَرٍ؛[۱]در بهشت چیزهایى هست که نه چشمى دیده و نه گوشى شنیده و نه به خاطر کسى گذشته».
شش صفت ممتاز و طلایی اهل بهشت در قرآن
هر چند در مقدمه بیان شد که همه انسان‌ها خواهان سعادت، آرامش و خوشبختی ابدی هستند، ولی با این وجود برای دستیابی به این مهم باید، شاخص‌ها و ویژگی‌های اهل بهشت را در دنیا تحصیل کرد. دنیا محل کسب و تحصیل نعمت ارزشمند سعادت ابدی و رسیدن به بهشت جاودان است، در این نوشتار تلاش داریم با تکیه بر رهنمودهای قرآنی به برخی از خصوصیات و ویژگی‌های طلایی و ممتاز اهل بهشت اشاره کنیم، کسانی که در دنیا همت گماشته و با تحصیل فضایل و کمالات اخلاقی خود را به درجه متقین و اهل بهشت رسانیده‌اند: «قُلْ أَ أُنَبِّئُکُمْ بِخَیْرٍ مِنْ ذلِکُمْ لِلَّذینَ اتَّقَوْا عِنْدَ رَبِّهِمْ جَنَّاتٌ تَجْری مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدینَ فیها وَ أَزْواجٌ مُطَهَّرَةٌ وَ رِضْوانٌ مِنَ اللَّهِ وَ اللَّهُ بَصیرٌ بِالْعِبادِ؛[۲] بگو: آیا شما را به بهتر از اینها خبر دهم؟ براى کسانى که تقوا پیشه کرده‌اند، نزد پروردگارشان باغ‌هایى است که از زیر [درختانِ] آنها نهرها روان است؛ در آن جاودانه بمانند، و همسرانى پاکیزه و [نیز] خشنودى خدا [را دارند]، و خداوند به [امور] بندگان [خود] بیناست».
منش موحدانه و سبک زندگی توحیدی
یکی از مهمترین و برجسته‌ترین عناصر سبک زندگی پرهیزکارانه، باور و اعتقاد به خدای متعال و التزام به منش موحدانه و برخورداری از عناصر طلایی و بارز زندگی توحیدی است. «الَّذینَ یَقُولُونَ رَبَّنا إِنَّنا آمَنَّا فَاغْفِرْ لَنا ذُنُوبَنا وَ قِنا عَذابَ النَّارِ؛[۳] همان کسانى که مىگویند: پروردگارا، ما ایمان آوردیم؛ پس گناهان ما را بر ما ببخش، و ما را از عذاب آتش نگاه دار». باور و اعتقاد به وجود و حضور باری تعالی در زندگی موجب شده است که این دسته افراد با تمام دل و جان متوجه پروردگار خود بوده و ایمان قلب آنها را روشن ساخته و به همین دلیل در برابر اعمال خویش به شدت احساس مسئولیت مىکنند. باور و اعتقاد آنها اعتقادی صوری و ظاهری که سبب خضوع و خشوع نمی‌شود نیست.
صبر و استقامت پلی به سوی بهشت
دومین خصوصیت و ویژگی زندگی پرهیزکارانه برخورداری از اهرم و ویژگی صبر و استقامت است «الصَّابِرین»[۴] صبر و استقامتی که در لایه‌های مختلف زندگی به خوبی خود را نشان می‌دهد، صبر بر عبادت و بندگی حق تعالی، صبر بر مصیبت و گرفتاری و صبر بر معصیت به گونه‌ای که در برابر خواهش‌های نفسانی و لذت‌های مادی و شیطانی مقاومت کرده و به راحتی وارد در مناطق ممنوعه الهی نمی‌شوند،[۵] همین روحیه استقامت و صبوری است که موجب شده اهل بهشت به آنها این چنین خوش آمد گویند: «سَلاَمٌ عَلَیْکُم بِمَا صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَى الدَّارِ؛[۶] به آنان که وارد بهشت شدند می‌گویند: درود بر شما به [پاداش] آنچه صبر کردید. راستى چه نیکوست فرجام آن سراى!».
صبر کن ای دل که صبر سیرت اهل صفاست
چارهٔ عشق احتمال شرط محبت وفاست.
صداقت و راست کرداری
خدای متعال در آیه هفدهم سوره آل عمران ویژگی برجسته متقیان و اهل بهشت را صداقت بر می‌شمارد: «وَ الصَّادِقین»؛ متقیان در حیات مادی با حسن عملکرد و رفتار اخلاق مدارانه به همگان ثابت کردند که به آنچه می‌گویند باور دارند و عمل میکنند، حُسن رفتار و حُسن نیّت آنها به خوبی گواه بر صداقت است، همین امر موجب شده است در آیات دیگر برکات و آثار این صدق و راستگویی نوید بخش حیات سعادتمند باشد: «قالَ اللَّهُ هذا یَوْمُ یَنْفَعُ الصَّادِقینَ صِدْقُهُمْ لَهُمْ جَنَّاتٌ تَجْری مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدینَ فیها أَبَداً رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَ رَضُوا عَنْهُ ذلِکَ الْفَوْزُ الْعَظیمُ؛[۷] خدا فرمود: این، روزى است که راستگویان را راستىشان سود بخشد. براى آنان باغ‌هایى است که از زیر [درختان] آن نهرها روان است. همیشه در آن جاودانند. خدا از آنان خشنود است و آنان [نیز] از او خشنودند. این است رستگارى بزرگ». که البته متأسفانه امروزه جوامع بشری از این وسیله ارزشمند آسمانی، و محک و میزان انسانی به شدت فاصله گرفته، پایه های زندگی، کسب و کار، روابط اجتماعی و بسیاری از امور زندگی را بر اساس نیرنگ و دروغ پی ریزی کرده‌اند، راستی و درستی از میان رفته بلکه آن را مانع پیشرفت خود به حساب می‌آورند.[۸]
خضوع و اطاعت پذیری در برابر باری تعالی
پنجمین ویژگی اهل بهشت را خدای متعال این چنین ذکر می‌فرماید: «وَ الْقانِتین» اهل لغت این کلید واژه طلایی را این چنین معرفی و تبیین کرده‌اند: قانتین، از ماده "قنوت" به معنى خضوع در برابر پروردگار و هم به معنى مداومت بر اطاعت و بندگى تفسیر شده است.[۹] که در واقع این خضوع و اطاعت پذیری گویای عدم تکبر و استکبار است؛ چرا که تکبر و استکبار به هیچ وجه با اطاعت پذیری قابل جمع نیست.
انفاق و گشاده دستی کلید جلب رحمت الهی
از جمله برجسته‌ترین اوصاف و ویژگی‌های اهل بهشت برخورداری از روحیه سخاوتمندی و گشاده دستی است، موضوعی که در آیه هفدهم آل عمران به عنوان ویژگی پنجم اهل بهشت معرفی شده است:«وَ الْمُنْفِقین؛ و (در راه او) انفاق مىکنند». در واقع جود و سخاوت از بارزترین صفات و ویژگی پیامبران و اولیای الهی است، سخاوت شعاعی از کرامت و بزرگواری و عالی‌ترین صفت انسانی نزد باری تعالی است. فضیلت اخلاقی که در اهمیت آن این چنین نقل شده است: رسول اکرم(صلی الله علیه و آله): «اَلسَّخىُّ قَریبٌ مِنَ اللّه ، قَریبٌ مِنَ النّاسِ، قَریبٌ مِنَ الجَنَّةِ؛[۱۰]سخاوتمند به خدا، مردم و بهشت نزدیک است». در ایامی که جوامع انسانی با بحران ویروس کووید ۱۹ مواجه شده و بسیاری از کسبه و کارگران دچار مشکل مادی شده اند، و در فضایی که جامعه انسانی افراد بی‌بضاعت فراوانی را به خود شاهد هست، روحیه و فضیلت بهشتی سخاوتمندی و گشاده دستی موجب شکل گیری حماسه های شگفت انگیزی از جنس مواسات و ایثار و نوع دوستی و همیاری اجتماعی را به نمایش گذاشتند.
توبه و استغفار
یکی از مهمترین و ضروری‌ترین کارهایی که انسان را به رحمت و مغفرت الهی نزدیک می‌نماید مداومت بر استغفار و بازگشت به سوی باری تعالی است. استغفار کلید ورود به بهشت و اکسیری شگفت انگیز است که معجزه‌وار آثار و برکات مادی و معنوی شگرفی در حیات دنیوی و اخروی انسان بر جای می‌گذارد و زمینه وارد شدن در بهشت ابدی را برای انسان فراهم می‌کند، براساس رهنمودهای قرآن کریم بهترین زمان و موقعیت استغفار سحرگان است موضوعی که باری تعالی این چنین از آن یاد کرده است: «وَ الْمُسْتَغْفِرینَ بِالْأَسْحارِ؛[۱۱] و در سحرگاهان، استغفار مىنمایند». در آن هنگام که چشم‌هاى غافلان و بىخبران در خواب است و غوغاى جهان مادى فرو نشسته و به همین دلیل حالت حضور قلب و توجه خاص به ارزش‌هاى اصیل در قلب مردان خدا زنده مىشود به پا مىخیزند و در پیشگاه با عظمتش سجده مىکنند و از گناهان خود آمرزش مىطلبند و محو انوار جلال کبریایى او مىشوند، و تمام ذرّات وجودشان زمزمه توحید سر مىدهد، و همانگونه که با طلوع صبح، ظلمت شب برچیده مىشود و فیض عام پروردگار بر صفحه جهان مىنشیند، آنها نیز به دنبال زمزمههاى عاشقانه سحرگاهان همراه با طلوع صبح، پردههاى ظلمت غفلت و گناه از دل‌هایشان برچیده مىشود و انوار رحمت و مغفرت و معرفت الهى بر دل‌هایشان فرو مىنشیند.[۱۲]
پی‌نوشت‌ها:
[۱]. نهج الفصاحه ص ۵۹۰ ، ح ۲۰۶۰.
[۲]. آل عمران/۱۵.
[۳]. آل عمران/۱۶.
[۴]. همان/۱۷.
[۵]. کافى(ط-الاسلامیه) ج۲، ص۹۱، ح۱۵ . رسول اکرم صلى الله علیه و آله :«اَلصَّبرُ ثَلاثَةٌ: صَبرٌ عِندَ المُصیبَةِ، وَ صَبرٌ عَلَى الطّاعَةِ و َصَبرٌ عَنِ المَعصیَةِ؛ صبر سه نوع است: صبر در هنگام مصیبت، صبر بر طاعت و صبر بر ترک گناه».
[۶]. رعد/۲۴.
[۷]. مائده/۱۱۹.
[۸]. عباس اسماعیلی یزدی، فرهنگ صفات، ص ۱۱۹.
[۹]. ر.ک: مفردات ألفاظ القرآن، کتاب العین، ج۵، ص۱۲۹.
[۱۰]. کافی(ط-الاسلامیه) ج۴ ، ص ۴۰ ، ح۹.
[۱۱]. آل عمران/۱۷.
[۱۲]. تفسیر نمونه، ج۲، ص۴۶۴.
