به گزارش پایگاه خبری تحلیلی فرهنگ و هنر، این روزها در فضای مجازی اتفاقاتی را میبینیم که شاید در نگاه اول ساده از کنار آنها بگذریم و به نظرمان یک رویداد سطحی و گذرا باشد. دختر جوانی که شاخ اینستاگرام میشود و با چهرهپردازی مختلف میخواهد خود را متفاوت از دیگران جلوه دهد. بانویی که به بهانه تبلیغ حجاب با پوشیدن لباسهای برند، فرهنگ و پوشش و حتی تفکر جوانان و دختران کشور را نشانه گرفته است.
حالا هم در کنار تبلیغات مختلفی که در فضای مجازی وجود دارد، کار به جایی رسیده که بعد از «جشن از پوشک گرفتن بچه» و نوشتن اسم توسط کودکان، «جشن تکلیف لاکچری» برگزار میشود و در گوشهای دیگر از این شهر پرهیاهو با وجود شیوع کرونا و توصیههای اکید به رعایت قوانین برای شکست این ویروس، بچه پولدارهای تهران با هم قرار شبانه میگذارند تا قوانین را زیر پا گذاشته و به دیگران به نوعی فخرفروشی کنند.
از سوی دیگر اشتراکگذاری تصویر سفرههای رنگین و تبلیغ صفحات مختلف در فضای مجازی، آن هم در زمانی که اوضاع اقتصادی کشور نابسامان است و بسیاری از مشاغل و اصناف به دلیل شیوع کرونا و اعمال محدودیتها تعطیل و نیمه تعطیل هستند و خانوادهها در سختی و تنگنا به سر میبرند، روز به روز در حال افزایش است و هر کسی در هر لباس و عقیدهای میخواهد خود را متفاوت نشان داده و جلب توجه کند. اما واقعا خودنمایی و زیرپا گذاشتن قوانین میتواند نشانه برتری باشد؟
پشت پرده خوشیهای مجازیمسعود غفاری، روانشناس با بیان اینکه انگیزههای روانی افرادی که با هنجارشکنی و کارهای خارج عرف قصد مطرح شدن دارند، متفاوت است، میگوید: برخی به خاطر اعتراض به فضای موجود و برخی برای جلب توجه یا حتی امور اقتصادی دست به چنین اقداماتی میزنند تا سایر افراد را تحت تأثیر عملکرد خود قرار دهند.
وی با اشاره به اینکه در بسیاری مواقع رسانههای رسمی کشور نیازهای افراد را برآورده نمیکنند، میافزاید: برخی افراد برای دیده شدن از رسانههای غیررسمی وارد عمل میشوند. اما سایر افراد به این امر توجه نمیکنند که استفاده مستمر از این فضا چه اثراتی بر فرهنگ، اندیشه و باورهای آنها میگذارد. دیدن خوشیهای مصنوعی در فضای مجازی حتی موجب میشود که مخاطب تصور کند همه چیز برای آن کسی که دنبال میکند، ایدهآل است و هیچ مشکلی ندارد. در حالی که این افراد اصلا در صفحههای شخصی از مشکلات خود مطالبی ارائه نمیدهند و دنبالکنندگان نیز سادهلوحانه زندگی خود را با آنها مقایسه میکنند و گاهی به پوچی میرسند.
در فضای مجازی این روزها افراد زندگی خود را در قالب ویترینی به اشتراک میگذارند و برای بهتر دیده شدن با یکدیگر هم رقابت دارند و گوی سبقت را در تبلیغات از هم میربایند. از دعوت و فراخوان برای بیرون آمدن از خانه از ساعت ۲۱ به بعد گرفته تا نمایش خانه و ماشینهای لاکچری.
نمایش خودخواهی در شبکههای اجتماعیامانالله قرایی مقدم، جامعهشناس نیز با بیان اینکه لاکچریها با اقدامات نامتعارف و خودخواهانه برخی دیگر را نیز میخواهند با خود همراه سازند تا سرپوشی بر اشتباهات خود بگذارند، میگوید: گاهی اوقات مادیات باعث میشود که سطح همدلی کاهش یابد. در روزگاری که بسیاری با کرونا دست و پنجه نرم میکنند و روزانه بیش از ۳۰۰ خانواده داغدار عزیزانشان میشوند، عدهای بدون دغدغه مردم و کادر درمان، فراخوان داده و قرار گذاشته تا مقررات را زیرپا بگذارند. البته این اقدامات فقط تقصیر جوانان نیست، بلکه ما خودمان با غافل ماندن از معنویات و فرهنگسازیها به این مشکلات و نوع تفکر دامن زدیم.
تجملگرایی و تحقیر روابط اجتماعی/ نظام سرمایهداری ساختار خانواده را در هم میریزدوی با اشاره به اینکه تحقیر در روابط اجتماعی ریشه در تجملگرایی و فخرفروشی دارد، میگوید: در جامعهای که افراد میخواهند داراییهای مادی خود را در معرض نمایش بگذارند، به مرور زمان جوان تصور میکند که برای مقبولیت باید استانداردهای تحمیلی دیگران را بپذیرد و در زندگی اجرا کند.
قرایی مقدم با بیان اینکه نظام سرمایهداری در بسیاری اوقات ساختار خانواده را در هم میریزد، خاطرنشان میکند: با این رویکرد دیگر خانواده سرنوشتساز نیست و امکان کنترل رفتارهای انحرافی را نیز ندارد. بر همین اساس افراد هم برای دیده شدن دست به هر کاری میزنند و به جای استفاده از تفکر و نوآوری به مسائل مادی تکیه میکند.
القای برتری برای رسیدن به اهداف شخصیاکبر نصراللهی، استاد ارتباطات و مطالعات رسانهای نیز با اشاره به اینکه فضای مجازی فرصتی برای دیده شدن فراهم کرده اما باید توجه داشت که در این فضا نباید مطرح شدن و شهرت را با اقدامات نامتعارف و برهم زدن نظم اجتماعی اشتباه گرفت، میگوید: اینکه برخی با هدف فخرفروشی و ایجاد ناامنی یا اختلال در نظم جامعه و زیرپا گذاشتن قانون در فضای مجازی فعالیت دارند، نشان میدهد ما از فضای رسمی رسانهها نتوانستیم به خوبی عمل کنیم که آنها به سوی دیگری جذب شدهاند و به نوعی فاصله عمیق بین نیازهای واقعی مردم با آنچه فکر میکنند و منتشر میکنند، وجود دارد.
وی با بیان اینکه افراد با اشتراکگذاری آنچه موردنظرشان است، گاهی با ظاهری متفاوت سعی در القای برتری و شایستگی نسبت به سایر افراد دارند، میافزاید: این نوع نمایش نشانگر نیاز به دیده شدن دارد و باید این اقدامات را ریشهیابی کنیم.
ریشه و اهداف اقدامات نامتعارف در فضای مجازیمحمدعلی الستی، جامعه شناس ارتباطات نیز با بیان اینکه برخی برای اینکه حاکمیت را زیر سوال ببرند، اقدامات نامتعارفی میکنند، میگوید: قرارهای شبانه در زمانی که ممنوعیت تردد برای کنترل کرونا اعلام میشود، اقدامی برای حفظ سلامت مردم است، اما برخی با دهنکجی به قوانین تصور میکنند اگر این قانون را نادیده بگیرند، انگار حکومت نظامی را شکستهاند و به جامعه و نظام دهنکجی کردهاند.
وی با بیان اینکه الگوهای رفتاری نامتعارف در فضای مجازی به سرعت ترویج مییابد، میافزاید: برخی با این اقدامات میخواهند اعتبار حاکمیت را از بین ببرند و به نوعی هر قانون و اقدامی صورت میگیرد، عکس آن را انجام دهند تا نقش اعتراضی داشته باشند.
الستی به فخرفروشی در فضای مجازی هم اشاره میکند و میگوید: فضای مجازی رفتارهای نامتعارف و سرعت فخرفروشیها را افزایش داده است. گاهی اوقات مدگرایی یا تحریک افکار عمومی در فضای مجازی باعث شده نوآوری و حتی قدرت تشخیص افراد کاهش پیدا کند و در نتیجه شاهد آسیبهایی در حوزههای مختلف به ویژه فرهنگی باشیم.