به گزارش پایگاه خبری تحلیلی فرهنگ و هنر، شاید کمتر کسی گمان میکرد بعد از پایان جنگ و گذشت سالهای متمادی، بار دیگر آن حال و هوا و فضای پاک و زلال برای ما ایرانیها بهوجود بیاید. صحبت دقیقا بر سر کارگاه انسانسازی است که در هشت سال دفاع مقدس در جبههها وجود داشت و چه بسیار انسانهایی که توبه کردند و جان و روح را در چشمه روحبخش معرفت در جبههها شستوشو دادند.
جنگ در سوریه و مقوله دفاع از حرم حضرت زینب (س)، بار دیگر فرصتی را پدید آورد تا جوانهای حقطلب بسیاری اینبار با محوریت نام حضرت امالمصائب (س) دور هم جمع شوند و سینههایشان سپر گلولههای مهاجمان کنند تا یک کاشی از حرم حضرت علیامخدره (س) جابهجا نشود.
در روز ولادت باسعادت کوه صبر و پرچدار نهضت حسینی (س)، ضمن تبریک به همه مخاطبان جامجم تصمیم گرفتیم نگاهی داشته باشیم به تولیداتی که در حوزههای مختلف فرهنگی و هنری با موضوع مدافعان حرم در سالهای اخیر داشتهایم. البته تلاش جامجم بر این بوده که شاخصهای فرهنگ و هنر را معرفی کند و حجم تولیدات بسیار بیشتر از مجال یک صفحهای ماست.
در انتها نیز رحیم مخدومی، از نویسندگان حوزه مقاومت، به ارزیابی تولیدات با موضوع مدافعان حرم پرداخته و فضاهای تازهای نیز برای ادامه راه پیشنهاد میدهد.
به وقت حاج ابراهیم
صحبت از مدافعان حرم که بشود، خیلیها به یاد «به وقت شام» میافتند. هنوز که هنوز است تصویر بسیاری از ایرانیها از داعش و داعشی، چهره ترسناک آن جوان با ریشهای بلند نارنجی است که در هواپیمای فیلم سینمایی «به وقت شام» پشت سر خلبان ایستاده بود و با خنده،دستهایش را بههم میزد.
«به وقت شام» فیلمی به کارگردانی و نویسندگی ابراهیم حاتمیکیا محصول سال ۱۳۹۶ است. این فیلم موفق به دریافت سه سیمرغ بلورین در سی و ششمین دوره جشنواره فیلم فجر شد. پروفسور تونی هال، استاد دانشگاه لتبریج کانادا در همان دوران درباره فیلم حاتمیکیا نوشته بود: «بهوقت شام فیلم جدید و پرهیاهویی که جنگ مقابل آنچه موسوم به «دولت اسلامی» است را نشان میدهد، شایسته مخاطب جهانی است. کارگردان به وقت شام، ابراهیم حاتمیکیا، دوربینش را بهسوی رویارویی جنجالی شخصیتها، باورها و نیروهای نظامی نشانه میگیرد.
قربانیان خشونت در سوریه، همه ابعاد اخلاقی را در یک منطقه جنگی به تصویر میکشند؛ جایی که در آن دائما قوه خیال و نمایش با واقعیتهای سخت و خونین درهم میآمیزند.»
البته فیلمهای دیگری نیز با موضوع مدافعان حرم در این چندسال تولید شدهاند. از جمله این فیلمها میتوان به «هنگامه» اشاره کرد. هنگامه، اولین فیلم داستانی درباره موضوع مدافعان حرم بود که به کارگردانی امیر داسارگر و تهیهکنندگی حامد بامروتنژاد تولید شد، اما نتوانست به توفیق چندانی در اکران دست یابد و کماکان این «به وقت شام» است که در هر مناسبت مرتبط، در شبکههای سیما اکران مجدد میشود.
سربلندی ادبیاتیها از رمان تا زندگینامه
بدون تعارف، ایران یعنی مهد زبان فارسی مهمترین شاخصهای که دارد همین زبان است. ما را در دنیا به همین زبان و تشخص آن میشناسند، اما متاسفانه خود از آن غافلیم. اما در بزنگاهها متوجه نقش اساسی زبانمان میشویم و اهمیت آن را درک میکنیم.
آنجا که در واقعهای مثل شهادت یک شهید، اولین چیزی که ایرانیها از طریق آن به ابراز احساسات خود میپردازند، «کلمه» است و همین مسأله نقش مهم زبان را تایید میکند.
شاید بیشتر از هر حوزه دیگری، برای مدافعان حرم ادبیات به فعالیت پرداخته باشد. در سالهای اخیر آنقدر کتاب رمان و زندگینامه از این شهیدان منتشر شده که در حال حاضر یکی از مهمترین ژانرهای ادبی در بین کتابهای پرفروش در بازار کتاب، همین ژانر زندگینامه شهدای مدافع حرم است.
ناشرانی چون روایت فتح، کتابستان، نشر شهید کاظمی و شهرستان ادب از ناشرانی بودند که در این حیطه خوش درخشیدند و تلاش کردند زندگی شهیدان مدافع حرم را در قالب کتابهایی به میان مردم بیاورند. از جمله کتابهایی که درباره زندگی این شهیدان با استقبال خوبی مواجه شد، «یادت باشد» بود.
این کتاب زندگینامه شهید مدافع حرم، حمید سیاهکالیمرادی به روایت همسر شهید است که هنوز در بازار کتاب خیلی خوب میفروشد؛ البته باید دانست خیلی از این کتابها را نمیشد رمان قلمداد کرد. هرچند که برخی ناشران با تلقی اشتباه، آثاری را که «زندگینامه» یا «حسبحال» نام دارند بهعنوان رمان به مردم فروختند اما باید دانست معیارهای رمان در بسیاری از این کتابها رعایت نشده چرا که هدف نوشتن این آثار نیز از ابتدا این نبوده، اما در کنار آثار زندگینامهای، رمانهایی نیز بودهاند که به موضوع مدافعان حرم اختصاص داشته باشند.
از این جمله میتوان به کتاب «ابدی» نوشته مهدی صفری اشاره کرد. ابدی ماجرای جوانی به نام امیرعلی است که با دامادشان و یک عده جوان به زیارت عتبات عالیات میرود و در سفر به کاظمین غافگیرشده و توسط داعش به اسارت گرفته میشوند.
در طول اسارت و بعد از آن حوادثی رخ میدهد که باید منجر به تحول شخصیت امیرعلی شود. سوژه رمان داعش است و تروریسم و تبعات آن از مسائلی است که نویسنده در این اثر قصد داشته به آن بپردازد.
پرداختن به این سوژه از این لحاظ جسارت میخواهد که معمولا نویسندگان و حتی سینماگرانی که رو به چنین سوژههایی میآورند فاقد تجربه زیستی درک آن واقعهاند و ممکن است به دام تخیل مخل بیفتند. مهدی صفری، نویسنده جوانی است که در این رمان این جسارت را به خرج داده و سعی کرده تصویری نزدیک به واقعیت از این گروهک تروریستی ارائه دهد.
تئاتر؛ پرکار و کماثر
در سالهای اخیر یکی از حیطههایی که در موضوع مدافعان حرم کارهای بسیاری تولید کرد، تئاتر و هنرهای نمایشی بود. تقریبا در بیشتر برنامههایی که تحت عنوان یادواره شهدای مدافع حرم یا بزرگداشت مقام آنان و تجلیل از خانوادههایشان در این سالها برگزار شد، یک بخش نمایشی وجود داشت که در آن تئاتری روی صحنه اجرا میشد. جز این اجراها، اجراهای جدیتری نیز از گروههای جدیتر داشتهایم که غالبا با حمایت برخی سازمانها همراه بودهاند و مخاطب این اجراها نیز توسط همان سازمانها مهیا میشده است.
اما کمتر اثری در این سالها در حوزه هنرهای نمایشی در موضوع مقاومت تولید شده که بتواند موجی به راه بیندازد یا سر و صدایی بر پا کند. البته نباید از معدود آثار تاثیرگذار نیز غافل شویم. از این زمره میتوان به نمایش «سبز، سپید، سرخ» به نویسندگی و کارگردانی سیدعلی موسویان اشاره کرد که با استقبال خوبی نیز مواجه شد. «سبز، سپید، سرخ» روایتگر سه داستان امروزی به موازات یکدیگر است که حلقه اتصال آنان شهید مدافع حرمی است که در سوریه توسط نیروهای تکفیری داعش به شهادت رسیده و قرار است پیکر او تشییع شود.
بخش اعظمی از داستان، از اتفاقات واقعی مراسم تشییع شهید مدافع حرم افغان محمدتقی حسینی الهام گرفته شده است. در نمایش«سبز، سفید، سرخ» بازیگرانی همچون علیرضا مهران، امیر کربلاییزاده، فاطمه امینی، محمد زوار بیریا، شهره مکری و پوران مرادی به ایفای نقش پرداختند. استقبال از این نمایش سبب شد دو سال پس از اولین اجرای آن و در سال 97، نمایشنامه آن به قلم سیدعلی موسویان و به همت انتشارات هنر دفاع نیز منتشر شود.
یکی دیگر از جنبههایی که در هنرهای نمایشی مرتبط با موضوع مدافعان حرم در سالهای اخیر مدنظر هنرمندان بود، استفاده از مفهوم مدافعان حرم در نمایشهای تاریخی بود. بسیار بودند نمایشهایی که روایتگر گوشههایی از تاریخ نظیر عاشورا یا ماجرای شهادت حضرت زهرا(س) بودند و با سیر ماجرای غربت شیعه در طول تاریخ در نهایت به مفهوم قیام و بیداری، با نگاهی به مدافعان حرم پرداختند. نمایشهایی چون تنهاتر از مسیح از این جملهاند.
شاعران؛ در مقام اول
پویاترین هنری که در موضوع مدافعان حرم توانست رسالت خود را انجام دهد شعر بود. آن قدر در این سال ها شعر و ترانه مدافعان حرم سروده شده که میتوانیم ادعا کنیم کشور ما در حال حاضر یک بانک شعر بسیار قوی از حیث کمی و کیفی از شعرهای سروده شده در موضوع مدافعان حرم دارد. تاثیر ویژه هنر شعر آنجا بود که نهتنها خود بسیار فعال و پویا بود، بلکه توانست هنرهای دیگر را نیز با خود همراه کند. برای مثال شعرهای حماسی شاعران سبب شد اهالی موسیقی نیز به فکر بیفتند که شعرهای موفق شاعران در این موضوع را با آهنگهایی حماسی تلفیق کنند. این شد که میبینیم برای مثال احمد بابایی از شاعرانی است که در موضوع مدافعان حرم در حیطه موسیقی نیز فعال شده است. چراکه اشعار حماسی پرتعداد او در این زمینه سبب شد آهنگسازان بسیاری متمایل شوند که بر اساس کارهای او موسیقی بسازند. شعرهای شاعران در موضوع مدافعان حرم در کتابهای بسیاری چاپ شده است.
از این جمله به معرفی یک کتاب بسنده میکنیم: مجموعه شعر «مدافعان حرم» که به کوشش مجید سعدآبادی و کاظم رستمی گردآوری شده و طراحی جلد و صفحهآرایی آن را مصطفی عمانیان برعهده داشته است. در این کتاب، آثاری از شاعرانی همچون جواد محقق، علیرضا قزوه، علیمحمد مؤدب، سیداکبر میرجعفری، علی فردوسی، محمدحسین ملکیان، محمد صارمیشهاب، علی سلیمانی، علیرضا رجبعلیزاده، فاطمه نانیزاد، میلاد عرفانپور، محمدمهدی سیار، زهرا شعبانی و ... منتشر شده است. در بخشی از مقدمه مجموعه شعر «مدافعان حرم» آمده است: «انقلاب اسلامی ایران به برکت اربعین و اربعینهای پیدرپی شهدای قم و تبریز و دفاع شهرها، به پیروزی رسید و بیش از هر چیز این انقلاب ثمره خون پاکانی است که در دفاع از انقلاب عاشورا و حریم حرم حضرت سالار شهیدان اباعبدالله الحسین(ع) و عقیله کربلا بنیهاشم حضرت زینب کبری(س) و شهدای عالیمقام کربلا قیام کردهاند.
کربلا یک حقیقت در گستره تاریخ است که هر روز درخشانتر از پیش چونان خورشیدی میدرخشد و جانها و جهانهای تاریک را روشن میکند. در همیشه تاریخ به موازات نور و روشنی و حق و حقیقت، تاریکی و پلشتی و دروغ و خیانت حضور داشته است».
این اثر به همت دفتر ادبیات بیداری اسلامی حوزه هنری و توسط انتشارات خط مقدم به چاپ رسیده است.
از افتخاری تا فرزاد فرزین
در حیطه موسیقی در سالهای اخیر، مدافعان حرم یکی از محوریترین موضوعات بود. از آنجا که در این عرصه نیاز به خلق فضایی لبریز از شور و شوق انقلابی بود، سازمانها و نهادهای گوناگون پای کار آمدند تا قطعاتی با این محوریت ساخته شود. یکهتاز این عرصه در این سالها، حامد زمانی بود که به عنوان خواننده جبهه انقلابی مطرح میشد و با ساخت قطعات متعدد در اکثر مناسبتها در راهپیماییها و در شبکههای مختلف صداوسیما پای ثابت هرگونه فعالیت انقلابی شد.
قطعه «لبیک» از زمانی با ترانهای از علی فردوسی و با تنظیم امیر جمالفرد از اولین قطعات ساختهشده برای شهدای مدافع حرم است. علاوه بر «لبیک»، «سپر» دیگر قطعهای بود که با شعری از احمد بابایی توانست موفقیت خوبی در بین هواداران موسیقیهای ملی و مذهبی پیدا کند. در این مسیر سازمانهایی مانند اوج و بهطور مشخص دفتر موسیقی ماوا، نقش بهسزایی ایفا کردهاند.
آهنگ و نماهنگ «مرز» به خوانندگی فرزاد فرزین، با ترانهای از روزبه بمانی از جمله قطعات موفق با موضوع مدافعان حرم در سالهای اخیر بود که بههمت ماوا تولید شد.
در همین راستا قطعه دیگری با عنوان «مدافعان حرم» با شعری از احمد بابایی و با صدای علیرضا افتخاری تولید شد که خبر انتشار آن اتفاق ویژهای در فضای موسیقی کشور محسوب میشد.
کماکان در سالگرد شهیدان مدافع حرم، قطعات مختلف تولید یا بازنشر میشوند و در یک کلام میتوان گفت موسیقی در موضوع مدافعان حرم، هنری پویا و فعال بوده است.
حضور جدی بانوان
رحیم مخدومی / نویسنده
آنچه امروز با موضوع مدافعان حرم در قالب کتاب چاپ شده، از چند منظر قابل ارزیابی است که یکی از مهمترین جنبهها برای بررسی این آثار، نویسندگان آنان است.
بیشتر نویسندگان ادبیات دفاع از حرم، بانوان هستند؛ در حالی که در ادبیات دفاع مقدس آغازگر راه، آقایان بودند. این اتفاق از یک منظر جای خوشحالی دارد، چرا که در حوزه ادبیات، ورود بانوان یک فرصت مغتنم است. این اتفاق نشان میدهد کتاب و به طور مشخص کتاب دفاع مقدس، وارد بستر خانوادهها شده و در خانوادهها دغدغه مطالعاتی به وجود آمده است که در نتیجه با گرایش خانواده به ادبیات دفاع مقدس، بانوان خود را در این موضوع دخیل دانستهاند که به ایفای نقش بپردازند.
این ایفای نقش چنین تحقق یافته است؛ از آنجا که دسترسی به ادبیات دفاع مقدس آسان نبوده، ادبیات دفاع از حرم برای این مهم انتخاب شده است. بسیاری از رزمندههای دفاع از حرم جزء نسل امروز بودهاند و به همین دلیل برای نسل امروز افرادی دور از ذهن نیستند.
از این منظر دسترسی به این رزمندگان و خاطرات شان آسانتر بوده و بانوان توانستهاند در این حیطه وارد شوند و آثاری را خلق کنند. از نکاتی که در این کتب مشهود است، آن است که غالبا این کتابها به خود صحنه درگیری نپرداختهاند؛ چرا که اولا میدان جنگ دور بوده و این امکان که نویسنده بخواهد در محل درگیری حضور داشته باشد، فراهم نبوده است. ثانیا مقوله جنگ و درگیری سنخیتی با روحیه بانوان ندارد. این مسأله در کتابها خود را نشان میدهد. اما اگر به این بخش در آثار دفاع از حرم به قلم بانوان پرداخته نشده، به بخش مهم دیگری که نقش رزمنده در صحنههایی غیر از صحنه نبرد است، پرداخته شده است.
رسالت هنرمند در این عرصه
یکی از مهمترین رسالتها و وظایف هنرمند در بستر خلق آثار اینچنینی دغدغه برای مطالعه آثار مرتبط با موضوع است. این همان اتفاقی است که در ادبیات دفاع مقدس کمتر رخ داد و ما تبعات آن را در سینما دیدیم. آنگونه که کتاب در عرصه دفاع مقدس موفق بود، سینما نتوانست به توفیقی دست یابد. این ضرورت باید توسط هنرمندان عرصههایی مثل سینما، تئاتر و... احساس شود تا در حوزههایی چون دفاع مقدس و دفاع از حرم بتوانیم حق مطلب را به درستی ادا کنیم.
جامعه در حال حاضر بیش از هر زمان دیگری به زندگی آرام اجتماعی و تعامل انسانی و اخلاقی نیاز دارد؛ هنرمندی که میخواهد در این فضا به موفقیت دست یابد نیز باید روی چنین جنبههایی متمرکز شود. از مهمترین دلایل توفیق ادبیات دفاع مقدس نیز همین بود که بیشتر به این بعد توجه کرد تا بعد نظامی. فرهنگ دفاع مقدس برای مردم دوست داشتنی بود.
این که یک رزمنده با نفس خود چگونه به تعامل و تقابل وادار میشود و از خواستههای خود میگذرد، در عین حال که روابطی عاطفی با خانواده خود دارد، اما به خاطر دفاع از اعتقادات روی احساسات پا میگذارد و ولو با دستکاری شناسنامه به جنگ میرود، برای مردم زیبا و دلنشین بود. هنرمندان عرصه دفاع از حرم نیز امروز میتوانند به چنین ابعادی حتی - بیشتر از هنرمندان در عرصه هنر دفاع مقدس - بپردازند.
منبع: روزنامه جام جم