به گزاش پایگاه خبری تحلیلی فرهنگ و هنر، به مناسبت آغاز هفته دفاع مقدس برنامه «جنگی که بود؛ راهی که هست» از سوی فرهنگسرای امام (ره) روز سی و یکم شهریور ماه در گلزار شهدای گمنام بهشت زهرا (س) برگزار شد. این برنامه یکی از مجموعه برنامه‌های سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران به مناسبت چهل و یکمین سالگرد گرامی داشت هفته دفاع مقدس به نام «شهر پر ستاره» است که با سه تن از نویسندگان، مداحان و پژوهشگران دفاع مقدس با عنوان «روایتی متفاوت از رخدادهای هشت سال دفاع مقدس» گفتگویی انجام شد.
در این برنامه هر یک از مهمانان به ابعادی از جنگ تحمیلی رژیم بعث در برابر ایران پرداختند. مهمانان این برنامه که با اجرای حسین جودوی برگزار شد، جعفر طهماسبی، مداح و از رزمندگان دفاع مقدس، محمد علی صمدی به عنوان پژوهشگر دفاع مقدس و داوود امیریان از نویسندگان ادبیات دفاع مقدس حضور داشتند.
داود امیریان متولد 1349 است که از سال 1369 نویسندگی را آغاز کرد و تاکنون بیش از 40 داستان و فیلمنامه نوشته که کتاب‌های رفاقت به سبک تانک، جام جهانی در جوادیه، گردان قاطر چی ها و برادر من تویی از جمله آنها هستند.
آقای امیریان می خواهیم ابتدا در مورد فضای شهر تهران در دوران دفاع مقدس صحبت کنید؟
آن زمان محله بسیار زنده بود. پس از پیروزی انقلاب تمام خیابان ها و کوچه ها تغییر کرده بود. شعارهای روی دیوارها، تصاویر مارکسیست ها مثل حمید اشرف، رجوی و تصاویر حضرت امام، شهید رجایی و شهید بهشتی و دیگران روی دیوارهای شهر دیده می شد. تا جائیکه بسیاری از مالکان معترض بودند و قبل از فرارشاه و بعد در زمان انقلاب هم شعارهای دیگری ادامه یافت. زمانی که جنگ شروع شد، من حدودا 10 ساله بودم و می دیدم که مردم جدی نگرفتند و آنقدر صدای تیراندازی و بلوا و شلوغی شنیده بودند که خیلی متوجه حمله به مهرآباد و بمباران مهرآباد نشدند و خیلی جدی نگرفتند. امام هم می گفتند یک دیوانه ای آمده، یک سنگی انداخته و رفته، سیاسیون هم جدی نگرفتند.
آخر جنگ هم این اتفاق افتاد. مردم هم نمی دانستند. اولین روز من رفتم مدرسه، خواهرم گفت برو چراغ گردسوز بخر چون جنگ شروع شده و می خواهند از امشب خاموشی بزنند. ما چون بچه بودیم هیجان زده شده بودیم. ما به صورت گروهی در کوچه ها می رفتیم و می گفتیم "برق ها را خاموش کنید". بیت دوم خیلی مودبانه نبود. به خانه هایی که چراغ روشن بود به سمت خانه سنگ پرتاب می کردیم.
مثل زمان انقلاب که اگر کسی در ابتدای انقلاب در خانه کسی عکس شاه بود به عنوان شاه دوست مورد حمله قرار می گرفت و مرگ بر ساواکی می گفتند در صورتیکه ممکن بود بر حسب علاقه به شاه در خانه عکس شاه را می زده است. شایعات عجیب و غریب که می پیچید.
یکی از همسایه اش بدش می آمد و موکتش را شبیه فلش درست کرده و این موکت را روی پشت بام پهن کرده که مثلا به سمت پادگان قلعه مرغی است. یعنی همین قدر کارتونی و خنده دار بود. مردی از همسایه های ما به سوی آسمان چراغ قوه می انداخت و به صورت مورس زدن علامت می داد و من یادم می آید که مادرم معترض می شد و او هم می گفت دارم به عراقی ها نشانی می دهم که بیایند و اینجا را بمباران کنند. مادر من هم باور می کردند و ناراحت می شدند.
مسئله دیگر اینکه وقتی اعلام وضعیت قرمز می شد کسی به پناهگاه نمی رفت و همه می رفتند به سمت پشت بام که هم محل بمباران را ببینند و هم محل هواپیما را شناسایی کنند. حدس و گمان در باره اینکه کجا را بمباران کردند هم زیاد بود. من بچه جوادیه هستم. یک بار یادم هست گیشا را بمباران کردند. یکبار در مسجد بودیم، سه راه پرسپولیس نزدیک میدان راه آهن را با موشک زدند. تنها جایی که بمباران نشد جوادیه بود. به شوخی می گفتند یک نقشه روی اتاق صدام است که جوادیه زیر پونز هست و جوادیه را نمی بیند. جزء معدود محله هایی است که بمباران نشد و فقط یک بار ته موشک خورد.
مساجد محله پایگاهی بود برای کمکهای مردمی به جبهه ها، آیا خاطراتی از آن روزها دارید؟
جکمی ما چرخهای کمک های مردمی را هل دادیم. مردم واقعا کمک می کردند اگرچه وضع مالی خوبی هم نداشتند اما دل بزرگی داشتند. مردم انقلاب را مال خود می دانستند. نظام را کامل مال خود می دانستند. سالگرد پیروزی انقلاب تا سال حدودا 62 بچه ها در مدرسه خودمان ریسه یا کاغذ رنگی می خریدیم و مدرسه و کلاس را تزئین می کردیم. در حالیکه الآن بی شک این اتفاق نمی افتد.
الآن مدرسه ها و نهادهایی این کار را انجام می دهند. قلک هایی در مدرسه به دانش آموزان می دادند به شکل نارنجک، تانک و ... که بچه ها پر کنند. دست را می گرفتند بالا و عکس یادگاری می گرفتند. در مساجد هر بار یک پارچه نوشته ای از شعار ها بود و مداحی های آقای آهنگران و آقای کویتی پور و دیگر شعرهای حماسی پخش می شد و مردم برای کمک های اهدایی اگر دو پتو در خانه داشتند، یک پتو را کمک می کردند. کارگر مقداری از حقوق خود را کمک می کرد. از خودشان می دانستند و می گفتند ما هرچه در توان داریم کمک می کنیم.
در زمان آزادی خرمشهر، در آن زمان مردم در شور و هیجان بودند و دعا می کردند ایران خرمشهر را بگیرد. دو تا جشن بزرگ یادم می آید که واقعا خودجوش بود اولی سوم خرداد 1361 بود و دومی رفتن ایران به جام جهانی پس از بازی مقابل استرالیا. بدون برنامه ریزی و خودجوش بودند. از تعطیلی مدرسه خوشحال می شدیم. همه بی اراده در خیابان ها شاد بودند و شیرینی پخش می کردند. سوم خرداد مردم خیلی هیجان داشتند. با چرخ های دستی با آنها راه می افتادیم و کمک های مردمی را جمع آوری می کردیم و می آوردیم در مسجد و بسته بندی می کردیم. هیچ کس دست نمی زد و امانت دار بودند.
در باره اعزام رزمندگان به جبهه های جنگ چه خاطراتی دارید؟
با همه ناراحتی، مادران و خواهران نوجوانی که اعزام می شد به جبهه ها با این حال اصلا مخالفت نمی کردند و همه اهل محل هم سعی می کردند آن مادر و خواهر را آرام کنند. نوجوان هم که پر از شور و اشتیاق بود و اصلا با علاقه می رفت و اعزام ها خیلی شیرین بود. پایگاههای اعزامی، رزمندگان با اتوبوس، همراه با صدای سرودها، اسپند دود کردن، قربانی کردن گوسفند و ... همه و همه حال و هوای خاصی ایجاد می کرد. یادم می آید که مثلا به رزمنده شلوار گرمکن داده بودند و از شور و شوق مثلا شلوار گرمکن که برای خودشان تهیه کرده بودند، به هر حال قسمت آن رزمنده شده بود. پخش کردن شکلات و ... همین اعزام رزمندگان به جبهه ها خیلی مراسم آئینی و جالبی بود.
در باره تششیع جنازه شهدا چه خاطراتی دارید؟
خبر دادن به خانواده شهدا که بسیار ماجرای سختی بود و عده ای به اسم جغد، جغد شوم بودند که می آمدند و خبر شهادت را به خانواده ها می گفتند. مثلا برخی از آنها کتک می خوردند و ... کسانی که خبر می آورد معمولا با موتور می آمدند و در محل برخی چهره ها را می شناختیم و متوجه می شدیم که حتما یکی از بچه های محل ما شهید شده است. گاهی هم می گشت در اطراف محل و یک تیپ حزب اللهی پیدا می کرد و می گفت تو این خبر را به خانواده شهید بده و خودش این کار را نمی کرد. گاهی به اشتباه مثلا به برادر شهید خبر می دادند و این بسیار سخت بد.
شما سابقه جبهه هم داشتید، خاطرات خودتان را بفرمایید؟
شور و هیجان آن روزها باعث شده بود که در کلاس ما هم دوست داشتند بروند. برخی هم می ترسیدند و می گفتند ما برای اسرائیل می ایستیم. خیلی غیر عادی نبود. سخت گیری وحشتناک بود که نوجوانان را نفرستید به ویژه در تهران و من رفتم در شهری بین بوشهر و شیراز ، که نخلستان و خرما دارد و در آنجا با کسانی صحبت کردم که در 11 سالگی به جبهه رفته اند با سابقه 7 تا 8 ساله جنگ که تمام شده و هنوز 20 سالش نشده بود. در تهران خیلی برای رفتن نوجوانان سخت گیری می کردند و کافی بود یک نفر در محل شهید بشود ، به خاطر حال و شرایطی که ایجاد شده بود و اینکه حس انتقام جویی در بچه های آن محل بیدار می شد و آمار جبهه رفتن در آن محل زیاد می شد. عملیات که می شد، مارش عملیات می زدند و بچه ها در مسجد پارچه نویسی آماده می کردند که مثلا شهادت فلانی را تبریک و تسلیت می گوئیم و جای اسم را خالی می گذاشتند و آماده بودند.
برخی هم نقاشی خوبی داشتند و بوم آماده می کردند. صبح برای تشییع، پرتره شهید آماده بود و چقدر این نقاشان پرتره کش در همه حمله ها آماده کار بودند. این نقاشی که سر حمله ها پرتره شهدا را می کشید بعدها پزشکی خواند و این صرفا موضوع مورد علاقه اش بود.
هنوز خط معلی ثبت نشده بود و کسی بود که به نوعی خط معلی می کشید و خط زیبایی داشت. هر کس یک گوشه کار را می گرفت و منتظر سپاه یا بنیاد شهید نبودند و خود مردم کار را انجام می دادند. خانواده شهدا بسیار ارج و قرب داشتند و معتمد محله می شدند. خانواده شهید را تا مدت ها تنها نمی گذاشتند و در زمان سال تحویل و عید مردم در مسجد جمع می شدند و بدون سر و صدا با هم به خانه شهید می رفتند و عید دیدنی می کردند. اول می رفتند خانه شهدا و متاسفانه امروز کم رنگ شده است.
در محله های قدیمی تهران این اتفاق هنوز هم می افتد. مهمانان از شهرستان می آمدند و همه همسایه ها کمک می کردند و پذیرایی می کردند تا آن خانواده شهید راحت باشند و اذیت نشوند و احساس تنهایی نکنند.
یک خاطره از خودتان بگویید؟
یادم می آید که در کوچه وقتی خبر شهادت می آمد، تمام کوچه را گل شمعدانی می گذاشتند. همه همسایه ها گلدان ها را می آوردند وسط کوچه و شبیه بلوار می شد. منظره زیبا و سر کوچه حجله شهید و تصویر شهید بود. شعر "گلبرگ سرخ لاله ها در کوچه های شهر ما بوی شهادت می دهد" که آقای مداح خوانده بود، وصف حال آن روزها بود. همچنین بزرگترین خاطراتم در سال 1367 که در منطقه بودیم شیمیایی شدیم و برگشتیم تهران.
محله جمهوری، چهار راه ولی عصر (عج) همیشه مغازه ها باز است و با اینکه شب عید بود، اما چون موشک باران بود آن سال، خواستم بیرون بروم و هوایی عوض کنم. اتوبوس سوار شدم و از میدان راه آهن رسیدم به جمهوری و دقت کردم دیدم حتی یک مغازه باز نبود و یک نفر هم تردد نمی کرد و جائی که باید شلوغ بود، به خاطر موشک باران کاملا تعطیل بود.
خیلی ها رفته بودند اطراف تهران و ورامین و شهریار و... و مرد خانواده می آمد محل کار ولی خانواده را بیرون شهر برده بودند. مردم خسته نشدند و نمی ترسیدند چون اگر با مردم صادق باشی با تو می مانند و جرو معدود جنگ هایی هست که مردم بر علیه مسئولین زمان جنگ شورش نکردند. مثلا در آلمان یا در خیلی از کشورها مردم طاقت نمی آوردند و خسته می شدند.
کدام تصویر از آن سال ها دوست دارید در ذهنتان شکل بگیرد؟
اگرچه خیلی تلخ است، اما همین بهشت زهرا که خیلی از دوستان من اینجا هستند. شهید سعید غلامی، شهید غلامحسین رزاقی پس از بیش از سی سال انگار من را صدا زد. یاد ندارم شهیدی را می آوردند در محل و من تشییع جنازه اش شرکت نکرده باشم. خودمان را موظف می دانستیم و همه این کار را می کردند تا مراسم پر شور تر شود و وظیفه می دانستیم و آنها را می شناختیم و برنامه ها بسیار راحت برگزار می شد. می گفتیم ای کاش قسمت ما هم بشود. آن خانواده ها چقدر روحیه داشتند و چه صبری داشتند خصوصا الآن می فهمم چقدر سخت بود.
با توجه به اینکه در آستانه اربعین هستیم، در باره اربعین هم صحبت کنید؟
دو بار سفر کربلا رفتم. خیلی سفر جالبی بود. 2 یا 3 سال بود شروع شده بود. قسمت من هم شد و رفتم. نیمی از راه را پیاده رفتم و پیاده روی خیلی ها را دیدم که سال ها بود ندیده بودم. خیلی مراسم آئینی خوبی بود و خصوصا عراقی ها در برخورد و مهمان نوازیشان مدیریت دست پنهان داشتند و از این جهت واقعا عجیب است. این جنون خدمت کردن عراقی ها در هر پست و جایگاهی که هستند و بسیار تواضع دارند و برای زوار این بسیار خوب است. جنگ داشتیم و اختلافاتی داشتیم ولی در این فرصت اربعین اختلافات کنار می رود و به عشق امام حسین (ع) کنار هم هستند و بسیار جالب است.
