به گزارش شهر به نقل از روابط عمومی مدیریت فرهنگی
هنری منطقه 20، چنگیز سلیمان زاده هنرمند قطاعی در اختتامیه نمایشگاه هنر قطاعی که
در مجتمع فرهنگی هنری شیخ صدوق(ره) برگزار شده بود در خصوص این هنر بیان کرد: " قطاعي" يكي از هنرهاي دستي و كهن ايران زمين
بودهكه در اين زمان كمتر كسي از تاريخچه و سرنوشت استادان این هنر آگاه
است.
وی ادامه داد: مهمترين و جالبترين ويژگي اين هنر در جنبة آذيني وآرايشي و
چشمنوازي آن است. از اينرو در متن برخيقرآنها و ديوانها، از آغاز تا
انجام هنر كاغذگري به انجامرسيده است كه نمونهاي از حد اعلاي حوصله و
پركاري ودقت و ظرافت است.
سلیمان زاده با اشاره به صحبت ها ی
مرحوم دکتر بیانی ذکر کرد: مرحوم دكتر بياني سالها پيش يادآوري كرده بود كهيك
مجله از قرآن كريم در كتابخانه "سركاري" رامپورهندوستان نگاه داري
ميشود كه به لحاظ هنر قطاعي،كاري بيمانند و سخت شگفتانگيز است.
این هنرمند در خصوص هنر قطاعی(کاغذ بری) بیان کرد: قطاع به این صورت است كه نخست
ابيات يا بيتي از نگاشتهاي را بر روي كاغذ الوان طرح ميافكند و سپس آن
را با دقت كامل از زمينه صفحه جداميسازد، به طوري كه اطراف و كرسيهاي
خط هيچگونهخدشهاي پيدا نكند. آنگاه اين خط بريده شده را بر رويصفحهاي
ديگر كه عموماً داراي لوني ديگر بوده است سوارميكند و ميچسباند، گاهي
زمينه صفحه نخست كه خط رااز آن جدا كرده است، هم به مانند قطعه خطي
ديگرمينمايد که به این کار قطاعی می گویند.
وی با اشاره به شعر آصفی در خصوص هنر
قطاعی افزود: "آصفي" به هنر
قطاعي چنين اشاره دارد که (خطي كه يار تراشيده نو برون آمد/ شد آصفي پيِ
قطع تو جهت قاطع)
سلیمان زاده با اشاره به اینکه هنر قطاعی تنها مخصوص خط نیست ذکر کرد: عمل قطاعي
تنها در مورد خط معمولنبوده، بلكه در خصوص تصوير و نقش و نگاهها نيز رواجداشته
است.
وی با توجه به کاغذ بری در تعریف مرحوم
یحیی ذکاء تصریح کرد: مرحوم آقاي يحيي ذكاء در تعريف خود از "كاغذبري"
آورده است كاغذبري يكي از رشتههاي ظريف و دقيق و زيباي هنري است كه
در آن هنرمند پس از طراحي رويكاغذ ساده يا رنگين، نقش را با مقراض (قيچي)
يا كارد مخصوص (شفره) آنچنان با دقت و ظرافت از ميان كاغذ در ميآورد كه
شكل اصلي خود را كاملاً نگاه ميداشت و باچسبانيدن آن بر زمينهاي به رنگ
ديگر، خود را همچونقطعهاي خوش يا نقاشي زيبا نشان ميداد.
این هنرمند با اشاره به تعریف قاطع بیان کرد: قاطع به كسي ميگفتند كه قطاعي
كرده است. عدهاي ازمذهبّان و كتابسازان كه در اين فن تسلط داشتند به
ايننام خوانده ميشده و يا خودشان، خود را به آن منسوبميداشتهاند، مانند
مولانا قاطعي مجلد.
سلیمان زاده در خصوص تاریخچه کاغذ بری ذکر
کرد: با بررسي نمونهها و نامهاي زندگي كاغذبران، چنينپيداست كه رواج و
گسترش اين هنر در ميان مردمشهرهاي هرات، تبريز و شيراز بيش از جاهاي ديگر
ايرانبوده است، ليك درباره پيدايش اين هنر و سرچشمههايآن سه نظر ميتوان
انگاشت.
وی با اشاره به نظر اول افزود: بنياد و سرچشمه كاغذبري از ساختن لعبتها يا فيگورها
و صورتكهاي چرمي و مقوايي هنر «سايهبازي»پديد آمده است و چون پيشينه اين
هنر نمايشي در ايرانپيشتر از كاغذبري است، از اينرو آغاز تاريخ هر دو هنر
راميتوان يكسان دانست.
سلیمان زاده ادامه داد: نظر دوم اين كه اين هنر نخست در ميان سازندگانجلدهاي
«سوخت» پديد آمد و سپس هنري مستقلگرديده است و نخستين كاغذبران همان
جلدسازانيبودهاند كه با استادي و ظرافت تمام، چرمهاي نازك را با نقشهاي
اسليمي، گل و بوته، پرندگان و جانوران مشبكساخته، به روي زمينه روي و
پشت جلدها ميچسبانيدند وسپس آنها را داغ زده، زرنگار و تذهيب ميكردند.
این هنرمند با اشاره به نظریه سوم ذکر کرد: نظر سوم آن است كه كاغذبري از
هنرديگري پديد نيامده، خود مستقلاً از سرزمين ديگري گام براين آب و خاك
نهاد و مورد تقليد و اقتباس هنرمندانايراني قرار گرفته است و چون آغاز
پيدايش اين هنر دركشور چين بسيار پيشتر از ايران است، از اينرو ميتوانگمان
برد كه اين هنر از آن سرزمين به ايران نفوذ كرده ورواج يافته است، همچنانكه
از سدة هفتم هجري، رابطهتاريخي ايرانيان و چينيها بيش از پيش گسترش
يافته وبسياري از شيوهها و رشتههاي هنري آن سازمان در ميانايرانيان رواج
گرفت و رفته رفته جزو هنرهاي بوميايرانزمين درآمد.
وی با توجه به نخستین کاغذ بران ایرانی افزود: نخستين هنرمند از ايرانيان كه
در دوره كاغذبران از اونام برده شده، شيخ عبدالله كاتب هروي است. اين
استادگذشته از خوشنويسي در رشته كاغذبري، نيز هنرمنديبلندآوازه بود و در اين
زمينه، سرسلسله كاغذبران ايران به شمار ميآيد و چون، پيش از سده نهم
هجري در نوشتهها و كتابها هيچ از «قطاعي» و «قطاعان» در ايران يادي به ميان
نيامده است، از اينرو نميدانيم كه آيا او نخستينكسي است كه در ايران
زمين به اين هنر دست يافته يا نخستين هنرمندي است كه نام او در رشتة
كاغذبري برايما بازمانده است.
سلیمان زاده در خصوص کاغذ بران سده دهم
هجری تاکید کرد: از هنرمندان و كاغذبران نيمه سده دهم هجريايرانزمين،
«ميرقاسم مذهب» است كه گفته شده بههندوستان رفته و به دربار همايون و
اكبر پيوسته بوده است.از اين هنرمند در نوشتههاي مربوط به نگارگران،خوشنويسان،
مذهبان و قطاعان، كمتر ياد شده است.
وی با اشاره به بریده های قاسم مذهب
تاکید کرد: از بريدههاي قاسم مذهب، يك قطعه بسيار ممتاز و زيبا به يادگار
مانده است كه در آن نماد «شيرخدا،(مظهرالعجايب، اسدالله الغالب، عليبن
ابيطالب) را در پيكر شيري كه از تركيب و نگارش واژههاي «ناد عليا
مظهرالعجايب، تجده عونا لك في النوائب، كل هم و غمسينجعلي بولايتك يا
علي يا علي يا علي» پديد آورده و بااستادي تمام بريده است كه اينك در
مجموعه «هانسكرائوس» نگاهداري ميشود.
وی ادامه داد: دكتر ارنست گرابه اين قطعه را در كتاب نگارههاياسلامي از
سده يازدهم تا هجدهم شناسانيده است، ليك شيوه هنري آن را بهاشتباه
«استنسيل» تشخيص داده و نيز نتوانسته نام قاطع وكاتب آن را دريابد و اكنون
براي نخستين بار، اين شاهكاركاغذبري به نام برندهاش (قاسم مذهب) در كتاب
هنركاغذبري در ايران تأليف مرحوم يحيي ذكاء معرفي ميشود.
این هنرمند با توجه به هنرمند دیگر این دهه تاکید کرد: نمونه ديگري از همين سده
متعلق به «علي قاطع» بههمان شكل و شيوه و آرايش پيكره شير قبلي، از
مرقعي درمجموعه كتابخانه دانشكده ادبيات استانبول موجود است كه بيشترين
برگهاي آن از بهترين خطهاي شاه محمودنيشابوري است و از ديده آرايش و
تذهيب و جدولكشي ازشاهكارهاي آغاز دوران صفوي به شمار ميرود.
سلیمان زاده در خصوص هنرمندان سده
یازدهم ذکر کرد: بنياد تبريزي از خوشنويسان و كاغذبران گمنام سدهيازدهم هجري
است.
وی به نقل از مرحوم دكتر بياني در
خصوص این هنرمند ذکر کرد: مرحوم دکتر بیانی دربارة او در احوال وآثار خوشنويسان
بیان کرده است : "او از خوشنويسان گمنام بود و به خط وي يك قطعهنستعليق
گلزار چهاردانگ و كتابت خوش در كتابخانه مليپاريس است كه رقم دارد: «بنده
آل علي بنياد تبريزي» واين قطعه به صورت نستعليق كتيبه شده است."
وی در ادامه با توجه به دیگر هنرمندان این سده ذکر کرد: از ديگر كاغذبران اين
دوره عليرضاي تبريزي است كهنمونهاي از بريدههاي او در هشت سطر از كاغذ
نخوديرنگ بريده و به روي كاغذ فستقي چسبانيده شده و ميانسطرها نيز جابهجا،
طلااندازي گرديده است. اين قطعه درموزه هنرهاي تزئيني تهران نگهداري ميشود.
سلیمان زاده با اشاره به کاغذ بران سده
سیزدهم ذکر کرد: ميرزا محمدعلي قوچاني كه نخست تخلص «سكوتيخراساني» داشت و
سپس به «سنگلاخ» معروف شد، ازچهرههاي شگفت انگيز سدة سيزدهم هجري ايران
است.او مردي خوشنويس و هنرمند با ويژگيها و كوششها وكارهاي خاص خود بود.
معروف و مهمترين آثار ميرزاسنگلاخ يك قطعه سنگ مرمر عظيم است به طول دو
مترو هفتاد سانتيمتر و عرض يك متر و سي سانتيمتر كهسطح آن پوشيده از
عبارات مختلف و متن اصلي آن يك«بسمالله الرحمن الرحيم» به قلم يكدانگ
كتيبهاي نستعليق خوش و تمامي خطوط و نقوش آن برجسته است .
وی در ادامه با توجه به دیگر هنرمندان این دهه بیان کرد: "ميرزا محمدحسين
يزدي" از كاغذبران چيرهدست واستاد سدة سيزدهم هجري ايران است كه
متأسفانه اززندگي او آگاهي چنداني در دست نيست. قطعهاي ازبريدههاي او در
مجموعه مهندس «عباس فردا» عبارتاست از بته جقهاي از كاغذ سفيد كه در ميان
آن سوره «قدر»و سوره «فتح» بريده شده و دور جقه يا گل و بته آرايش يافتهو
در زمينه آبي فيروزهاي چسبانيده شده است .
وی ادامه داد: در قطعهاي از اين هنرمند متعلق به مجموعه كريمزادهتبريزي،
سوره توحيد به قلم رقاع از كاغذ سفيدرنگ درزمينة مشكي كه فاصله حروف و
حاشيه آن با گل وبرگهاي ظريف آرايش يافته است. تاريخ اين قطعه 1279ه.ق
است و مهر قاطع با عبارت «نور چشم محمد حسين»در دو جاي آن زده شده است.
هيچ يك از بريدههاي متعلقبه نويسنده، رقم و تاريخ ندارد، ولي از روي
سنجش شيوهبرش و موضوع برخي از آنها با قطعه دكتر خسرو مرات،بيگمانيم كه
قطعه همه از همين استاد يزدي است.
سلیمان زاده در ادامه افزود: به جز اينها
سه بريده از اين هنرمند نيز در سه مجموعهخصوصي در ايران و انگلستان
نگاهداري ميشود كه يكياز آنها عبارت «يا ستار العيوب» به خط نستعليق جلي
كهحاشية آن با برگهاي شبدري بريده و آرايش يافته است،ميباشد.
وی در این نشست با اشاره به کاغذبران
سده ی چهاردهم هجری ذکر کرد:از كاغذبران سالهاي نخست سدة چهاردهم هجري،ابراهيم
نامي است كه قطعهاي درشت از بريدههاي او كهتركيبي از «بسمالله الرحمن
الرحيم» و «يا علي مدد» و«الله، محمد، علي، فاطمه، حسن و حسين» با رقم و
تاريخ«ابراهيم 1309» در مجموعهاي خصوصي در تهران نگاهداري ميشود.
سلیمان زاده با اشاره به دیگر هنرمند
این حوزه در سده چهاردهم بیان کرد: محمدمهدي شريف شريعتمداري از كتيبهنگاران
وكاغذبران استاد سدة چهاردهم هجري داراي سه قطعهبريده به قطع بزرگ و
كوچك كه پيش از اين در مجموعهمحمدعلي مسعودي بوده است با شرح: قطعه
بريده به قلمنستعليق «يا كاشف الغم...»، همچنين قطعه بريده باعبارت «بسمالله
الرحمن الرحيم، اللهم يا فارج، صلوات اللهعلي فاطمه وابيها و بعلها و
بينها» در مجموعه استادغلامحسين اميرخاني، قطعهاي بريده «و ان يكادالذينكفروا...»
به قلم شكسته نستعليق به روي زمينة مشكي،قطعهاي به خط نستعليق ششدانگ
عالي در سه سطر باعبارت «قال يقول الله عزوجل ولاية عليبن ابيطالب...»،قطعه
خط نستعليق جلي با نام چهارده معصوم از كاغذمشكي به روي مقواي زمينه
قهوهاي روغن خورده درمجموعه مرحوم رضا مافي نگارگر و خوشنويس معاصر(پيكره
34 س)، قطعه خط نستعليق جلي بريده به رنگ زردبا عبارت «ناد عليا...» به
روي كاغذ زمينه سرمهايروغنخورده بيرقم با تاريخ 1310 ه.ق در مجموعهمرحوم
رضا مافي ، قطعه خط نستعليقدرشت بريده از كاغذ نخودي رنگ بر زمينه قهوهاي
بهمضمون «سلام علي ابراهيم» در مجموعه مستوفي مديركتابفروشي مستوفي و از
همه جالب توجهتر، بريدهاي از اينهنرمند است كه به مدلول بيت: (بر صفحه
چهرهها نوشتست خدا / از روز الست يا علي الاعلي) كه در دو سوي قطعه نوشته
شده، از تركيب «يا حق» و«علي الاعلي» به خط توأمان مشكي به طور قرينهسازي
وچپ و راست يا معكوس بريده و به روي مقواي زمينهنخودي رنگ به شكل چهره
آدمي چسبانيده شده است.
وی در این نشست با اشاره به کاغذ بران ایرانی ذکر کرد: چنين پيداست كه در ميان
كاغذبران ايران براي نشاندادن استادي و چيرهدستي گاهي مسابقهاي برگزار
ميشدهاست و ضمن سرودن اشعار فيالمجلس بايد آن راكاغذبري ميكردند و با
سليقه در زمينهاي ميچسباندند و بانظر داوران برنده و شايد پاداش و جايزهاي
نيز دريافتميكردند.
این هنرمند با اشاره به هنرمندان این
حوزه که گمنام باقی مانده اند ذکر کرد:از جمله اين كاغذبران عبدالحسين
هزارجريبي» است كه قطعهاي بريده از سورة «حمد» در مجموعه خسروزعيمي در
تهران، از ايشان با تاريخ 1307 ه. ق وجود دارد.
وی در خصوص ابزار های کار این هنر ذکر
کرد: كاغذ، ساده يا رنگين، مقراض يا قيچي، كارد كوچك و يا كارد و گزنهاي
ويژه پوست بري «شفره»، قلمهايفلزي گوناگون، پيش تخته و مقوا از ابزار
های کاغذ بری هستند.
سلیمان زاده با اشاره به کاربرد این هنر ذکر کرد:مهمترين و جالبترين ويژگي بريدهها
در جنبة آذيني وآرايشي و چشمنوازي آنهاست. در برخي از كتابهايدستنوشت،
چند برگ از آغاز و انجام كتاب را به جاينگاشتن شمسه، ترنج، سرلوح و خاتمه
با بريدههايي ازكاغذهاي رنگين ميآراستند، در ضمن برخي از قرآنها وديوانها
از آغاز تا انجام با خط بريده ريز چيده و چسبانيدهشده كه نمونهاي از حد
اعلاي حوصله، پركاري، دقت وظرافت است.
سلیمان زاده در پایان صحبت های خود بیان کرد: گاه برخي از دعاها، حديثها، كلمات
قصار، شعرهايپندآموز، نامهاي پيامبران و امامان و مقدسان را برايپيشديده
داشتن يا تيمّن و تبرك، قطعه كرده با آرايشهاي ديگر از ديوار اتاقها ميآويختند
و يا آنها را دررده قطعه خطهاي خوش استادان خط در مرقعها صحافيكرده،
نگاه ميداشتند.
در ادامه ی این اختتامیه ضمن بازدید
حضار از این نمایشگاه چنگیز سلیمان زاده ، ورک شاپ هنری قطاعی را برای شرکت
کنندگان برگزار نمود و این بخش از اختتامیه نیز مورد توجه عموم قرار گرفت.
این اختتامیه پنج شنبه 3 بهمن ماه از
ساعت 16 الی 18 در مجتمع فرهنگی هنری شیخ صدوق(ره) برگزار شد.