ناگفته‌هایی از آوینی در روایت یک حقیقت

به گزارش رسانه خبری سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران، تالار ایران فرهنگستان هنر، عصر روز گذشته میزبان دوستداران شهید سید مرتضی آوینی بود. در مراسم «روایت یک حقیقت» که به همت فرهنگسرای انقلاب برگزار شد، مریم امینی همسر شهید آوینی، حسین معززی نیا داماد شهید آوینی و سردبیر ماهنامه سینمایی 24، بهروز افخمی کارگردان سینما، کیومرث پوراحمد کارگردان سینما و خالق مستند «مرتضی و ما»، حبیب احمدزاده نویسنده دفاع مقدس، مصطفی دالایی از همکاران شهید آوینی در مستند روایت یک فتح و مسعود فراستی منتقد سینما و از دوستان نزدیک شهید آوینی، به مروری دوباره به زندگی شخصی و هنری شهید سید مرتضی آوینی پرداختند.

در این مراسم که با اجرای کوروش علیانی برگزار شد، مستند «پاتک روز چهارم» از قسمت دوم مجموعه روایت فتح و کلیپ قرائت بخش هایی از کتاب آینه جادو با صدای شهید پخش شد. 

معززی نیا، دالایی، افخمی و احمدزاده میهمانان بخش اول مراسم بودند. مصطفی دالایی همکار آوینی، حقیقت را اولین شاخصه آثار شهید آوینی برشمرد و گفت: مهمترین مسئله در مورد فیلمسازی شهید آوینی مجموعه قصه «روایت یک حقیقت» است. این قصه در زندگی این شهید بزرگوار بارها و بارها تکرار می شود.

وی افزود: توجه واقعی به انسان از دیگر خصوصیات کارهای شهید آوینی بود. او در مستندهای خود اصالت بیشتری برای انسان قائل بود. او هیچ وقت از تکنیک در فیلم های خود به نحوی استفاده نمی کرد که هویت انسان مخدوش شود.

دالایی خاطرنشان کرد: آوینی قبل از سقوط خرمشهر مجموعه‌ای تحت عنوان فتح خون ساخت و من به یاد دارم که وقتی هنوز با سیدمرتضی آشنا نشده بودم و از تلویزیون این مستند را نگاه می کردم، یک فرمانده نظامی توضیح می‌داد که وقتی تانک‌ها وارد شهر بشوند حتماً در معرض آرپی‌جی‌های ما قرار می‌گیرند و به نوعی با این مستند به مردم خرمشهر نوید این را می‌داد که شهر سقوط نخواهد کرد. وقتی خرمشهر سقوط کرد، آوینی به دنبال چرایی این اتفاق بود و وظیفه خودش می دانست که چون حرف های آن فرمانده از دوربینش به مردم گفته شده، حتما باید دنبال جواب چرایی سقوط خرمشهر برود. 

همکار و همرزم شهید آوینی گفت: آوینی به اصالت انسان توجه می کرد. او هیچگاه عراقی ها را در شرایط بد و زبونی نشان نمی داد. صحبت های رزمنده های ما که از روی غرور بود را دور می ریخت. او مثل خیلی از مستندسازها درام را به کار تزریق نمی کرد، بلکه درام آثار او و آدم های آثار او واقعی بودند. متاسفانه بعد از 20 سال، شاخص های مستندهای آوینی نه استخراج شده و نه در دانشگاه ها به نسل جدید آموزش داده می شود.

در ادامه بهروز افخمی که در کنار شهید آوینی به فعالیت‌های مستندسازی پرداخته بود، عنوان کرد:‌ او نریشن را به طور ویژه در نظر می‌گرفت. اهمیت نریشن از این جهت است که معانی را که دنبال می‌کند و در پی این معانی بک‌گراند مشخص می‌شود که این موضوع از جنبه موسیقایی هم قابل توجه است و با گوش دادن به نریشن‌های مرتضی به آدم احساس ذوق دست می‌دهد. او اگر الان زنده بود کاری مثل آخرین روزهای زمستان را می‌ساخت چون گفتن حرف‌های فلسفی در سید مرتضی به شدت دیده می‌شد.

افخمی تاکید کرد: امروز نسل جوان ما همین متن فارسی را هم درست نمی‌فهمند چون این متن در ابتدای جنگ برای ما معنی‌دار بود. اصطلاحاتی که برخی اوقات مرتضی به کار می‌برد بسیار فلسفی است چون در مورد آنها بسیار فکر می‌کرد و پیش از همه، این مهم است که او به عنوان یک هنرمند باید مشغول چیزی باشد که به راحتی می‌تواند به وجود بیاورد.

این کارگردان سینما در مورد ترجمه آثار آوینی به زبان های خارجی گفت: همانطور که همه می‌دانند و با مجموعه روایت فتح آشنا هستند بخش مهمی از تأثیر فیلم‌هایش به لحن و صدای خودش برمی‌گردد که ترجمه آن خیلی سخت است. اگر هر کسی مثل من بخواهد در مورد او صحبت کند، دچار تردید می شود. چون آثار او هم گفتار متنی سنگین و فلسفی دارد و هم فیلمی ساده با واقعیات بیرونی است.

حسین معززی نیا نیز در سخنانی عنوان کرد: آوینی در ابتدا وظیفه خودش می دانست که با فیلمسازی آشنا شود. پس به دنبال پاسخی برای سوال «سینما چیست؟» رفت. همین امر هم هست که شهید آوینی را تا به امروز منحصر به فرد نگهداشته است. بحث ما در سینمای بعد از انقلاب سینمای دینی و سینمای داستانی است کاری که آوینی کرد این بود که وظیفه خودش دانست تا با مراحل فیلمسازی به صورت علمی آشنا شود و سینما را برای خودش بازتعریف کرد.

وی با اشاره به نگارش «هیچکاک همیشه استاد» که به اتفاقی جنجالی در سال آخر زندگی شهید آوینی تبدیل شد، ادامه داد: این مقاله در حوزه تئوریک بهترین نوشته ای است که از او به جای مانده و منحصر هم به هیچکاک نیست بلکه به نوعی تالیف او از سینما و مبانی سینما است. در حقیقت این مقاله دریافت شخصی او از سینما است. قابلیت عرضه جهانی نیز دارد و حرفای فراوان و تازه ای هم برای زدن دارد.

حبیب احمدزاده نویسنده سینمای دفاع مقدس هم در سخنانی گفت: شهید آوینی در تمام مقاطع زندگی خود ابتدا نیازسنجی کرده و سپس کاری انجام داده است. به عبارت دیگر، او ادامه راه امام موسی صدر بود. اگر امروز آوینی بود احساس مسئولیت داشت که مراقب باشد و نمایش زدایی کند.

احمدزاده ادامه داد: یکی از مشکلاتی که داریم این است که ما مسائل آئینی خود را به نمایش تبدیل می‌کنیم حرفی که جلال آل احمد خطاب به روشنفکران زد ما داریم همان کار را می‌کنیم ما به قدری در عالم مجازی لذت می‌بریم که یادمان می‌رود باید دنبال جمع کردن توشه برای دنیای حقیقی باشیم. معضل امروز ما این است که دچار مظلوم نمایی دروغین شدیم. ما در سینمای فعلی قهرمان حکیم نداریم، همه قهرمانان ما شورشگرند.

بعد از نمایش فیلمی از نامه سید مهدی شجاعی به شهید آوینی، که به دلیل کسالت نتوانسته بود در مراسم حضور پیدا کند، کوروش علیانی، بخشی از کتاب «مرتضی و ما» اثر کیومرث پوراحمد را قرائت کرد. البته کیومرث پوراحمد در مراسم هم حضور داشت اما به علت کسالت امکان صحبت کردن نداشت. بخش دوم مراسم با حضور مسعود فراستی یار قدیمی شهید و مریم امینی همسر شهید، پیگیری شد. مریم امینی، در ابتدا ضمن تشکر از کیومرث پوراحمد گفت: از نظر من مرتضی و ما معتبرترین فیلم در رابطه با زندگی شهید آوینی است.

وی در رابطه با آشنایی خود با آوینی گفت: من 15 ساله بودم که با مرتضی آشنا شدم. از سال ها قبل از انقلاب با هم در مورد هنر بحث می کردیم و آوینی بود که عطش مطالعه را در من ایجاد کرد. در پایان نامه معماری آوینی، در کارهای اجرایی کمکش کردم. در سال فارغ التحصیلی ایشان، بنده وارد دانشگاه شدم. و در سال 56 با هم ازدواج کردیم.

امینی انقلاب و پیام های تلویزیونی امام را رابط آشنایی شهید آوینی با امام ذکر کرد و افزود: او آدم سیاسی نبود. از دایره سینما و ادبیات و فلسفه و هنر بیرون نمی شد. گرایش سیاسی نداشت. بعد از انقلاب که نقطه تحول زندگی او بود، با پیام های تلویزیونی با امام آشنا شد. البته قبل از انقلاب که زمانی مستاجر مادرِ فرهاد مهراد بودیم، یک بار نواری از فرهاد گرفته بود که در مورد حصر حکومت نظامی بود. اما مرتضی نه آدم سیاسی بود و نه فعالیت سیاسی داشت.

همسر شهید آوینی ادامه داد: تحولش در بعد از انقلاب، در نامه هایش به برادرش در آمریکا نمایان شد. بعد عضو جهاد سازندگی شد و در کنار تحولات عادات و آیینی، تغییرات ظاهری هم در او به وجود آمد و در حالی که نوشته های زیادی هم داشت، فکر کنم در حدود سال های 58 و 59 بود که خیلی از آثارش را سوزاند. البته با رضایتش، بخشی از نوشته های قبل از انقلابش را ما نگه داشتیم.

در ادامه مسعود فراستی عنوان کرد: شهید آوینی فردی نبود آنچنان که می نمود. او فرد بسیار با سوادی در زمینه فلسفه و ادبیات بود ولی بینش سیاسی نداشت. پیروزی انقلاب اسلامی ایران آوینی را از یک روشنفکر بی ربط به یک متفکر تمام عیار انقلاب تبدیل کرد. شهید آوینی روشنفکر نبود و از آن عبور کرده بود. گذشته مرتضی آوینی ابدا عیب نیست. زیرا بعد از اینکه اما را دید و خصوصا بعد از جنگ مرتضی، مرتضی امروز شد.

فراستی گفت: «روایت فتح» بهترین سند مستند سینمای ایران از ابتدای تاریخ تا به امروز است. مرتضی آوینی زنده است و تا به امرو هم زنده است. او نیاز دیروز بود و نیاز امروز هم است. او فرد بسیار منحصر به فردی بود. شهید آوینی از نظر فرهنگ و خصوصیات شخصی هم منحصر به فرد بود. او در زمینه فرهنگ 30 سال اخیر هم کاملا منحصر به فرد بود. حرف های او تازه، رو به جلو، برای خود او و سوال برانگیز است.

فراستی در بخشی دیگر از سخنان عنوان کرد: اگر ادعای این را داریم که مراسم برای مرتضی می‌گذاریم حرفی که در سال 93 می‌زنیم باید با حرفی که در سال گذشته زده‌ایم متفاوت باشد. مرتضی که عقب نرفته است. مرتضی نیاز امروز و فردای ما است. مرتضی آدم خیلی منحصر به فردی بود یعنی اگر در تاریخ 100 سال اخیر دنیا برگردیم مرتضی آوینی در زمینه فرهنگ کاملاً منحصر به فرد است چون حرف‌هایش تازه است و سؤال‌برانگیز است چرا که سخن، سخن خود اوست الان به نظرم ما داریم با مرتضی شوخی می‌کنیم اما مرتضی شوخی نیست.

وی اضافه کرد: من سال بعد در هیچ مراسمی که برای شهید آوینی برگزار می شود شرکت نخواهم کرد مگر اینکه حرف جدیدی برای زدن داشته باشم.

در ادامه مریم امینی همسر شهید عنوان کرد: مرتضی آدمی بود که حقیقتاً دغدغه سؤال داشت و اگر ما یکی از ویژگی‌های روشنفکری را سؤال داشتن می‌دانیم این ویژگی را مرتضی به شدت داشت. یعنی چیزی را که باعث می‌شود که این تحول مقابل توجیه باشد این است که این ویژگی جستجو کردن معنای حقیقی، همیشه دغدغه‌اش بوده و برای پیدا کردن جواب این سؤال‌ها بود که فلسفه و متون اسلامی و عرفانی برایش مهم بود و اینها را می‌خواند آقا مرتضی خیلی خالص بود و خودش را فریب نمی‌داد و هدفی جز رسیدن به حقیقت نداشت این مجموعه شروع دوران بعد از انقلاب ایشان را مقداری قابل توضیح می‌کند.

امینی با ذکر خاطره ای از آخرین سال های زندگی آوینی، در رابطه با ارتباط آوینی با دنیای جدید گفت: آوینی نسبت به ابزارهای مدرن که مبارزه با آنها سخت بود، آنها را نادیده نمی گرفت. مبارزه می کرد. آن زمان که ویدئو ممنوع بود، شهید آوینی ویدئو خرید و فیلم ترمیناتور که تازه نوارش آمده بود را تهیه کرد. بچه های ما شاید نزدیک به 40 بار در 6-7 سالگی این فیلم را دیدند. وقتی از او علت این مسئله را می پرسیدند، می گفت اینها را که نمی شود کتمان کرد. افق نگاهش و تفکرش وسیع تر بود.

کوروش علیانی بعد از بریده شدن کیک تولد آوینی و کیک تولد باشگاه مستند فرهنگسرای انقلاب، با بیان اینکه طبق خودنوشته های شهید آوینی، تولد ایشان در شهریور است، گفت: قرار بود همزمان با سالروز تولد شهید آوینی این مراسم برگزار شود اما به دلایلی با آغاز هفته دفاع مقدس، به امروز موکول شد. پایان بخش مراسم 4 ساعته روایت یک حقیقت، رونمایی از باشگاه مستند فرهنگسرای انقلاب بود که با حضور مریم امینی، مسعود فراستی، مصطفی دالایی و حبیب احمدزاده اتفاق افتاد.