به گزارش رسانه خبری سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران، نشست آموزشی پژوهشی موسیقی دستگاهی (ویژه آواز ایرانی) با عنوان «آوای دوست» با حضور استادان فریدون شهبازیان، علی اصغر شاه‌زیدی، علی جهاندار، حسام الدین سراج، حمیدرضا نوربخش، سید محمد معتمدی و با همراهی فاضل جمشیدی و بسیاری دیگر از استادان عرصه موسیقی و علاقه‌مندان شامگاه پنجشنبه آذرماه در فرهنگسرای ارسباران برگزار شد.
نشست آموزشی پژوهشی «آوای دوست» که با نام و یاد نادر گلچین آغاز شد با سوالی مربوط به برنامه های ویژه آواز در دوسال اخیر برگزار شد. فاضل جمشیدی به عنوان مجری کارشناس برنامه از مهمانان که روی سن حاضر شده بودند خواست تا نظر خود را درباره برگزاری برنامه‌های مربوط به آواز همانند هزار صدا، آواز ایرانی و ... ابراز کنند.
در ابتدا فریدون شهبازیان رهبر ارکستر ملی ایران گفت: در این دوسالی که آقای فاضل جمشیدی بیان کردند برنامه های مختلفی جریان داشته و من نیز در بحث آواز ایرانی واحد موسیقی حوزه هنری و هزار صدا حضور داشتم. در این برنامه ها همواره حرفم این بود که آیا همه کسانی که برای آزمون انتخاب می شوند می دانند خودشان چه می کنند؟ یا افرادی که دعوت می کنند هدف خود را می دانند؟ همیشه هم به این نتیجه رسیدم که نه نمی دانند! صرفا برای انجام شدن برنامه آن را اجرا می کنند. شاخص ترین و ارزشمندترین وجه موسیقی ایران یعنی آواز نباید به عنوان دستاویز قرار بگیرد. در این دو سال گذشته برنامه ها هیچ ثمری برای آواز ایرانی نداشته است.
در ادامه علی اصغر شاه زیدی درباره این موضوع عنوان کرد: در برنامه هایی که من به عنوان داور حضور داشتم چه در حوزه هنری و چه در جشنواره موسیقی جوان متوجه شدم بعضی ها صدای خوب دارند اما مشکل لحن شعر خوانی و صداخوانی دارند. اما باید برای کسانی که در مسابقات اول می شوند کلاس هایی در نظر گرفته شود که متاسفانه تا به حال این اتفاق نیافتاده است. مگر اینکه از امشب کلید بخورد و برنامه مدونی گذاشته شود. در غیر اینصورت باری به هر جهت است و نتیجه نمی دهد.
علی جهاندار نیز این موضوع را از سرچشمه دچار اشکال دانست و گفت: آواز از بدو باید با آموزش و تعهد جلو برود. گردانندگان و مدیران این قبیل برنامه‌ها باید تعلیم ببینند و توجه کنند که خودشان کجای کار آواز هستند.
نشان ندادن ساز یکی از معضلات است
حسام الدین سراج ضمن تشکر از برگزار کنندگان برنامه هایی از قبیل هزار صدا و آواز ایرانی بیان کرد: خوب است در این زمینه فعالیت می شود اگرچه کامل نیست. در گذشته آزمونی به نام باربد وجود داشت که حاصل آن استاد شجریان است. اما اکنون دولت و رسانه چنین آزمونی برگزار نمی کنند. اصلا حالا از رادیو و تلویزیون چه آهنگ هایی می شنوید؟! کسانی آزمون برگزار می کنند که می گویند بودجه کافی ندارند و حمایت نمی شوند. جشنواره بسطامی نسبت به بقیه مقداری حساب شده تر است. باید در نظر گرفت که در این موضوع حمایت صدا و سیما لازم است. نشان ندادن ساز یکی از معضلات است. جوانان انگیزه ای برای کار کردن و علاقه مند شدن ندارند. این سبب می شود یک برنامه در این حوزه به صورت ضعیف برگزار شود.
حمیدرضا نوربخش با تایید نظرات دیگر استادان ادامه داد: از دیرباز آزمون باربد یکی از نقاط عطف در معرفی هنرمندان به طور کلی بوده است و در تاریخ موسیقی ما نقطه درخشانی است. از دیرباز در کانون خوانندگان دغدغه هایی برای احیای این آزمون وجود داشته است. متاسفانه در کشور ما یک حلقه های مفقوده ای وجود دارد که نمی گذارد این راه درست شکل بگیرد. هنرمندان، تهیه کنندگان، داوران و استادان یک طرف هستند و بخش دیگر رسانه است تا هنرمندی که در باربد برگزیده می شود در رسانه معرفی شود. هنرمندان برگزیده باربد به راحتی به بدنه موسیقی کشور اضافه می شدند که امروز چنین چیزی وجود ندارد. هنرمند باید خودش با همه چیز بجنگد و همه بخش ها را خودش تعریف کند و اینگونه کلی وقت و انرژی گرفته می شود.
وی ادامه داد: بخش دیگر بخش اقتصادی و مالی است. هنرمندان نسل جوان همه زمانی یک بخش از کارشان اتفاقی و تصادفی بوده است. نباید از آسیب های این فعالیت هایی که صورت می گیرد هم غافل شد. بعضی وقت ها از رسانه آوازهایی می شنویم که اصلا خوب نیست. باید این معضلات در ریشه حل شود. باید به جامعه هشدار و آگاهی داد که اصلا آواز چیست؟ جامعه است که باید بداند یک خواننده چه سیری باید بگذراند. این نکته ای است که هم خواننده و هم مخاطب باید بداند.
ذائقه عمومی آسیب دیده است
سید محمد معتمدی مشکل و معضلی اصلی را ذائقه عمومی دانست که آسیب دیده و افزود: شکل دادن به ذائقه عمومی و سلیقه جامعه نیاز به یک مرجع سیاست گذاری دارد که افراد دارای صلاحیت ذائقه عمومی جامعه را سیاست گذاری کنند که اکنون هیچ نهادی ندارد. وزارت ارشاد هم اصلا در این موضوع ورود نمی کند. اگر مرجع سیاست گذاری داشته باشیم ذائقه سازی عمومی رسانه انجام می شود. ذائقه سازی باید به صورت سازمانیافته انجام شود. این جلسات در بهترین شرایط هم گستره مخاطبانش خیلی محدود است. از این برنامه ها تقدیر می کنم اما باید کیفی سازی شود و سطح مسابقات بالا بیاید و بازتاب گسترده تری داشته باشد.
در ادامه مخاطبان حاضر در نشست به بیان سوالات و همچنین نظرات خود نسبت به صحبت های انجام شده پرداختند و سپس مهمانان در بخش دیگر نشست به معیارهای لازمی که خوانندگان باید رعایت کنند پرداختند.
موسیقی پاپ سلیقه ایرانی‌ها را تخریب کرده است
شهبازیان در ابتدای صحبت خود از موسیقی پاپ به عنوان بلا و معضل موسیقی ایرانی یاد کرد و این موسیقی را مسبب تخریب سلیقه افراد و از دست دادن گوش موسیقایی عنوان کرد. وی در خصوص معیارهای آواز ایرانی گفت: آواز ایرانی یک واژه است که در 4 فاکتور مختلف خلاصه می شود: 1. صدا 2. شعر 3. بداهه خوانی و 4. اجرا که خواننده باید این چهار مورد را رعایت کند. صدایش حلاوت داشته باشد و ادوات و تحریرهای مناسب به کار ببرد. در مورد شعر نیز انتخاب درست داشته باشد. در موضوع تلفیق و موسیقی کلام نیز ضعف بسیار است. درباره بداهه خوانی خواننده باید ریتم درونی شعر و آهنگ را احساس کند و به ملودی احاطه داشته باشد. کوک یکی از مهم ترین موضوعات است. اجرا نیز همه حرف ماست که هماهنگ با ساز، ریتم آواز و تصنیف باشد.
شاه زیدی نیز در این زمینه بیان کرد: امروز بچه هایی که آواز می خوانند به خیلی چیزها توجه ندارند. مسئله عروض شعر مطرح شد ولی مسئله عروض آواز مطرح نشده و اکثرا هم از آن بی اطلاع هستند. نکته حائز اهمیت دیگر این است که به استادان احترام نمی گذاریم. هر وقت ارادتی نمودیم سعادتی می بریم. باید یاد بگیریم که هنرمندی فقط به خواندن نیست. نکته اساسی مشکل ما در بی احترامی به استادان است. تا زمانی ادبیات بلد نباشیم و عروض شعر و آواز را نشناسیم و تا آدم های بزرگ را نبینیم به جایی نمی رسیم.
معصومه مهرعلی که به عنوان نماینده‌ای از آواز بانوان در فواصل برنامه روی صحنه حاضر شد، در حوزه آواز و رعایت معیارهای لازم گفت: فقط به لحاظ اخلاق درس هنر را باید شروع کرد و به اتمام رساند. فاکتورهای آوازخوانی درست است اما اگر اندوخته‌ای نداشته باشیم به بداهه نمی‌رسیم. باید تمام مراتبش ادا شود. متاسفانه شاگردان شاگردی را تا انتها پیگیری نمی‌کنند تا به بداهه برسند. معلم هم نقش پدر یا مادر را باید اجرا کند. اگر آموزش با معرفت توام باشد و از نردبان هنر استفاده کنیم به قله معرفت خواهیم رسید.
وی افزود: شاعر مرد شعر را می گوید و به خواننده زن می دهد. خواننده زن هم در موقعیتی نیست که شعر مردانه را بخواند و اینگونه شعر مفهومش را از دست می دهد. همچنین جنس کلام با موقعیت آهنگ‌سازی الان هماهنگ نیست. موسیقی امروز با کلام قرن هفتم کار را کمی سخت می‌کند.
جهاندار در این حیطه بیان کرد: باید به داورانی که دعوت می‌شوند همچنین به کسانی که دعوت می‌شوند دقت شود و قبل از برنامه باید بررسی شود در چه حدی هستند. آواز بسیار مهم است و باید از ابتدا روی آن درست کار شود. در بحث بداهه مرد اول این قرن موسیقی ما کسایی و شهناز است. در آموزشی که می‌بینیم باید مکاتب مختلف را ببینیم و عین آن را بخوانیم و تعلیم درست ببینیم. دقیقا می توان از معلمان خود یاد گرفت و از آثار بزرگان پیشین بهره برد. بدون معلم و آموزش سال‌ها آموزش بی فایده است.
اسپیکرهای کوچک موبایل حق موسیقی را ادا نمی کند
سراج روی ادب معنوی تاکید کرد و گفت: آواز قبل از اینکه صدای خوش و تکنیک باشد یک ادب معنوی می‌خواهد و بعد لازم است صدا باشد و بعد تکنیک. مناسب‌خوانی نیز از نکات دیگر است. یعنی آواز مناسب با شعر با دستگاه و اینکه در کجا می‌خوانی باشد. متاسفانه هنرجوی آواز دائما موبایل نگاه می‌کند و با همان موسیقی گوش می‌دهد. در صورتی که اسپیکرهای کوچک موبایل حق موسیقی را ادا نمی کند. زمانه ما در حال تغییر است اگر بخواهیم به آداب معنوی آواز برسیم باید مدل زندگی را تغییر دهیم.
نوربخش مهم ترین معضل آواز معضل آموزش دانست و افزود: در گذشته وقتی هنرمندان کار هنری می‌کردند یک عده‌ای کارشان تخصصا آموزش و برخی ارائه موسیقی بود. باید پذیرفت آموزش تخصصی است. کسی که آواز می‌خواند دلیل نمی شود حتما می تواند آموزش هم بدهد. در حال حاضر همه دنبال کار زود بازده هستند. بعد از انقلاب اجرا و تولید موسیقی به جز در بخش‌های محدود متوقف شد. اکثر هنرمندان خانه نشین شدند و مجبور شدند برای ارتزاقشان درس بدهند. مشکلی که در آموزش وجود دارد این است که حوصله برای یادگیری وجود ندارد. ما منکر جوانان نیستیم و نمی خواهیم سد ایجاد کنیم. باید از همه لحاظ تشویقشان کنیم و زمینه را برایشان فراهم کرد. کار آواز کار دراز مدتی است و باید برایش زحمت کشید. بزرگ‌ترین دغدغه من در خانه موسیقی جوانان هستند.
معتمدی نیز به عنوان آخرین کارشناس در این باره گفت: همانطور که استادان اشاره کردند در بحث آواز باید آموزش دید چرا که خواندن پیش گوش ارزشمند جامعه سلسله مراتبی دارد. اما در بحث آموزش آواز یک مقدار مباحث تفکیک نشده است. تعدادی از استادان معتقدند که هنرجو باید 20-30سال نزد استاد تلمذ کند. بعضی از استادان هم معتقدند باید تکنیک های آوازی تقویت شود.
وی افزود: مقوله آواز به دو بخش تقسیم می‌شود: بخش ذهنی خواننده و دیگری بخش جسمی که هرکدام نباشد کمیت کار لنگ است. جنبه ذهنی شامل محفوظات است که ردیف نیز جزوی از آن است. پردازشگر ذهن است یا بخش هوش هنری است و اکتسابی هم نیست. به این دو بخش در کلاس استادان مختلف پرداخته می‌شود و برخی این جنبه ذهنی را در حد کمال دارند. در بخش جسمی در آواز سنتی پایه گذار اصلی آن استاد نوربخش بودند که به موضوع صداسازی و تقویت صدا در بحث صداگیری از حنجره می پردازد. در مجموع همه اینها باید در یک مکتب یا سیستم آگاهی جمع بندی شود که در آواز ما وجود ندارد.
در ادامه در حضور امیر عبدالحسینی معاون هنری سازمان فرهنگی هنری و بابک ربوخه مدیر امور موسیقی سازمان فرهنگی هنری از استادان فریدون شهبازیان، علی اصغر شاه‌زیدی، علی جهاندار، حسام الدین سراج، حمیدرضا نوربخش، سید محمد معتمدی، فاضل جمشیدی و معصومه مهر علی تقدیر شد.
در پایان برنامه نیز استاد علی جهاندار با همراهی استاد منتظری به اجرای آواز پرداختند.
«آوای دوست» نشست‌های تخصصی آموزشی پژوهشی موسیقی دستگاهی است که با حضور استادان موسیقی و هم‌اندیشی پیرامون آموزش موسیقی ایرانی به همت مدیریت امور موسیقی و سرود سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران برگزار می‌شود.
