جریان رسانه‌ای و طرح جامع آموزش؛ حلقه مفقوده «نوگلان حسینی»

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی فرهنگ و هنر، فرهنگ مدح و مداحی یکی از عوامل مهم در ترویج اندیشه اسلامی شیعی و تثبیت آن در طول تاریخ ایران اسلامی به شمار می‌رود و در طول تاریخ مداحان و شاعران فراوانی با استفاده از اشعار، سیره و رفتار اهل بیت (ع) را با اسلوب‌های هنری و قالب‌های جذاب پایدار و تأثیرگذار توصیف و به مخاطبان انتقال دادند. هیأت‌های مذهبی فرصتی برای پرورش انسان و انسان‌سازی است که اگر به این مقوله بها داده نشود و آموزش‌های لازم صورت نگیرد، قطعاً خسارتی را در پی خواهد داشت و چون مداحان و هیأت‌های مذهبی با جمعیت قابل‌ ملاحظه‌ای از افراد جامعه به ‌ویژه جوانان و نوجوانان در ارتباط هستند، می‌توانند نقش مؤثری در تربیت آنان داشته باشند. در سال‌های اخیر، به برکت نظام جمهوری اسلامی، شاهد گرایش روزافزون کودکان و نوجوانان به هیئات مذهبی و به ویژه عرصه ستایشگری و مداحی اهل بیت (ع) هستیم.

آیین تجلیل از نوگلان حسینی از جمله برنامه‌های الهام‌بخش و جریان‌سازی است که موجب ظهور و بروز استعدادهای این عرصه و تقویت انگیزه در سایر نوجوانان عزیز برای ورود به ساحت مقدس ستایشگری اهل بیت (ع) شده است. پانزدهمین دوره مسابقات مداحی نوگلان حسینی در شرایطی پایان یافت، که افزایش سطح کمی و کیفی مسابقات نسبت به ادوار گذشته، نویدبخش رویش‌های تازه در بوستان مدح و مرثیه اهل بیت علیهم السلام است.

بر همین اساس خبرگزاری مهر برای واکاوی دستاوردهای پانزدهمین سوگواره نوگلان حسینی و بررسی چالش‌های این رویداد فرهنگی و دینی در میزگردی با حضور عوامل برگزاری این سوگواره آقایان یوسف ارجونی رییس سازمان بسیج مداحان، سعید نسیمی مداح، شاعر و داور پانزدهمین آیین نوگلان حسینی و حمید عسگری معاون فرهنگی فرهنگ‌سرای اندیشه به گفت‌وگو پرداخته است که حاصل آن را در ادامه می‌خوانید:

عسگری: پروژه نوگلان حسینی ۱۵ سال قبل در فرهنگ‌سرای اندیشه کلید خورد و قرار شد در خصوص برنامه مداحی دانش‌آموزان هماهنگی‌هایی با آموزش و پرورش انجام بگیرد.

عسگری: بله. این کار از ابتدا با مشارکت آموزش و پرورش انجام شد. تا ۱۳ دوره این برنامه مختص دانش‌آموزان مناطق ۲۲ گانه تهران و دو دوره اخیر به صورت کشوری برگزار شد.

عسگری: در حال حاضر سازمان صدا و سیما، سازمان بسیج مداحان کشور، ستاد هماهنگی کانون‌های فرهنگی هنری مساجد کشور، اتحادیه دانش‌آموزی استان و سازمان دانش‌آموزی شهر تهران در برگزاری این مسابقات مشارکت دارند.

عسگری: در گذشته یک مرحله مقدماتی و فینال در مدارس و دو مرحله مقدماتی و فینال در فرهنگ‌سرا برگزار می‌شد. اما با توجه به شیوع ویروس کرونا و بسته بودن دست مدارس در برگزاری حضوری مسابقات و با توجه به مقارن شدن ماه‌های محرم و صفر با تابستان، مراحل ابتدایی مسابقات به صورت غیر حضوری دنبال شد. یعنی در دوره چهاردهم این امکان برای کودکان و نوجوانان سراسر کشور فراهم شد تا در مرحله مقدماتی یک ویدئوی ۳ تا ۵ دقیقه‌ای از مداحی خود در سایت سازمان بارگذاری کرده و از این طریق در مسابقات شرکت کنند. این دوره در سال ۹۹ برای نخستین بار به صورت کشوری برگزار و در دوره چهاردهم دانش‌آموزان ۱۹ استان و ۳۱ شهرستان با ارسال ۷۵۰ اثر در این دوره از مسابقات شرکت کردند.

عسگری: امسال ۱۱۹۶ ویدئو از ۳۱ استان و ۱۴۸ شهرستان کشور به دست ما رسید، در مقطع ابتدایی اول ۳۲ نفر، در مقطع ابتدایی دوره دوم ۵۳ نفر، در مقطع متوسطه اول ۶۸ نفر و در مقطع متوسطه دوم ۴۵ نفر برای راستی آزمایی انتخاب، ۱۸ نفر آنها به مرحله مقدماتی راه یافتند. از این تعداد ۱۰ نفر برای مرحله نیمه نهایی و ۵ نفر برای مرحله نهایی انتخاب شدند و در این مرحله به رقابت با هم پرداختند و در نهایت ۵ نفر به عنوان نفرات برتر کل مسابقات انتخاب شدند.

ارجونی: سازمان بسیج مداحان حدود ۱۱ سال می‌شود که تشکیل شده است و در طول این یازده سال در حوزه‌های متفاوتی از جمله حوزه‌های آموزشی، تولیدات محتوای، برگزاری کارگاه‌ها و نشست‌های مختلف فعالیت داشته است. امروز کل جامعه هدف ستایشگری در کشور بیش از ۱۰۰ هزار نفر است، بسیج مداحان این افتخار را دارد که ۵۰ درصد این جامعه هدف را جذب و در سازمان‌ها و کانون‌های استانی و شهرستانی سازماندهی کرده است.

سازمان بسیج مداحان یک اداره کل مرکزی در تهران، ۳۲ اداره در استان‌ها و بیش از ۳۲۰ کانون بسیج مداحان در شهرستان‌ها دارد.

در طرح نوگلان حسینی نیز چند سالی است که بسیج بحث آموزش و تربیت مربی در این حوزه را در دستور کار خود قرار داده است.

ارجونی: قریب به ۶ سال است که این موضوع در بسیج مداحان دنبال می‌شود.

ارجونی: امروز بیش از ۷ هزار نوگل حسینی در سراسر کشور شناسایی شدند. تلاش و برنامه‌ریزی بسیج بر این است که جمعیت این عزیزان به ۱۰ یا ۱۵ هزار نفر افزایش پیدا کند. یکی از برنامه‌های سالانه بسیج برگزاری دوره‌های آموزشی تربیت مربی و تولید محتوا برای مربیان نوگلان حسینی و زینبی است.

تلاش بسیج مداحان بر تربیت مربیان زبده‌ای است که خود بتوانند مربیان دیگری تربیت کرده و این چرخه ادامه پیدا کند و از این طریق حوزه فعالیت جغرافیایی مربیان افزایش پیدا کند.

امسال بر اساس فرمایش دوستان فرهنگ‌سرای اندیشه بلافاصله ظرفیت استان‌ها فعال شد و بر اثر استفاده از این ظرفیت‌ها دوره پانزدهم رشد شصت درصدی نسبت به دوره پیش از آن داشته و برای اولین سال از کل استان‌ها شرکت کننده داشته است. کار دیگری که صورت گرفت هماهنگی با استان‌ها جهت ارسال تصاویر و ویدئوهای شرکت کنندگان و بحث اسکان شرکت کنندگان و خانواده‌های محترم‌شان در مسابقات حضوری بود.

اما در خصوص ارتباط با شرکت‌کنندگان پس از اتمام مسابقات تا کنون کار به خصوصی صورت نگرفته است.

ارجونی: یکی از علت‌ها آن است که مجموعه فرهنگ‌سرای اندیشه و شهرداری تهران تنها ظرفیت داخل تهران را می‌توانند پوشش بدهند و دیگر اینکه رسالت آنها برگزاری مسابقه بوده که آن را به خوبی انجام دادند؛ این در حقیقت امر لازمی است اما کافی نیست.

بعد از اینکه کودکان و نوجوانان در این فضا قرار می‌گیرند و به عنوان نخبگان شرایط سنی خودشان در کشور مطرح می‌شوند، تازه کار آنها شروع می‌شود. برنامه بسیج مداحان این است که مجموعه بسیج مداحان در هر استانی با نوگلان آن استان مرتبط شده و برنامه‌های متفاوتی برای آنها برگزار کند. لذا نیاز به کار دقیق علمی و کارشناسانه در سطح کشور است بر همین اساس از آقای دکتر نسیمی که چهره شناخته‌شده‌ای هستند دعوت کردیم مسئولیت نوگلان حسینی و زینبی کشور را بپذیرند. و نسبت به طرح جامع پرورش نوگلان حسینی و زینبی اقدام شود، دستورالعمل اولیه آن هم تنظیم و به استان‌ها ابلاغ شده است. بر اساس این طرح بسیج مداحان نیز برنامه‌های آموزشی کامل و جامعی برای نوگلان حسینی و زینبی کل کشور در نظر گرفته است که به این عزیزان ارائه خواهد کرد.

ارجونی: در بسیج دو مأموریت تعریف شده است؛ یک مأموریت پیش‌رونده بسیج است و دیگری مأموریت پیش‌برندگی آن است. در مأموریت دوم بسیج موظف است به سازمان‌های مختلف در پیش‌برد امور و کارهایشان کمک کند. اگر در این برنامه حضور دوستان کمتر مشاهده شده شاید به این دلیل است که اطلاعی از این برنامه نداشتند. بنده پیشنهاد می‌کنم اگر بنا شد در سال‌های آینده این همایش قوی‌تر و محکم‌تر اجرا شود حتماً از مجموعه‌هایی مانند بسیج کمک گرفته و از این ظرفیت عظیم استفاده شود.

ارجونی: طی صحبت‌هایی که صورت گرفته بنا شد اسامی شرکت‌کنندگان در دوره‌های مختلف همایش در اختیار سازمان قرار بگیرد و سازمان این عزیزان را به مجموعه بسیج مداحان استان‌ها و شهرستان‌ها متصل کند تا برای این عزیزان برنامه‌های آموزشی تدارک دیده و قرار است در مناسبت‌ها و مراسمات مختلف از ظرفیت این نوجوانان در اجرای برنامه‌ها استفاده بشود.

عسکری: ما یک سری شاخص برای این مسئله مشخص کردیم که از آن جمله می‌توان به بحث مقتل‌شناسی و بیان احادیث و روایات صحیح اشاره کرد. سعی کردیم داورهایی انتخاب کنیم که در حوزه‌های مختلف نظیر شعر، مقتل و تاریخ و آواها مسلط باشند و هر کدام از استادان و داورها با دقت و حساسیت بالا برنامه‌ها را رصد می‌کردند. هر کدام از داوران در یک زمینه بچه‌ها را راهنمایی می‌کردند.

طی جلساتی که با داوران و استادان محترم برگزار شد با هدف جلوگیری از داوری سلیقه‌ای شاخص‌هایی برای داوری تعیین شد.

به دلیل حساسیت این موضوع تقریباً در سه سال گذشته برای شرکت‌کنندگان استاد راهنما معین کردیم. استادان راهنما در نوع بیان و نحوه ارائه کار بچه‌ها را راهنمایی می‌کردند.

نسیمی: از آنجایی که رسالت هیأت داوران علاوه بر قضاوت طرح نقدها و پیشنهادات در جهت ارتقای سطح کیفی و کمی مسابقات نیز است، این نقد را به آیین تجلیل از نوگلان حسینی وارد و در بیانیه هیئت داوران ذکر کردیم.

با توجه به اینکه نیمی از ظرفیت جامعه را بانوان تشکیل می‌دهند، آن هم نیمی از ظرفیت که ویژگی تربیت‌کننده دارند و مادرهای آینده این سرزمین هستند و با توجه به سخن پربار امام راحل (ره) که فرمودند از دامن زن مرد به معراج می‌رود، می‌توان گفت یکی از مهم‌ترین نقایص مسابقات نوگلان حسینی همین مسئله است که ظرفیت دختران مغفول مانده و باید برنامه‌ای جدی برای آن داشت.

برای مثال می‌توان از حضور دختران عزیز در حوزه دکلمه‌خوانی، مقتل‌خوانی، نوشتن داستان کوتاه و یا از شیوه‌های دیگر استفاده کرد.

نسیمی: رسالت برگزارکنندگان این آیین تاکنون معرفی استعدادها بوده است و برای بعد از این مسابقات برنامه مشخصی برای خود تعریف نکرده بودند.

امسال با رایزنی که با رییس فرهنگ‌سرا داشتیم و با پای کار آمدن سازمان بسیج مداحان، بعد از اتمام مسابقات برنامه‌هایی برای شرکت‌کنندگان در نظر گرفته شده و ان‌شاءالله این آسیب نیز مرتفع می‌شود. همان‌طور که در بیانیه هم آمده است کانون نوگلان حسینی متشکل از شرکت‌کنندگان و برگزیدگان ادوار مختلف آیین‌های نوگلان حسینی تأسیس شد. جلسات آموزشی ماهی یک بار در فرهنگ‌سرای اندیشه و جلسات هفتگی نیز در مساجد برای این عزیزان در نظر گرفته شده است که اطلاع‌رسانی خواهد شد.

نسیمی: بله. مقام معظم رهبری در سه حوزه مداحی، آموزش و پرورش و نوجوان و جوان سخنان ارزشمندی دارند. اگر در بیانات معظم له در این سه حوزه کار کارشناسی صورت بگیرد به طور قطع نقشه راه و سند بالادستی جامعی در خصوص آموزش و پرورش نوگلان حسینی و زینبی به دست خواهد آمد. الزامات ارتباط با جوان و نوجوان، الزامات مداحی و الزامات تعلیم و تعلم باید یک‌جا مورد مطالعه و تحقیق قرار گرفته و نتایج آن در پیوند با یکدیگر مورد استفاده مسئولان امر قرار بگیرد.

به عنوان نمونه حضرت آقا در بیانی تاکید می‌فرمایند در حوزه شعر کودک کار بشود. بر همین اساس ما نیز در بیانیه از شعرا، کارشناسان و نویسندگان خواهش کردیم اشعار عاشورایی و آیینی متناسب با نوجوانان بسرایند و در این حوزه کار کنند. از طرف دیگر برای سنین شرکت‌کنندگان در همایش نوگلان حسینی متون تاریخی مناسب وجود ندارد و نمی‌توان این عزیزان را به مطالعه لهوف سید ابن طاووس و منتهی‌الآمال ارجاع داد. از این جهت نیز لازم است متون تاریخی مناسب سن این عزیزان تدوین و تهیه شود.

نسیمی: دشمن همیشه در صدد نفوذ و تهاجم فرهنگی است. امام صادق (ع) می‌فرمایند: «بادروا اولادکم بالحدیث قبل این یسبقکم الیهم المرجئه» به آموزش حدیث به فرزندان خود مبادرت کنید قبل از اینکه مرجئه به سوی آنها سبقت بگیرند. بدیهی است که این حدیث فقط راجع به مرجئه صدق نمی‌کند بلکه کل فرق انحرافی و دشمنان را در بر می‌گیرد. خواه مرجئه باشد یا غلات و مقصره و انجمن حجتیه و هیئت سکولار و شیعه انگلیسی و...

امام صادق (ع) می‌آموزند که قبل از اینکه منحرفین اعتقادات فرزندان شما را به انحراف بکشانند شما اعتقادات صحیح را به آنها بیاموزید. این کلام امام صادق (ع) باید سرلوحه خانواده‌ها و همه دلسوزان عرصه فرهنگ باشد. به علاوه مقام معظم رهبری در خصوص مداحی می‌فرمایند مداحی ظرفیت عظیمی است که در جاهای دیگر نظیر آن وجود ندارد.

اشتیاق و علاقه نوجوانان و خانواده‌های آنها به این امر پتانسیل بسیار خوبی است که باید با کار کارشناسی هدایت شده و به خوبی از آن استفاده شود.

نسیمی: در امر آموزش مداحی کودک و نوجوان، علاوه بر سازمان‌های فرهنگی دیگران هم مسئول‌اند. خانواده، مدرسه، مراکز آموزش مداحی، مربیان و اساتید مداحی و پژوهشگران و محققین هر کدام وظیفه‌ای دارند.

خانواده وظیفه دارد هم خود به هیأت اشتیاق نشان بدهد و هم فرزندان را سمت مجالس اهل بیت (ع) سوق دهد. دیگر اینکه خانواده‌ها همانطور که در مسئله تحصیل فرزندان خود حساس هستند در انتخاب هیأت و مراکز آموزش مداحی که این عزیزان شرکت می‌کنند نیز باید دقت لازم را به خرج بدهند.

مدارس با شناسایی استعدادها و معرفی نوگلان به مراکز معتبر آموزش مداحی می‌توانند در این عرصه ایفای نقش کنند.

مراکز آموزش مداحی نیز وظیفه دارند ضمن ارتباط با عالمان دینی از مربیان ذی‌صلاح و از متون و روش تدریس متناسب با جوان و نوجوان در این امر استفاده کرده به جنبه‌های اخلاقی و تربیتی در کنار آموزش فنی توجه کنند.

استادان باید دانش خود را در این عرصه به‌روز کرده و از شیوه‌های روان‌شناسانه بهره ببرد در عین حال متون و اشعار مناسب این سن را رصد کرده و محتوای مناسب در اختیار آنها بگذارند و کیفیت را فدای کمیت نکنند و برای استقبال بیشتر از کلاسش اصول را زیر پا نگذارد.

نخبگان، مشاهیر مداحی، پیشکسوتان و چهره‌های شناخته‌شده در این عرصه نیز باید ضمن بها دادن به این نسل توجه بفرمایند که جوانان هم از مداحی آنها الگو گرفته و هم از رفتار، گفتار، کردار، نوع پوشش، گویش و همه حرکات آنها الگوبرداری می‌کنند. بنابراین مسئولیت مشاهیر این عرصه هم در بعد محتوا و هم در بعد فرم بسیار سنگین و حساس است.

نسیمی: یک دلیل این است که طرح جامعی وجود ندارد.

نسیمی: بله. لازم است قبل از تدوین و اجرای هر طرح یک فاز مطالعاتی در این خصوص انجام شود تا مشخص شود در این حوزه چه فعالیت‌هایی صورت گرفته و برای تکمیل آن طرح‌ها اقدام شود. بنده معتقدم ضرورتی ندارد هر سازمانی کار خود را بکند و حجم وسیعی از موازی‌کاری صورت بگیرد. سازمان‌ها می‌توانند در امتداد یکدیگر حرکت کرده و کامل‌کننده هم باشند.

نسیمی: سال‌هاست که مقام معظم رهبری در خصوص تهاجم فرهنگی، شبیخون فرهنگی و ناتوی فرهنگی هشدار می‌دهند. موازی‌کاری و رقابت ناسالم و اتلاف منابع در امور فرهنگی زمانی رخ می‌دهد که مسئولان امر خطر دشمن مشترک و تهاجم فرهنگی را به خوبی درک و احساس نکرده باشند. وقتی به دشمن قائل باشیم جبهه فرهنگی مشترک تشکیل می‌دهیم. از این جهت سازمان‌ها و نهادهای مختلف می‌توانند کمک حال و کامل‌کننده کارهای یکدیگر باشند و از اینکه هر کدام یک پروژه نصف و نیمه در دست بگیرند و به درستی به پایان نرسانند، اجتناب کنند.

البته اخیراً تلاش‌هایی در راستای این امر توسط برخی نهادهای مسئول صورت گرفته که امیدواریم تداوم یابد.

نسیمی: البته باید سازمان‌ها اخبار حوزه خود را رصد کنند اما این اشکال به برنامه نوگلان حسینی وارد است که پیوست رسانه‌ای جامعی نداشته است. لازم است درباره این برنامه یک موج رسانه‌ای ایجاد بشود و از این طریق دغدغه‌مندان مطلع شده و حتی افرادی که دغدغه‌ای ندارند به همکاری در این برنامه تشویق و ترغیب شوند. 

پیامبر اکرم (ص) فرمودند: «ان للحسین محبه مکنونه فی قلوب المؤمنین» به راستی برای حسین (ع) در دل مؤمنین محبتی پنهان و نهفته است. بر اساس این فرمایش رسول خدا (ص) محبت امام حسین (ع) در قلوب مؤمنین نهفته است. بنابراین باید این محبت پنهان را بیدار و آشکار کرد و یکی از ابزارهای این کار رسانه است. رسانه می‌تواند با پرداختن به برنامه‌هایی همچون نوگلان حسینی و زینبی زمینه‌های خوبی در این عرصه ایجاد کند.

همین جا از خبرگزاری مهر که واقعاً یک خبرگزاری آیینی و دینی است و در همه جهات زحمت می‌کشند و به دلیل انتصاب به سازمان تبلیغات اسلامی که واقعاً در حوزه ستایشگری زحمت می‌کشد در حوزه فرهنگی فعال هستند تشکر می‌کنم که پای کار آمدند.

نسیمی: خداوند متعال می‌فرماید: «هو الذی بعث فی الامیین رسولا منهم یتلوا علیهم آیاته و یزکیهم و یعلمهم الکتاب» او کسی است که از میان امت‌ها رسولی را برگزید تا آیات الهی را برای ایشان تلاوت کند و ایشان را تزکیه کند و تعلیم نماید. اگر رسالت اساتید مداحی را از این آیه وام بگیریم عبارت است از خواندن از اهل بیت (ع)، ترویج اخلاق در جامعه و سپس آموزش، این رسالت زمانی محقق می‌شود که مداح ابتدا خود متخلق به اخلاق نیکو باشد سپس دیگران را دعوت به اخلاق کند.

به نظر می‌رسد برخی آسیب‌های مداحی از همین جهت یعنی دوری از اخلاق و رفتار حسنه و تاکید صرف بر آموزش فنی است. مربی آموزش مداحی باید متخلق به اخلاق باشد که اگر این‌طور نباشد نمی‌توان عطر حسینی را از او استشمام کرد و نمی‌توان نام استاد بر او نهاد. سیره قدمای این عرصه نیز بر همین اساس استوار بوده است. امروز نیز باید این روش را دنبال کرد.

البته معنای الگو گرفتن از سیره پیشینیان بی‌توجهی به تغییرات روز دنیا نیست. بلکه طبق فرمایش امیرالمومنین (ع) باید فرزند زمانه خود بود، از سبک‌ها و اشعار و شیوه‌های نو استفاده کرد و بهترین و به‌روزترین ابزار در بعد تکنولوژی باید در هیأت‌ها مورد استفاده قرار بگیرد، اما اصول و خط قرمزها ثابت است و اساس و چارچوب کار همان تعلیم و تزکیه با هدف تقرب به خداوند متعال و اهل بیت (ع) است. مداحی هدف نیست بلکه وسیله‌ای است برای رسیدن به قرب الهی. از این جهت استاد اخلاق هم خود باید متخلق به اخلاق الهی باشد هم در عرصه تعلیم قبل از اینکه به زیبایی خواندن نوجوانان بنگرد، باید تربیت و اخلاق آنها را مد نظر قرار دهد.

در این عرصه خطیر خانواده‌ها نیز وظایفی دارند. خانواده نباید به دنبال شهرت فرزند خود و اقداماتی نظیر درست کردن پیج اینستاگرام برای او و معرفی کردنش باشد، شهرت‌طلبی برای همه مذموم است اما برای این عزیزان قبل از اینکه از نظر تربیتی کامل بشوند به طور قطع بیشتر آسیب‌زا خواهد بود.

نسیمی: البته داورهای موجود بین متخصصان و جامعه ذاکرین به اندازه کافی شناخته شده و مقبولند، اما استفاده از خیلی از چهره‌ها چند مانع دارد. اول زمان برگزاری مسابقات به دلیل تقارن با محرم و صفر و فشردگی مجالس است. ما گاهی خواهش می‌کردیم که بعضی ذاکران فقط یک روز در برنامه حضور داشته باشند که متأسفانه نمی‌پذیرفتند. مانع دیگری که در این مسئله وجود دارد این است که بعضی افراد با اینکه مداحان موفقی هستند، اما در عرصه قضاوت تجربه لازم را ندارند. به هر حال داوری امری تخصصی است. دیگر اینکه برخی خود تمایل ندارند در کار چالش انگیزی مانند قضاوت قرار بگیرند. و نهایتاً چون برنامه از رسانه ملی پخش می‌شد، ملاحظات و الزامات دیگری هم در استفاده از داوران باید رعایت شود.