از سوی دبیر ستاد ملی جمعیت در نشست جوانی جمعیت مطرح شد؛
کاهش ۵۰ میلیونی جمعیت ایران تا سال ۱۴۸۰ با روند کنونی نرخ فرزندآوری
دبیر ستاد ملی جمعیت نسبت به کاهش شدید جمعیت ایران هشدار داد و گفت: اگر روند کنونی نرخ فرزندآوری ادامه یابد پیش‌بینی می‌شود تا سال ۱۴۸۰ برخی از کشور‌های همسایه ما جمعیتی بیش از ۴۵۰ میلیون نفر داشته باشند در حالی که جمعیت ایران به حدود ۳۵ میلیون نفر کاهش پیدا می‌کند. همزمان با هفته ملی جمعیت نشست تخصصی جوانی جمعیت (راهکار‌های فرهنگی و قانونی) روز چهارشنبه ۳۱ اردیبهشت ماه در فرهنگسرای خانواده برگزار شد.
به گزارش پایگاه خبری تحلیلی فرهنگ و هنر، در این نشست تخصصی حمید یزدانیان (دبیر کل حزب نوآوران)، مهتاب رضیئی (دبیر ستاد ملی جمعیت و مشاور وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی)، محمدرضا طالبی زاده (مشاور حوزه ریاست مجلس شورای اسلامی) حضور دارند و به سخنرانی پیرامون راهکار‌های فرهنگی و قانونی در حوزه جوانی جمعیت پرداختند.
مقدم: مادری را به جایگاه شایسته‌اش بازگردانیم
شیوا مقدم رئیس فرهنگسرای خانواده در ابتدای نشست ضمن خوشامدگویی به حاضران در نشست به تبیین نقش بنیادین خانواده در مسئله جمعیت پرداخت و گفت: نقطه آغاز راهکار‌های جمعیتی، تسهیل ازدواج جوانان است؛ چرا که بدون شکل‌گیری خانواده اساساً جمعیتی شکل نمی‌گیرد.
وی با اشاره به اهمیت فرهنگ‌سازی در کنار ملاحظات اقتصادی گفت: نباید همه بار کاهش جمعیت را بر دوش اقتصاد بگذاریم. خانواده و ازدواج نیازمند بسترسازی فرهنگی نیز هستند و نقطه آغاز راهکار‌های جمعیتی، تسهیل ازدواج جوانان است؛ چرا که بدون شکل‌گیری خانواده اساساً جمعیتی شکل نمی‌گیرد.
رئیس فرهنگسرای خانواده در ادامه ۲ محور کلیدی برای تحکیم خانواده را جایگاه یابی و نقش‌پذیری اعضای خانواده دانست و گفت: برای ساختن یک الگوی مطلوب خانواده ایرانی باید بدانیم زن و مرد در این ساختار چه جایگاهی دارند و چه نقش‌هایی بر عهده‌شان است.
وی افزود: نقش مادری باید به عنوان یکی از ارزشمندترین هویت‌های زنانه شناخته شود، اما متأسفانه امروز چه از سوی خانواده و چه از سوی جامعه این نقش در حاشیه قرار گرفته و تحت تأثیر فضای مجازی و نگاه‌های فمینیستی کمرنگ شده است.
او تأکید کرد: ما باید به جمعیت از منظری اجتماعی و انسانی نگاه کنیم نه فقط سیاسی؛ تا خانواده‌ها خودشان به نیاز به فرزندآوری پی ببرند نه اینکه صرفاً با تشویق اقدام به فرزندآوری کنند. اگر فرهنگ‌سازی درست انجام شود می‌توان هم زمان با تحصیل، شغل و رشد فردی به ازدواج و مادری نیز پرداخت همان‌طور که نسل‌های قبل از ما نیز این مسیر را با موفقیت پیمودند.
یزدانیان: هفته ملی جمعیت فرصتی برای بازنگری و اصلاح سیاست‌های جمعیتی است
حمید یزدانیان دبیرکل حزب نوآوران استان تهران ضمن اشاره به ضرورت مساله‌شناسی و حل آن در زمینه جمعیت گفت: ما به عنوان یک حزب سیاسی باید در هفته جوانی جمعیت ارزیابی کنیم که سیاست جمعیتی‌مان که سال‌هاست جدی گرفته‌ایم، به نتیجه رسیده یا نه. امروز، ۵۰ درصد هزینه‌های بهداشت و درمان کشور صرف جمعیت سالمند می‌شود.
وی با اشاره نرخ باروری گفت: ما در نرخ باروری کاهش داریم، باید فوراً مسیر را اصلاح کنیم. سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی را بازبینی کنیم تا به نتیجه‌ای واقعی برسیم. البته نظرات در این زمینه متفاوت است و من قصد ندارم قضاوت قطعی داشته باشم. اساتید صاحب‌نظر حضور دارند و قطعاً بهتر می‌توانند تحلیل کنند، اما به عنوان یک فرد می‌گویم: وقتی صحبت از نیاز به نیروی کار جوان، خلاق و فعال در آینده داریم، باید ببینیم آیا با این شرایط و رشد فناوری و ورود ربات‌ها و هوش مصنوعی، همچنان باید نگران نیروی کار باشیم یا نه؟
یزدانیان بیان کرد: در هفته ملی جمعیت باید این فرصت را مغتنم بشماریم و بررسی کنیم که سیاست‌های اجرا شده در سال‌های گذشته چقدر مؤثر بوده‌اند. ما در رسانه‌هایی مثل رادیو گفت‌و‌گو بار‌ها و بار‌ها درباره افزایش جمعیت و نرخ رشد جمعیت صحبت کرده‌ایم. اما باید بپرسیم: این تلاش‌ها نتیجه داده‌اند یا نه؟ اگر نه، باید بازنگری کنیم، دکترین را اصلاح کنیم، سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌ها را بازبینی کنیم و مسیر جدیدی پیش بگیریم.
طالبی‌نژاد: با توصیه‌های اخلاقی نمی‌توان از افراد بخواهیم ازدواج کنند
محمدرضا طالبی‌نژاد مشاور حوزه ریاست مجلس با نگاهی ساختاری و تحلیلی به مسئله جمعیت پرداخت وی تاکید کرد برای پرداختن به راه حل ابتدا باید مسئله‌شناسی درستی داشته باشیم. مسئله جمعیت نه صرفاً موضوعی روان‌شناختی یا تربیتی بلکه مسئله‌ای جامعه شناختی با ابعاد ساختاری است.
طالبی‌نژاد رویکردی سه‌لایه‌ای به مسئله جمعیت ارائه داد:سطح خرد (فردی): در این سطح تصمیم‌گیری‌های شخصی مانند ازدواج مهاجرت و تعداد فرزندان شکل می‌گیرد. او تاکید کرد که بسیاری از افراد امروز علاقه‌ای به فرزندآوری ندارند نه از سر ضعف اخلاقی یا فردی بلکه به دلیل شرایط عینی و ذهنی نامناسبی که در آن قرار دارند. سطح میانی (نهادی): این سطح شامل نهاد‌هایی مانند خانواده آموزش و پرورش رسانه و دیگر نهاد‌های اجتماعی است. به گفته وی خانواده مهم‌ترین نهاد در این سطح است و محوریت زنان در تصمیمات جمعیتی نیز باید در همین چارچوب دیده شود. سطح کلان (ساختاری): به زعم طالبی‌نژاد ریشه بسیاری از مشکلات در سطح کلان قرار دارد جایی که سیاست فرهنگ اقتصاد و اجتماع به عنوان چهار چرخ اصلی جامعه باید هم زمان و هماهنگ حرکت کنند. بدون درک رابطه بین این سه سطح و تأثیر متقابل آنها سیاست‌گذاری‌های جمعیتی به نتیجه نخواهد رسید.
مشاور حوزه ریاست مجلس با تأکید بر پرهیز از پرداختن صرف به بحث‌های تئوریک خواستار نگاهی کاربردی و طبقه بندی شده به مسئله جمعیت شد و اظهار داشت: بدون شکسته شدن مسئله به سطوح مختلف فردی، نهادی و کلان نمی‌توان به درکی درست و مؤثر از آن رسید.
وی با اشاره به تغییر ارزش‌ها و سبک زندگی در دهه‌های اخیر اظهار داشت: امروز حتی خانواده‌هایی که از نظر اقتصادی مشکلی ندارند تمایلی به ازدواج یا فرزندآوری ندارند. چرا؟ چون فرزند برایشان به جای سرمایه به زحمت تعبیر می‌شود. این یک تغییر ارزشی و فرهنگی است که با وام و یارانه اصلاح نمی‌شود. نظام فرهنگی کشور طی سال‌های گذشته ناخواسته فرزند کمتر را به عنوان سبک زندگی مناسب ترویج کرده و اکنون با تغییراتی در فناوری روابط اجتماعی و مفهوم خانواده اصلاح این نگاه نیازمند اقداماتی عمیق‌تر و بلندمدت است.
او با تأکید بر اینکه سیاست‌گذاری‌های فعلی بدون در نظر گرفتن واقعیت‌های اقتصادی و سرعت تورم طراحی شده‌اند هشدار داد: تا زمانی که این عدم تعادل بنیادین حل نشود هیچ مشوق مالی‌ای نمی‌تواند مسئله فرزندآوری را به شکل پایدار حل کند.
طالبی‌نژاد ضمن اشاره به شکاف نسلی به عنوان یکی از ابعاد پنهان بحران جمعیت گفت: کاهش نرخ فرزندآوری خودش یکی از نشانه‌های شکاف نسلی است. بچه‌هایی که دیگر عمو و دایی ندارند خانواده‌هایی که ساختارشان کوچک شده همه اینها بخشی از همین پدیده‌اند، اما شکاف نسلی تنها در بعد جمعیتی نیست؛ در روابط درون‌خانوادگی هم خود را نشان می‌دهد. اقتدار پدری و جایگاه مادری تضعیف شده و دیگر کارکرد‌های سنتی خانواده جواب نمی‌دهد. فرهنگ‌سازی در شرایط فعلی کشور با روش‌های گذشته دیگر جواب نمی‌دهد.
طالبی‌نژاد پیشنهاد داد که راه‌حل‌های معطوف به سه سطح خرد (فردی) میانه (نهادی) و کلان (ساختاری) به طور هم زمان طراحی و اجرا شوند و سیاست‌گذاران از تحلیل‌های سطحی فاصله بگیرند، اگر واقعاً دنبال اثرگذاری هستیم باید به دل جامعه برویم و پیچیدگی‌های آن را بشناسیم نه اینکه صرفاً گزارش بنویسیم و از رسانه‌ها بخواهیم فرهنگ‌سازی کنند.
فرزندآوری تصمیمی خانوادگی است
مهتاب رضیئی (دبیر ستاد ملی جمعیت و مشاور وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی)، در ادامه نشست جوانی جمعیت، با تاکید بر ضرورت بازنگری در نگاه جامعه نسبت به فرزندآوری تصریح کرد: فرزندآوری یک امر خانوادگی و اجتماعی است نه حکومتی.
مشاور وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی با بیان اینکه باید در نگاه عمومی بازنگری شود گفت: وقتی از فرزندآوری سخن می‌گوییم هدف اصلی باید پویایی نسل تقویت پیوند‌های خانوادگی و تداوم حیات اجتماعی باشد. کاهش جمعیت یک مسئله ملی است، اما راه‌حل آن نه در سیاست‌های دولتی صرف بلکه در بازتعریف ارزش‌ها و اولویت‌های خانوادگی نهفته است. ما باید به خانواده‌ها کمک کنیم تا دوباره جایگاه واقعی خود را در این مسئله باز یابند.
روند نزولی جمعیت با روند کنونی نرخ باروری
دبیر ستاد ملی جمعیت نسبت به کاهش شدید جمعیت ایران هشدار داد و گفت: اگر روند فعلی ادامه پیدا کند پیش‌بینی می‌شود تا سال ۱۴۸۰ برخی از کشور‌های همسایه ما جمعیتی بالغ بر ۴۵۰ میلیون نفر داشته باشند در حالی که جمعیت ایران ممکن است تنها به حدود ۳۵ میلیون نفر کاهش یابد.
رضیئی با طرح یک پرسش جدی افزود: آیا می‌توان امنیت بقا و استمرار تمدن یک کشور را به ربات‌ها واگذار کرد؟ آیا ربات‌ها قادرند فرهنگ را منتقل کنند تمدن بسازند و آینده‌ای انسانی شکل دهند؟ و پاسخ داد: مسلماً نه. ربات‌ها گرچه می‌توانند بخشی از وظایف فنی و حتی فکری را برعهده بگیرند، اما در انتقال تجربه فرهنگ و ارزش‌ها از نسلی به نسل دیگر ناتوان‌اند. نیروی انسانی همچنان اساسی‌ترین سرمایه هر کشور است.
وی توضیح داد: مسئله جمعیت باید با نگاهی ملی و تمدنی مورد توجه قرار گیرد. مادری نباید به عنوان کاری کم ارزش یا غیرتخصصی تلقی شود. مادری یک مسئولیت بزرگ تخصصی و ارزشمند است و باید آن را نقشی مهارتی و حتی مقدس دانست. اگر چنین نگرشی در جامعه نهادینه شود زنان با عقلانیت خود دیگر مادری را مانعی در مسیر رشد و پیشرفت تلقی نخواهند کرد.
منابع هست، اما انسجام نیست؛ چالش بزرگ سیاست‌های جمعیتی ایران
دبیر ستاد ملی جمعیت با بیان اینکه مسئله جمعیت و سالمندی کاملاً راهبردی و حیاتی است، تأکید کرد که این موضوع تنها به قانون‌گذاری محدود نمی‌شود و نیاز به کنشگری میدانی و مردمی دارد. بسیاری از مردم هنوز نسبت به زنگ خطر جمعیتی آگاه نیستند و درگیر روزمرگی شده‌اند در حالی‌که تشکیل خانواده هنوز در اولویت ذهنی جوانان قرار دارد.
وی یکی از مهم‌ترین غفلت‌ها در قانون حمایت از جوانی جمعیت را عدم تمرکز کافی بر موضوع ازدواج دانست و افزود: امروز بسیاری از مجرد‌ها در پاسخ به اینکه آیا مایل به ازدواج هستند می‌گویند: بله اگر شرایط فراهم باشد. این یعنی مشکل نبود تمایل نیست بلکه نبود زمینه است. در این شرایط چرا باید تسهیلات فقط به فرزند سوم و چهارم اختصاص یابد؟ چرا مسکن به افرادی داده نمی‌شود که تازه در آستانه تشکیل زندگی هستند؟
رضیئی در پایان این نشست یادآوری کرد: امکانات بسیاری در کشور وجود دارد که بلااستفاده مانده‌اند. سالن‌های بدون استفاده وزارتخانه‌ها، فضا‌های متروکه شهرداری‌ها، منابع مالی تخصیص یافته، اما بلاتکلیف؛ همه اینها اگر با هم‌افزایی به کار گرفته شوند می‌توانند تحولی واقعی در تسهیل ازدواج ایجاد کنند. برای مثال سالن‌های زیادی در اختیار نهاد‌های مختلف است که همچنان خاک می‌خورد و بلااستفاده مانده است این سالن‌های را می‌توان برای ازدواج در اختیار زوج‌ها گذاشت. در ظاهر همه از هم‌افزایی می‌گویند، اما در عمل هر دستگاهی راه خودش را می‌رود. نتیجه این شده که به جای هارمونی با ناهماهنگی‌هایی مواجهه هستیم که ساختار‌ها را ناکارآمد کرده است.