بررسی آداب قطعه‌نویسی و نسبت‌های طلایی خط نستعلیق

به گزارش رسانه خبری سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران، در این نشست که با مشارکت انجمن خوشنویسان ایران برگزار شد، جواد بختیاری و سید حیدر موسوی موضوع‌هایی چون سیر خط از دوره تیموری تا دوره معاصر، آداب قطعه‌نویسی خط نستعلیق و نسبت‌های طلایی این خط از سوی جواد بختیاری و سید حیدر موسوی مورد بررسی قرار گرفت. 

در ابتدای نشست موسوی درباره برگزاری این نشست گفت: باید از همت بلند استاد بختیاری تشکر ویژه کنم که حضور ایشان در شورای انجمن خوشنویسان ایران اتفاق بزرگی بود. اتفاقی که سال‌ها انتظارش را داشتیم تا انجمن پویایی داشته باشیم و حرکت‌های خوبی انجام دهیم. در طول این دو-سه ماه که انجمن جدید مستقر شده، برنامه‌ها و نشست‌های تخصصی رونق و جهت گرفته و توانستیم در رشته‌های مختلف تا پایان سال برنامه‌ها را مشخص کنیم. 

بختیاری درباره موضوعاتی که امروز به آن‌ها خواهد پرداخت، گفت: بحث امروز در دو بخش نسبت‌های طلایی و آداب قطعه نویسی است. 

وی ادامه داد: من خط را براساس زوایای هندسی و ابعاد ریاضی، به هنرجو‌ها توضیح می‌دهم. نسبت‌های طلایی یک مقوله قدیمی است که هزار سال قبل از مصر باستان بوده و قبلا به آن نسبت‌های الهی و نسبت‌های ایزدی می‌گفتند. حتی می‌توان گفت یک بدن متناسب، نمونه درخشانی از نسبت طلایی است. 

این استاد خوشنویسی درباره ارتباط نسبت طلایی با خط و خطاطی بیان کرد: خط نستعلیق اساس و بنیادش براساس نسبت طلایی است. در بررسی‌های خطوط قدما هر حرفی را کنار گذاشتم و از طریق فتوشاپ بزرگ کردم. بعد از اندازه گیری متوجه شدم شروع قلم گذاری تمام خطوط زیبای ما با زاویه با درجه ۶۳/۵ گذاشته شده است. این حکمی است که دست و ذهن قضاوت کرده است که این زاویه حکم اصلی خوب نوشتن است. تناسبات خط نستعلیق تناسباتی مانند نسبت‌های طلایی است. اگرچه موقع نوشتن به نسبت طلایی فکر نمی‌کنیم اما موقع تحلیل، آن مدار قضاوت می‌شود. 

بختیاری نمونه‌های بسیاری از خط را برای بررسی نسبت‌های طلایی به حضار نشان داد و گفت: خط نستعلیق سرشار از هندسه و سرشار از دقت نظری است. نستعلیق کار دقیق است و نمی‌شود به سادگی از کنار آن گذشت. 

سپس سید حیدر موسی سیر تحول خوشنویسی از دوره تیموری تا دوره معاصر را با نشان دادن نمونه‌های خط از استادان بزرگ مثل میرعماد، کلهر، ابوالرشید، عماد الکتاب، خصوصیات خطی ایشان را مورد بررسی قرار داد. 

وی گفت: در دوره‌هایی سطرنویسی، کتابت نویسی و چلیپا مرسوم بوده است. در قاجار سیاه مشق نویسی مطرح بوده است. بحث قطعه نویسی را استاد امیرخانی مطرح کرد. البته این فضاهای کتیبه نویسی قبلا هم بوده اما آن قدر فنی و تخصصی نبوده است. اما اتفاق بزرگی که رخ داده همین قطعه نویسی بوده که در دوره معاصر به آن توجه شده است. 

در ادامه جواد بختیاری درباره آداب قطعه نویسی شروع به صحبت کرد و گفت: در خوشنویسی چیزهایی که نوشته می‌شود یک بخش است و فضاهای بین کلمات بخش دیگر. در واقع ارتباط‌های مرئی و نامرئی و فاصله‌های افقی و عمودی باید رعایت شود. اینکه ظرف و مظروفی حروف و کلمات باید رعایت شود و تعادل داشته باشد. 

وی با تاکید بر دقت داشتن در پیاده کردن یک اثر هنری بیان کرد: یک آهنگ ساز که آهنگی را می‌سازد آن طور نیست خیلی سریع برای اجرای آن برود بلکه می‌گذارد مدتی آن ملودی در ذهنش حلاجی شود بعد به سراغش برود. لذت هنر در پروسه خلق کردن فرم اصلی است. در حوزه خوشنویسی این وجه کم است. مرحله اتود زدن را حذف می‌کنند و به ذهنشان و هوششان اجازه نمی‌دهند که آن را جا بندازد. باید به مغز فرصت داد که طرح را جا بندازد. دوستان خوشنویس آن بخش را حذف می‌کنند و آن لذت را از خودشان می‌گیرند. 

بختیاری درباره آداب و شرایط قطعه نویسی خوب گفت: یک بیتی را پس از انتخاب برای نوشتن در ابتدا در ذهن اتود می‌زنیم سپس با مداد چندبار اجرا می‌کنیم تا فضایش را حس کنم. وقتی فرم در ذهنم مشخص شد آن را در کاغذ اجرا می‌کنم. ال با قلم نی یک بار با دقت ۷۰-۸۰درصد اجرا می‌کنم. نگاه می‌کنم و باز تغییراتی برای ایجاد تعادل و و از بین بردن ایراد اعمال می‌کنم. در حقیقت قطعه نویسی تقسیم درست فضای سیاه و سفید است و قطعه‌ای نمره دارد که شما بتوانید بداهه درست بنویسید. 

در پایان نشست سیدحیدر موسوی نحوه پرس کردن قطعات را که راز ماندگاری آثار هنری است به صورت عملی به حضار آموزش داد.