کتابی که وجوه زندگی اجتماعی مردم آمریکا را نشان می‌دهد

به گزارش رسانه خبری سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران، مجموعه داستان «یک سرباز ساده ملکه» با حضور شیما الهی (مترجم کتاب)، شیوا مقانلو (منتقد) و محمدرضا گودرزی (نویسنده و منتقد) در نشست ادبی «ترنم قلم» در فرهنگسرای گلستان نقد و بررسی شد. 

 

در ابتدای جلسه، محمدرضا گودرزی، مجری برنامه، درباره این کتاب گفت: کتاب «یک سرباز ساده ملکه» شامل ۱۷ داستان کوتاه است که در ۴۵۵ صفحه توسط انتشارات نیستان در سال ۱۳۹۳ به چاپ رسیده. این کتاب مجموعه‌ای از داستان‌های برگزیده جایزه اُ. هِنری (O. Henry) در سال ۲۰۰۹ است که به همراه مقدمه «لائرا فرمن» سردبیر انتشار این مجموعه منتشر شده. 

شیما الهی، مترجم «یک سرباز ساده ملکه» در پاسخ به این پرسش که این اثر به انتخاب خودش ترجمه شده یا با پیشنهاد ناشر، گفت: قصد داشتم به عنوان نخستین تجربه، یک مجموعه داستان کوتاه را ترجمه کنم و وقتی متوجه شدم انتشارات نیستان پروژه ترجمه کل مجموعه برگزیدگان داستان‌های اُ. هنری (از یک زمان خاص به بعد) را دارند، به جناب آقای شجاعی پیشنهاد مشارکت دادم و ایشان استقبال کردند. به عنوان یک خواننده و مترجم نیز، به نظرم این مجموعه فوق‌العاده‌ای است که ارزش بسیار زیادی برای کار دارد.

سپس شیوا مُقانلو، منتقد، درباره اهمیت اُ. هنری و مجموعه برگزیدگان داستان‌های او و تاریخچه بنیاد جوایز اُ. هنری گفت: نسل ما بسیار خوشوقت بود که با ادبیات جهان توسط کتب کوچک و مصوری از انتشارات امیرکبیر موسوم به مجموعه «داستان‌های کوتاه از برگزیدگان جهان» آشنا شد. ویلیام سیدنی پور‌تر ملقب به «اُ. هنری» در ۱۸۶۲ متولد و در ۱۹۱۰ میلادی چشم از جهان فرو بست. مهم‌ترین ویژگی‌های داستان‌نویسی که او را از سایرین متمایز و مشهور کرد، شامل چند بخش است. نخست آنکه روند داستان‌ها به صورت خطی و مستقیم نبوده و بازی‌های پر پیچ و تاب بسیاری دارد. از طرفی، خواننده با پایانی غافلگیرکننده مواجه می‌شود که این مورد به پایان «هنری‌وار» مشهور است و همین عامل وجه تمایز او از دیگر نویسندگان بوده است. 

 

این نویسنده و مترجم افزود: یکی از نکات برجسته اُ. هنری انتخاب شخصیت‌های داستانی‌اش به صورت تصادفی و با مصاحبه‌های میدانی از مردم عادی بوده که در محل کار یا سطح شهر با آن‌ها برخورد داشته است. شغل اصلی وی بانکداری و مسائل مالی بود که پس از مدتی دچار بدبینی و سوءظن اطرافیان می‌شود و برای مدتی به زندان می‌رود. پس از آن و با ادامه فعالیت در زندان، لقب «اُ. هنری» را برای خود انتخاب کرد که با همین نام به شهرت جهانی رسید. نکته قابل توجه در نگارش او، انتخاب پلات اصلی از شهرهای مختلف به ویژه شهر نیویورک بود که بیانگر جغرافیای تفکر مولف است. لازم به ذکر است که مجموعه تاریخی دیگری از وی به نام «کلم‌ها و پادشاه‌ها» تاکنون در ایران ترجمه نشده است و در هر داستان به موضوع زندگی روزمره مردم یک شهر می‌پردازد. تمام داستان‌های کتاب مانند همین کتاب «یک سرباز ساده ملکه» به طور نامحسوس و زیرپوستی به یکدیگر مربوط می‌شود و بیانگر وجوه مختلف زندگی روزمره مردم آمریکا در آن زمان است. 

 

این مدرس دانشگاه در ادامه گفت: از ویلیام سیدنی پور‌تر بالغ بر ۴۰۰ داستان کوتاه در دست است که بیشتر آن‌ها به دفعات به چاپ رسیده و از برخی آثار مانند «هدیه کریسمس»، «باجگیری» و «آخرین شب» کارتون و فیلم و انیمیشن نیز ساخته شده است. دوستان و همکاران ویلیام سیدنی پور‌تر حدود ۹۰ سال پیش جایزه اُ. هِنری را به افتخار او و سبک داستان‌نویسی‌اش بنا نهادند. این بنیاد به رغم فراز و نشیب‌های فراوان، در باب گزینش مجموعه‌های داستانی و البته نویسندگان، تا به امروز عملکرد مناسبی داشته است. یکی از نکات برجسته این بنیاد، چاپ آثار متعددی از نویسندگان سر‌شناس (و حتی ناشناخته) با ملیت‌های گوناگون از سراسر جهان و با محوریت زبان انگلیسی بوده که البته بیشترین آثار تاکنون مربوط به آمریکای شمالی است. از چندین سال پیش داستان‌های برگزیده این رقابت در کتاب‌هایی تدوین و منتشر می‌شود و «یک سرباز ساده ملکه» نیز یکی از مجموعه داستان‌های برگزیده در این بنیاد به حساب می‌آید.

وی درباره ترجمه الهی در این کتاب گفت: این ترجمه بسیار شیوا و روان و خوشخوان بود و البته فقط ارائه چند پیشنهاد کوچک برای بهبود کار در چاپ آتی را لازم می‌دانم. نخست، افزودن اطلاعاتی در خصوص نویسندگان داستان‌ها مانند جنسیت، محل و سال تولد، سن و تابعیت و توضیحات مختصری از بیوگرافی ایشان است. دومین مورد، درج نام لاتین هرکدام از آن‌ها به منظور تلفظ بهتر و درست توسط مخاطب. در کل به جز عوامل مذکور اشکال دیگری در ترجمه مشهود نبود و بسیار خوب انجام شده است. 

مقانلو افزود: نکته مهم درباره اُ. هِنری در ادبیات، جنبه روزنامه‌نگاری و مستندنگاری اوست؛ بدین‌معنی که مستندهای مکتوب او در قالبی مشابه با زندگینامه بزرگان است. در کل، یک پلات قابل تعقیب در آثار وی وجود دارد که بیشتر به مسائل افراد سالخورده اختصاص یافته و می‌پردازد، یعنی افرادی که در یک اختلاف سنی زیاد با هم قرار دارند. او با استادی تمام این مسائل را به تصویر کشیده است. 

وی پس از بیان توضیحی مختصر درباره تک تک داستان‌های این مجموعه گفت: عموما قهرمان و شخصیت‌های اصلی داستان‌های او زنان هستند که ارتباط خاصی بین آن‌ها وجود دارد؛ گویی تمام دنیا آن‌ها را طرد کرده و در یک نقطه به حال سکون درآورده است و آینده‌ای برایشان وجود ندارد؛ اما در ‌‌نهایت باز هم در جستجو هستند. 

مترجم آثار دونالد بارتلمی افزود: این مجموعه داستان مرا به یاد داستان معروف دیگری به نام «برج» می‌اندازد که عده‌ای افراد مرفه و متشخص در یک برج مسکونی ساکن هستند و شروع ماجرا از آنجاست که یک روز بدون علت برق قطع می‌شود. در ادامه پس از طی چندین سال برج به یک غار مسکونی مبدل می‌شود و تمام سکنه به شکل انسان‌های بدوی درمی‌آیند! و سرانجام تمدن بشری نابود می‌شود! البته ذکر این مثال و تبار‌شناسی داستان‌ها، تفسیر شخصی بنده است و ارتباطی به خود داستان ندارد. 

سپس محمدرضا گودرزی، نویسنده و منتقد درخصوص ساختار و مقایسه داستان کوتاه ایرانی و خارجی گفت: داستان کوتاه در متون فارسی به حداکثر ۱۰ صفحه بسنده می‌شود، اما در همین کتاب ۱۴ داستان بالای ۲۰ صفحه و باقی موارد از ۱۰ صفحه کمتر نیستند. به عقیده من این روند تابع دو جریان اصلی داستان‌نویسی رایج در جهان یعنی ماکسیمالیست و مینیمالیست (به خصوص در آمریکا) است که همواره در کشمکش و مجادله بوده و ظاهرا گرایش به ماکسیمال‌ها در سه دهه اخیر بیشتر شده است. ما برای اینکه متنی را از هر دو جنبه بررسی کنیم باید مسائل فرهنگی و مسائل جهانی را مدنظر قرار دهیم. در مجموع بنده معتقدم که جریان مینیمالیست هیچ‌گاه دچار شکست و انحطاط نمی‌شود.

 

وی درباره ارتباط فرم و اندیشه و محتوا گفت: در بیشتر موارد نباید این دو مورد را از هم جدا کرد. در مباحث نظری نیز این دو جنبه را به هم وابسته می‌دانند، ولی برای سهولت در نگارش گاهی می‌توان این دو را جداسازی کرد. هیچ داستانی نیست که حاوی کار فرمی خاص و قوی بوده و در عین حال، اندیشه‌ای ضعیف داشته باشد. زیرا علاوه بر قابلیت دفاع از فرم کار، توان مطرح شدن ایرادات خود را داشته و جنبه‌های روان‌شناسی، فلسفی و جامعه‌شناسی دارد. در کل، دو مورد اخیر باید در روند داستان هماهنگ باشند که در این داستان‌ها نیز همینطور است. 

 

گودرزی پس از بررسی محتوایی داستان‌های این مجموعه گفت: در کل داستان‌های «یک سرباز ساده ملکه» را می‌توان بازتابی از موقعیت اندیشه و تفکر اجتماعی جغرافیای تألیف آن دانست و به همین دلیل است که می‌توان گفت بحران انسانیت و کشف تازه‌ای از روابط انسانی و تعریف دقیق از ساختار خانواده در مقیاس جامعه انگلیسی‌‌زبان (به طور عمده ساکن ایالات متحده)، محور اصلی این کتاب را شکل می‌دهد. 

 

شیما الهی، مترجم این اثر نیز در پایان گفت: تمام تلاش من این بود که هر داستان را با حال و هوا و پیچیدگی‌های خودش به فارسی برگردانم. نباید در ترجمه داستان را ساده‌نویسی کرد. لازم به توضیح است که سه داستان به دلیل موضوعاتی که داشتند ناگزیر از کل مجموعه حذف شدند. همچنین در نسخه اصلی کتاب و انتهای آن، دو بخش وجود دارد که بخش نخست به معرفی نویسندگان و بخش دوم شامل توضیحات هر کدام راجع به داستان خودشان است؛ بنده این دو بخش را ترجمه کرده بودم اما علیرغم ضروری بودن در چاپ نهایی لحاظ نشده که احتمالا محدودیت‌های چاپ ناشر محترم بوده است.