یکی از چالش‌های فراروی انسان در دنیای امروز، احساس بهزیستی و شادمانی است، چرا که با وجود پیشرفت‌های چشمگیر در فناوری و تأمین آسایش انسان، احساس شادمانی وی افزایش نیافته است. شادمانی و رضایت مردم از زندگی به عنوان یکی از شاخص‌های توسعه مطرح است. بین شادی و زندگی رابطه مستقیمی وجود دارد. یعنی کسی که در ظاهر و باطن شاد است، چهره‌ای گشاده دارد، امیدواری، پویایی و تفکر منطقی بر وجودش حکم‌فرماست. چنین انسانی، زمین را بر خود تنگ نمی‌بیند، در کوچه‌باغ زندگی او از بن‌بست خبری نیست؛ در نتیجه از زندگی کردن لذت می‌برد و وجودش برای خود و دیگران ارزشمند می‌شود. برنامه‌ریزی برای تحقق نشاط اجتماعی از اصلی‌ترین نیازهای زندگی شهری است، زیرا شهروندان کمتر فرصت پیدا می‌کنند به خودشان و نیازهایشان فکر کنند و به شدت مستعد افسردگی هستند.
جامعه با نشاط جامعه‌ای است که استعدادهای افراد آن شکوفا شده و رفاه و امنیت را برای آحاد آن جامعه به ارمغان آورد؛ در مقابل، جامعه افسرده، خموده و غمگین، هر روز بر مشکلاتش افزوده شده و با شتاب رو به انحطاط می‌گراید. نشاط در زندگی، ترکیبی است از شرایط فردی و اجتماعی و در واقع خود نشانه‌ای است از نگرش‌های مثبت نسبت به جهان و محیطی که فرد را فرا گرفته و در آن زندگی می‌کند. نشاط در زندگی، احساس خوشبختی، اعتماد متقابل و احساس تعهد و موارد مشابه همه در یک دسته فرهنگی قرار دارند و نشانه نگرش فرد به خود و جهان پیرامونی است. به طور کلی می‌توان گفت نشاط و شادی تحت تأثیر جامعه و شرایط فردی انسان‌ها قرار دارد. شادکامی موجب تحرک فیزیکی و شکوفایی ظرفیت‌های جدید در جامعه می‌شود. برقراری گسترده روابط اجتماعی، گسترش مشارکت‌های مردمی و هدفمندی جامعه از آثار نشاط اجتماعی است. نشاط اجتماعی حاصل عواملی است که از جامعه‌ای به جامعه‌ای دیگر متفاوت‌اند. این تفاوت ناشی از فرهنگ جوامع است. مقبولیت اجتماعی، امید به آینده، عدالت اجتماعی، پایبندی به معتقدات دینی، بیگانگی، همبستگی و محرومیت اجتماعی از عواملی هستند که در کاهش و افزایش نشاط اجتماعی مؤثرند. این عوامل را در مجموع می‌توان در قالب سرمایه فرهنگی و سرمایه اجتماعی بیان کرد.
نشاط اجتماعی تک علتی نیست، بلکه در کاهش و ارتقای آن مجموعه‌ای از علت‌ها دخالت دارند که محیط اجتماعی، شخصیت فردی و فرهنگ حاکم بر جامعه مهم‌ترین آنها هستند. نتایج یک تحقیق نشان می‌دهد که سطح شادمانی در جامعه ایران پایین و در بیش از نیمی از افراد میزان شادمانی‌شان کمتر از حد متوسط است. تحقیقی با عنوان «بررسی عوامل مؤثر بر نشاط اجتماعی» در استان تهران نشان داد که بین احساس محرومیت، ارضای نیازها، احساس مقبولیت نزد دیگران، احساس عدالت توزیعی، فضای عمومی جامعه، پایگاه اقتصادی- اجتماعی و نشاط اجتماعی رابطه معناداری وجود دارد. در پژوهشی دیگر مشخص شد امید به آینده، مهم‌ترین عامل شادکامی اجتماعی است و پس از آن احساس مقبولیت اجتماعی، ارضای نیازهای عاطفی، پایبندی به ارزش‌های دینی، بالا رفتن سن افراد، احساس عدالت توزیعی، فضای مناسب اخلاقی عمومی و احساس امنیت قرار داشتند.
مناسک و رفتارهای دینی همبستگی و انسجام اجتماعی را ایجاد و حفظ می‌کنند. مناسک دینی به علت وحدت‌بخش بودن و از بین بردن هر گونه تضاد بین افراد و تقویت رابطه آدمی با الوهیت در بطن خود موجب سرور می‌شود. به عبارت بهتر، امر اساسی این است که انسان‌ها گرد هم می‌آیند، احساسات مشترکی را تجربه می‌کنند و به گونه یک کنش جمعی آن را بیان می‌دارند. بر این منوال، شاید بتوان صور دیگر پدیده‌های اجتماعی را که به کنش جمعی منجر می‌شوند، عامل انسجام اجتماعی تلقی کرد. جشن‌های دسته‌جمعی را می‌توان یکی از موارد مهم از این نوع دانست. جشن‌ها معمولاً به صورت گروهی برگزار می‌شوند. تعدادی از افراد گرد هم می‌آیند و با تمسک به یک موضوع خاص، به تبادل احساسات و عواطف نسبت به هم می‌پردازند. این گونه جشن‌ها برای خود قاعده‌مندی‌ها و روش‌های خاص دارند. از سوی دیگر، برگزاری جشن‌های دسته‌جمعی ضمن اینکه به کنش جمعی می‌انجامد، شادابی، کاهش تنش‌های عاطفی، رفع تیرگی‌های روابط بین افراد و کاهش کشمکش‌های اجتماعی را به همراه دارد.
جشن‌های دسته‌جمعی، معمولاً تفاوت‌های رایج طبقات اجتماعی را که باعث تقسیم‌بندی اعضای جامعه و ایجاد خط‌کشی‌های سخت می‌شوند، تضعیف و به طریق اولی حذف می‌کنند. مناصب، مقام‌ها، موقعیت‌ها و پایگاه‌های اجتماعی حین برگزاری جشن‌ها عامل اساسی به شمار نمی‌روند. بنابراین می‌توان گفت که برگزاری جشن‌ها همانند مناسک دینی، از جمله عوامل ایجاد همبستگی، انسجام و وفاق اجتماعی هستند. با این وصف، جشن‌های گروهی در خدمت حفظ منافع جمعی هستند؛ چرا که همبستگی اجتماعی را تضمین می‌کنند و سلامت روحی و روانی اجتماع را به ارمغان می‌آورند.
اهمیت نشاط در اسلام
فرهنگ اسلامی می‌تواند فرمولی ارائه دهد که صادرکننده شادی‌های درونی، واقعی و پایدار باشد. شادمانی و خوشحالی از عطایای الهی است و خداوند در این باره می‌فرماید: «فرحین بما آتاهم من فضله». این نوع شادمانی که در قرآن از آن به عنوان فضیلت اخلاقی یاد شده، شادمانی به خاطر فضل و بخشش الهی است که بهترین انواع شادی‌ها محسوب می‌شود. برخی استدلال می‌کنند شادی و نشاط در دین اسلام تقبیح شده و این در حالی است که خداوند در قرآن می‌فرماید «قل به فضل الله و برحمته فبذلک فلیفرحوا هو خیر مما یجمعون.» در این آیه نیز خداوند عالم خطاب به بنده‌اش نه تنها شادی به واسطه فضل و رحمتش را امر فرموده بلکه به وی تأکید فرموده که شاد باش! همچنین امام صادق (ع) می‌فرمایند «بعضی از انسان‌ها که از این دنیا می‌روند آزاد هستند، بعضی اسیرند. آزاد کسانی هستند که توانستند ظاهر و باطن‌شان را با شادی‌های واقعی تطبیق دهند.»
پیشنهادها و راهکارهای اجرایی برای افزایش نشاط اجتماعی
شادی همیشه با هیجان و خنده و حرکت همراه است، در حالی که در نشاط، احساس بهجت و سرور لزوماً با خنده همراه نیست، ولی احساسی است که موجب لذت فرد می‌شود. نشاط، یک حس درونی است. به این ترتیب؛ شادی می‌تواند یک هیجان کاذب و زودگذر حتی منفی باشد در حالی که ماهیت نشاط اصیل، مثبت و با دوام است. شادی‌های کاذبی که توسط محرک‌های متفاوت مثل داروهای روانگردان، موادمخدر، الکل و... به دست می‌آید کوتاه و گذراست و پیامدهایی مانند اندوه و افسردگی را به دنبال خواهد داشت. البته بعضی از انواع شادی نیز مطلوب است و یا حداقل با هنجارهای جامعه در تضاد نیست، مانند به خیابان آمدن و شادی عده‌ای از مردم بعد از پیروزی انتخابات یا برد تیم‌های ورزشی مورد علاقه و یا در چهارشنبه‌سوری. این شادی اگر کنترل‌شده باشد قطعاً به نشاط جامعه کمک می‌کند.
نشاط اجتماعی شرایطی است که افراد از آن احساس رضایت کرده و پویایی دارند. به عنوان مثال مردم در ماه محرم با شرکت در مجالس عزاداری احساس رضایت، پویایی و نشاط درونی می‌کنند، زیرا برای امام حسين (ع) کار می‌کنند که با آرمان‌های ایشان از یک انسان کامل همخوانی دارد و یا کسی که در حرفه خود می‌تواند کار مفیدی انجام دهد و یا در کانون‌های فرهنگی، ادبی یا خیریه‌ها فعالیت می‌کند، به علت احساس مفید واقع شدن، نشاط واقعی پیدا می‌کند و از رضایت درونی بسیار بالایی بهره‌مند می‌شود.
با توجه به توضیحات پیش‌گفته، به نظر می‌رسد باید به دنبال راهکارهایی مطلوب برای ارتقای نشاط باشیم که در ادامه به کلیاتی از این راهکارها اشاره می‌شود.
نقش نهادهای دولتی و عمومی در افزایش نشاط اجتماعی
- تبلیغ برای اصلاح این ذهنیت در برخی از افراد که شادی کردن معادل بی بند و باری و لاقیدی و قانون‌شکنی نیست و ترویج مظاهر صحیح شادی که با فرهنگ دینی ما همخوانی دارد.
- ترویج استفاده از لباس‌هایی با رنگ‌های شاد در منزل و در جامعه متناسب با هنجارهای اجتماعی و باورهای دینی
- آگاه‌سازی مردم برای درک تمایز نشاط با لذات مادی و زودگذر و یا شادی‌های کاذب
- با توجه به زمان‌بر بودن ایجاد زیرساخت‌ها، می‌بایست با استفاده از شرایط موجود، موضوع نشاط اجتماعی را از طرق مختلف تقویت کرد؛ راه‌هایی مانند برگزاری برنامه‌های شاد فرهنگی و هنری شامل طنز، مسابقه و یا اجرای زنده موسیقی‌های اصیل آیینی و محلی در محل‌های عمومی
- تعریف و ایجاد مجموعه‌های فرهنگی و ورزشی در بوستان‌ها، ایجاد سینماهای روباز در محل بوستان‌های شهر، ایجاد سایت‌های کوچک ورزشی (فوتسال، تنیس روی میز و...)
- تبلیغ و ترویج قناعت و بهره بردن از شرایط موجود و روی آوردن به سمت طبیعت برای ایجاد تفریحات و سرگرمی‌های سالم؛ برای مثال در برخی شهرها بسیار متداول است که یک خانواده می‌تواند غذای ساده خود را بردارد و به دامن طبیعت یا پارک محل زندگی برود.
- تعیین روزهای خاص عمومی مانند روز پاک‌سازی محیط زیست، هفته بهسازی دیوارها و پیاده‌روها و یا نظافت جامعه یا روز خنده و یا هفته مبارزه با اخم و عصبانیت در طی سال برای جلب توجه مردم به مقوله نشاط
- تقویت شبکه‌های اجتماعی و شبکه‌های مروج نشاط اجتماعی، تشویق مردم به عضویت در انجمن‌ها و سازمان‌های مردم‌نهاد
- امنیت اقتصادی و امنیت شغلی، سلامت اداری و شایسته‌سالاری هم می‌تواند در حوزه نشاط اجتماعی بسیار تأثیرگذار باشد، حفظ شأن کارکنان و تکریم ارباب‌رجوع در ادارات و سازمان‌ها، تأثیر بسزایی بر آرامش روانی و رضایت اجتماعی آنان دارد. این تحول و افزایش روحیه کار و حفظ آرامش روحی باید ابتدا در بدنه ادارات دولتی شهر رخ دهد تا مردم به آرامش برسند. شهرداری و استانداری باید پیش‌قراولان این حرکت باشند.
- توجه به رعایت نظم و نظافت در ادارات و استفاده از گیاهان و رنگ‌های شاد برای با طراوت نمودن فضاهای انتظار ارباب‌رجوع
- پخش آیات قرآن کریم یا صوت‌های زیبا در ساعات ابتدایی روز و انتخاب نوع قرائت با توجه به حال و هوای ساعات مختلف روز
- کاهش صداهای ناهنجار و افزایش صدای آب و موسیقی پرندگان در سطح شهر
- بعضی شهرهای دنیا صرفاً با رنگ‌آمیزی شاد دیوارها و خیابان‌ها، فضای شهر را شاد کرده‌اند. لذا اصلاح مبلمان شهری فرسوده یا آسیب‌دیده، رنگ‌آمیزی شهرها و رنگ‌آمیزی هماهنگ دیوارها و پاک‌سازی آلودگی دیوارها، ضروری است.
- در معماری ایرانی می‌توان آثار شگرفی از هماهنگی و زیبایی را از بیرون منازل مشاهده کرد. لازم است استانداردهای طراحی منازل شهروندان با توجه به معیارهای معماری بومی، بازطراحی شوند.
- ترویج تولید ماشین‌هایی با رنگ‌های شاد و ترویج خرید ماشین‌هایی دارای رنگ‌های شاد؛ برای مثال از رنگ شاد برای تاکسی‌ها استفاده شود، در گذشته که تاکسی‌ها رنگ نارنجی داشتند شادتر از رنگ زرد فعلی بودند.
- رسانه‌ها نباید مدام به مخاطب با خبرهای جنگ و اتفاقات ناگوار انرژی منفی وارد کنند؛ زیرا تکرار این موضوع نه تنها شادی و نشاط را از جامعه می‌گیرد بلکه یاس و نا امیدی را به مخاطب القا خواهد کرد؛ لازم است اخبار شاد و امیدوارکننده را نیز پوشش دهند به عنوان مثال تولید و انتشار نشریه‌ای (سنتی- الکترونیکی) با عنوان امید.
- رسانه‌های خارج از کشور تمایل دارند کاستی‌ها و زشتی‌ها را پررنگ‌تر نشان بدهند؛ در صورتی که رسانه‌های داخلی نتوانند مخاطبان را جذب کنند، جامعه به شدت تحت تأثیر برنامه‌های این رسانه‌ها قرار خواهد گرفت؛ لذا برنامه‌ریزی جدی برای تولید محتوای جذاب مطابق با فرهنگ بومی و نمایش فیلم‌ها و سریال‌های طنز در ارتباط با لهجه و فرهنگ بومی استان در رسانه‌های ملی، ضروری است.
