تمثیل زیبای مولانا در پاسخ به ادعای تلاش نکردن و توکل کردن

وی به دیدگاه مولانا در مقوله توکل کردن اشاره کرد و گفت: در جلسات قبلی بخش‌هایی از دیدگاه مولانا پیرامون توکل را بررسی کردیم و در همین راستا به یکی از حکایت‌های مهم او که به جبر و اختیار می‌پرداخت، رسیدیم. در این حکایت مزرعه حاصلخیزی را می‌دیدیم که همه حیوانات در آن زندگی می‌کردند. این حیوانات یک مشکل بزرگ دارند و آن هم شیر است، چرا که او به حیوانات مختلف جنگل حمله کرده و آرامش را از آنان سلب می‌کند. حیوانات این جنگل تصمیم می‌گیرند به مذاکره با شیر رفته و به او بگویند که هر روز یک نفر از آنان را ببلعد و به بقیه کاری نداشته باشد. گفت‌وگوی حیوانات با شیر یکی از صحنه‌های شگفت‌انگیز مثنوی است. در این حکایت، شیر نماد جهد است و مابقی حیوانات به این دلیل که سرنوشت خود را تسلیم شیر کرده بودند، سمبل جبر هستند. دقت کنید که در این حکایت، داستانی را می‌شنویم که از زبان حیوانات بیان می‌شود. بزرگ‌ترین کتابی که با همین سبک نوشته شده کلیله و دمنه است. در کنار این کتاب، مرزبان‌نامه نیز وجود دارد که کمی سخت‌تر و پیچیده‌تر است.

 

موسوی در ادامه بیان کرد: اگر به این حکایت دقت کنیم، می‌بینیم که حرف اصلی را بحث و گفت‌وگوی بین این حیوانات رقم می‌زند. در حقیقت در دل داستان گفت‌وگوهای بسیاری شکل می‌گیرد و هر کدام از این حیوانات، نماینده یک گفتمان خاص هستند که مولانا به صورت تعمدی آنان را وارد حکایت خود می‌کند. سؤال مهم این است که هر کدام از این حیوانات نماینده کدام گروه هستند؟ برای پاسخ به سؤال باید کمی به عقب برگردیم. برای مثال، شیر یکی از حیواناتی بوده که در آیین مهر که پیش از آیین زرتشت در ایران وجود داشته است، مقدس بوده و در بسیاری از آیین‌های کهن عصر میترائیسم وجود داشته است. 

این کارشناس ادبیات در بخش دیگری از صحبت‌های خود به نگرش آیین زرتشت به مقوله توکل اشاره کرد و گفت: مقوله توکل در دین زرتشت، رنگ و بوی دیگری به خود می‌گیرد و تلاش کردن به عنوان یکی از فاکتورهای مهم در کنار آن قرار می‌گیرد. دقت کنید که توکل کردن به معنای تلاش نکردن نیست، بلکه باید کار کرد و نتیجه پایانی را به خداوند سپرد و به او توکل کرد. در حقیقت، تعلیمات دین زرتشت و تفکرات حاکم بر آن این‌گونه است که افراد را به تلاش کردن تشویق می‌کند. این موضوع در سطح انتخاب حیوانات نیز وجود دارد. برای مثال، سگ در دین زرتشت بسیار پذیرفته است و به نوعی سمبل راهنما بودن است. در نقطه مقابل آن، گرگ وجود دارد که دشمن سگ و گله است. 

سپیده موسوی در ادامه این جلسه ابیاتی از مولانا را خواند و در تفسیر این ابیات گفت: در این شعر توصیه نخجیران به شیر را می‌بینیم. آنان به او می‌گویند چرا برای کسب روزی خود تلاش می‌کند؟ به اعتقاد آنان، کسی که دندان می‌دهد نان را هم خودش می‌دهد و نیازی به تلاش کردن نیست. در بیت بعدی، پاسخ شیر را می‌بینید. شیر به آنان می‌گوید حرف شما درست است و کسب کردن روزی به همین سادگی نیست اما پروردگاری که رحمتش را شامل همه موجودات می‌کند، ما را به تلاش کردن سفارش کرده است. بر همین اساس ما باید اقدام به کسب روزی خود کنیم و در این راه قدم برداریم.

 موسوی با اشاره به تمثیل زیبای مولانا برای تشویق به کار کردن گفت: اگر به آیات قرآن دقت کنیم، می‌بینیم که سفارش خداوند به کار کردن و تلاش برای کسب روزی است. او برای این کار، نردبانی را برای ما قرار داده است. کافی است تا از آن نردبان بالا برویم تا به موفقیت برسیم. به تمثیلی که در بیت ۹۳۲ از زبان شیر بیان می‌شود، دقت کنید. مولانا در این تمثیل می‌گوید دست و پا دادن به انسان توسط خداوند ابزاری برای کار کردن است. خداوند این ابزار را به انسان داده است تا به او بگوید که باید برای کسب روزی خود تلاش کند. وقتی یک ارباب بیلی در اختیار بنده خود قرار می‌دهد، به او می‌فهماند که باید با آن بیل کار کرده و روزی کسب کند. طبعاً وقتی خداوند ابزارهایی نظیر دست و پا را به بنده خود اعطا می‌کند، به صورت غیرمستقیم به او می‌فهماند که باید کار کرده و خودش روزی کسب کند. 

وی اضافه کرد: در بیت ۹۴۸، مولانا آخرین توصیه‌های خود را بیان کرده است. او از زبان شیر می‌گوید ای نخجیران، باید توکل کنید اما توکل زمانی معنا پیدا می‌کند که در کار کردن باشد. شما اجازه ندارید که همه کارهایتان را به بهانه توکل کردن رها کنید، بلکه باید به درستی کار کنید و نتیجه را به خداوند بسپارید و توکل کنید.