نقد داستان کوتاه «بچه‌ها هم غیرنظامی هستند» هاینریش بل در فرهنگسرای فردوس
سی‌وسومین نشست «عصرانه با کتاب» به همت کتابخانه فردوس، با خوانش و بررسی داستان کوتاه «بچه‌ها هم غیرنظامی هستند» نوشته‌ی هاینریش بل در فرهنگسرای فردوس برگزار شد.
به گزارش پایگاه خبری تحلیلی فرهنگ و هنر، در سی‌وسومین نشست عصرانه با کتاب فرهنگسرای فردوس، از ساعت ۱۶:۳۰ روز چهارشنبه، نهم مهر ۱۴۰۴، با حضور بهبد بهلولی، داستان کوتاه «بچه‌ها هم غیرنظامی هستند» اثر هاینریش بل، نقد و بررسی شد.
در نشست عصرانه با کتاب که به همت کتابخانه فردوس با هدف ارتقای سطح خوانش و درک عمیق‌تر مفاهیم داستانی برگزار می‌شود، ضمن خواندن داستان کوتاه «بچه‌ها هم غیر نظامی هستند» نوشته‌ی هاینریش بُل، در خصوص سبک ادبی و مفاهیم داستانی آن با حضور کارشناس و منتقد ادبی، بهبد بهلولی، بحث و تبادل نظر شد.
بهبد بهلولی، منتقد و کارشناس ادبی، در معرفی محتوایی داستان گفت: «بچه‌ها هم غیرنظامی هستند» اثر هاینریش بل، از همان ابتدا با عنوان خود، دستگاه معنایی اثر را می‌سازد. این عنوان در سطح نخست، گزاره‌ای بدیهی است، اما درست در همین بداهت است که اعتراض پنهان نویسنده شکل می‌گیرد. بل حقیقتی آشکار را، چون مسئله‌ای فلسفی در برابر مخاطب قرار می‌دهد: اگر کودکان غیرنظامی‌اند، چرا در میان قربانیان جنگ قرار می‌گیرند؟ این تضاد میان گزاره و واقعیت، مبنای ساختاری و معنایی روایت است.
وی در معرفی شخصیت‌های این داستان افزود: شخصیت‌های داستان، فردیت روان‌شناختی ندارند، بلکه در مقام تیپ ظاهر می‌شوند: کودک، مادر، سرباز. این تیپیک بودن، ضعف داستان نیست؛ بلکه رویکردی فرمالیستی و اگزیستانسیالیستی است. بل نمی‌خواهد سرگذشت کودکی خاص را روایت کند، بلکه وضعیت کودک بودن در جهان جنگ‌زده را به نمایش می‌گذارد. کودک در این متن، نه یک فرد، بلکه نماد معصومیت بی‌پناه است که از سطح یک شخصیت فردی، به سطح یک وضعیت وجودی ارتقا داده می‌شود: موجودی که به رغم غیرنظامی بودن، ناگزیر در دل خشونت گرفتار است.
بهلولی در خصوص روایت داستان ادامه داد: ساخت روایت در ظاهر ساده و خطی است؛ زبانی تخت، گزارشی و بی‌هیجان، متن را پیش می‌برد. اما این سادگی، انتخابی آگاهانه است که نه از فقر هنری، بلکه از منطق درونی اثر برمی‌خیزد. زبان سرد و بی‌پیرایه در واقع اعتراض خاموش نویسنده است؛ زیرا شدت رنج کودکان چنان عریان است که هیچ نیازی به پیرایه و تزئین ندارد. امتناع از توصیف‌های روان‌شناختی یا فضاسازی‌های احساسی، خود به خلق معنایی مضاعف می‌انجامد. بل از خلال زبانی که به عمد گزارشی است، فریاد خاموش بیگناهان را به گوش مخاطب می‌رساند.
وی اضافه کرد: روایت بر تضاد‌های بنیادین استوار است: کودک در برابر سرباز، غیرنظامی در برابر نظامی، معصومیت در برابر خشونت، زندگی در برابر مرگ. این دوگانگی‌ها، همزمان کارکرد ساختاری و معنایی دارند. ساختار داستان با چینش چنین تقابلهایی، ریتمی از کشمکش پنهان ایجاد می‌کند و از دل همین کشمکش، معنا می‌زاید. بل نشان می‌دهد که جنگ مرزها را در هم می‌شکند و هر تمایزی، حتی بدیهی‌ترین آن؛ یعنی مرز میان نظامی و کودک، بی‌اعتبار می‌شود. این فروپاشی مرزها، همان لحظه‌ای است که معنای اصلی اثر بر مخاطب آشکار می‌شود: هیچ سپری برای معصومیت وجود ندارد.
بهلولی تاکید کرد: از دل این سادگی ساختاری و این تقابل‌های درونی، معنا به سطحی اگزیستانسیالیستی ارتقا پیدا می‌کند. بل نه فقط از جنگی تاریخی سخن می‌گوید، بلکه از حقیقتی عام‌تر پرده برمی‌دارد: رنج انسان بیگناه، بنیادی‌ترین تضاد بشر با خویشتن است. کودک غیرنظامی در این متن تبدیل به استعاره‌ای برای بشریت معصوم می‌شود که در برابر منطق بی‌رحمانه‌ی جنگ، هیچ جایگاهی ندارد. به این معنا، اثر تنها گزارشی اجتماعی نیست، بلکه بیانیه‌ای اخلاقی و جهانشمول است؛ هشداری علیه فراموشی معصومیت.
وی در پایان گفت: «بچه‌ها هم غیرنظامی هستند» دستگاهی برای اندیشیدن است. در این روایت، با ساده‌سازی زبان و تیپیک‌سازی شخصیتها، از سطح رویداد عبور می‌کنند و به سطح معنا‌های فلسفی می‌رسند. دراندیشه‌ی بل، نتیجه روشن است: کودک بودن معادل با غیرنظامی بودن است، اما جهان جنگ‌زده این بداهت را زیر پا می‌گذارد. از دل این تناقض است که داستان معنا پیدا می‌کند و معصومیت به صورت نمادی جهانی درمی‌آید؛ نمادی که یادآور می‌شود جنگ نه فقط زندگی، بلکه بنیان اخلاقی انسان را هدف گرفته است.
«عصرانه با کتاب» چهارشنبه‌های هر دوهفته یک بار، از ساعت ۱۶:۳۰ در کتابخانه فردوس میزبان دوستداران کتاب و کتابخوانی خواهد بود و حضور برای عموم در آن آزاد است.
علاقه‌مندان برای حضور در این برنامه به فرهنگسرای فردوس، واقع در فلکۀ دوم صادقیه، بلوار فردوس شرق، بعد از خیابان شهید سلیمی جهرمی، کتابخانه فردوس مراجعه کنند. برای اطلاعات بیشتر به نشانی ferdos.farhangsara در شبکه‌های اجتماعی مراجعه فرمایید یا با شماره تلفن ۴۴۰۸۱۰۴۳ تماس بگیرید.