معلول را از زندگی اجتماعی محروم نکنیم

متأسفانه باید گفت که افراد معلول هیچ‌گاه به طور یکسان و مشابه به عدالت اجتماعی و امکانات جامعه دسترسی نداشته‌اند، آنها بیشتر اوقات به ناچار به سمت فقر، بیکاری و انزوای اجتماعی روی آورده‌اند. بیش از دو سوم افراد معلول در کشورهای جهان سوم و در حال توسعه زندگی می‌کنند و در تبعیض و محرومیت‌های بسیاری قرار دارند. بر اساس ماده یک کنوانسیون حقوق افراد دارای معلولیت، هدف کنوانسیون، حمایت و ضمانت بهره‌مندی یکسان و کامل افراد معلول از حقوق بشر و ارتقای احترام نسبت به منزلت ذاتی آنان است. عنوان معلول شامل افرادی می‌شود که دارای نقص بلندمدت فیزیکی، ذهنی، فکری یا حسی باشند که در تعامل با موانع گوناگون امکان دارد مشارکت کامل و مؤثر آنان در شرایط برابر با دیگران در جامعه متوقف شود. باید توجه داشت که آنها نیز همچون دیگر افراد جامعه لایق و مستحق بهره‌مندی از حقوق و موارد مندرج در اسناد بین‌المللی و داخلی هستند. با افزایش جمعیت جهان، تعداد معلولان نیز افزایش مستمر داشته است، وقوع جنگ، عدم مراقبت‌های بهداشتی، بروز سوانح طبیعی و شیوع اقسام مختلف بیماری‌ها از عوامل تأثیرگذار در افزایش تعداد افراد معلول در جهان است.

در قانون جامع حمایت از معلولان کشورمان موادی در جهت حمایت از این قشر از جامعه تصریح شده که از جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

۱- تأمین حقوق معلولان و حمایت از آنان که بر عهده دولت گذاشته شده است.

۲- نحوه طراحی و احداث ساختمان‌ها و اماکن عمومی و معابر و وسایل خدماتی برای استفاده معلولان در نظر گرفته شود.

۳- تأمین خدمات توان‌بخشی، حمایتی، آموزشی مورد نیاز معلولان توسط سازمان بهزیستی کشور.

۴- تسهیلات استفاده از امکانات ورزشی، تفریحی، فرهنگی و وسایل حمل و نقل عمومی دولتی.

۵- قرار گرفتن تحت پوشش بیمه خدمات درمانی با معرفی سازمان بهزیستی کشور.

۶- ایجاد فرصت‌های شغلی و تسهیلات استخدامی برای افراد معلول توسط دولت.

۷- امکان بهره‌مندی از آموزش رایگان در واحدهای آموزشی تابعه وزارتخانه‌های آموزش و پرورش، علوم و تحقیقات، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و دیگر دستگاه‌های دولتی و دانشگاه آزاد اسلامی.

۸- سازمان بهزیستی کشور موظف است جهت دفاع از معلولان در محاکم قضایی وکیل تعیین کرده و به دادگاه مربوطه معرفی کند.

معلولان با توجه به وضعیت خاص جسمی و روحی‌شان نیازمند مراقبت ویژه و مضاعفی هستند تا بتوانند از حقوقی که برای نوع انسان مقرر شده بهره‌مند شوند، اما این مراقبت ویژه و خاص نباید به نحوی باشد که سبب گوشه‌گیری آنها و دوری از جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کنند، شود. آنها باید در محیط طبیعی و به صورت عادی زندگی کنند تا راحت‌تر به مشکلات و کمبودهای متأثر از وضعیت جسمی و روانی خود عادت کنند.

قانون جامع حمایت از حقوق معلولان سال ۹۶ به عنوان مهم‌ترین سند حمایتی از افراد معلول کشور در مجلس شورای اسلامی تصویب شد و ایران در زمره ۴۰ کشور جهان که از قانون حمایت از افراد معلول برخوردار هستند قرار گرفت، اما هنوز هم بسیاری از معلولان با مشکلات بی‌شماری دست و پنجه نرم می‌کنند و از حقوق اجتماعی کمی برخوردار هستند، زیرا هنوز بسیاری از مواد این قانون در کشور اجرایی نشده و تعهداتی که دستگاه‌های متولی و مشمول این قانون باید اجرا کنند، متأسفانه در بسیاری از موارد موفق نبوده است.

اجرا و احقاق حقوق معلولان تا زمانی که تفکر و رویکرد یکایک افراد جامعه از مسئولان گرفته تا شهروندان نسبت به زندگی و مشکلات یک معلول تغییر نکند به خوبی و با جدیت پیش نخواهد رفت و نیاز است شرایطی به وجود آید که یک معلول در جامعه احساس کمبود و خلأ ناشی از نقص عضو را احساس نکند.

مشارکت و ادغام کامل و مؤثر در جامعه، فرصت‌های برابر و یکسان و مناسب‌سازی فضای شهری و محیط اجتماعی برای معلولان، از جمله موارد مهمی است که در رابطه با این افراد همواره باید مورد توجه قرار گیرد. بیشتر معلولان کشور از وضع و حال موجود در فضاهای شهری و محیط اجتماعی همچون اداره‌ها، پارک‌ها و... ناراضی بوده و گلایه‌هایی دارند. مشکلاتی که می‌توان با انجام بعضی تغییرات و مناسب‌سازی اماکن عمومی شهری رفع کرد و چه بسا اگر این مورد محقق شود، حتماً زمینه‌ساز حضور بیش از پیش معلولان در عرصه‌های مختلف اجتماعی خواهد شد. باید ساختمان‌ها و معابر و زیرساخت‌ها به گونه‌ای طراحی شوند که نه تنها شهروندان عادی، بلکه انسان‌های دارای محدودیت‌های جسمی خاص نیز بدون هیچ مشکلی قابلیت زندگی و تردد در شهر را داشته باشند.

متأسفانه سیاست‌گذاری فضای شهری ما در حوزه مربوط به افراد معلول با خلأهای بسیار جدی، اساسی و فراوانی روبه‌رو است که به دلیل فقدان اطلاع و آگاهی کافی و گاهی بی‌مسئولیتی ممکن است به طرق گوناگون موانعی را بر سر راه زندگی شهروندان معلول ایجاد کند و نتیجه آن، خانه‌نشینی بلندمدت معلولان و نهایتاً جدایی همیشگی آنها از اجتماع و فعالیت در محیط اجتماعی خواهد بود. 

انسان‌ها ذاتاً موجوداتی اجتماعی هستند و همواره نیازها و استعدادهای آنها به وسیله تعاملات و ارتباطات اجتماعی ارضا می‌شود، با توجه به این نکته که فرد معلول به علت ناتوانی یا کم‌توانی در تعاملات اجتماعی نمی‌تواند همچون یک فرد سالم عمل کند، لازم است به پیامدهای اجتماعی حاصل از معلولیت افراد توجه بیشتری شود تا با شناخت و آگاهی نسبت به این پیامدها، در رفع یا کاهش مشکلات و موانع موجود اقدام شود.