اندیشه‌های امام(ره) باید دائما معاصرسازی شود

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی فرهنگ و هنر، فرهنگ‌سرای امام(ره) با برگزاری و انتشار سلسله برنامه‌های «انعکاس» که به تاریخ شفاهی امام(ره) و انقلاب اسلامی می‌پردازد، تلاش دارد زوایای تازه‌ای از حیات امام(ره) و رهیافت‌های انقلاب اسلامی را از طریق گفت‌وگو با نزدیکان امام(ره) و سایر صاحب‌نظران و اصحاب فرهنگ در معرض نگاه افکار عمومی و مخاطبان قرار دهد. این شماره از برنامه «انعکاس» به مرتضی گودرزی دیباج پژوهشگر هنر انقلاب و دفاع مقدس و مؤلف کتاب «هنر انقلاب» و مدیر سابق هنرهای تجسمی حوزه هنری اختصاص دارد. دیباج که سال‌ها نیز به عنوان مدرس و هنرمند در عرصه‌های انقلاب حضور داشته، درباره زنده نگه داشتن اندیشه‌های امام(ره) معتقد است که اگر اندیشه‌های امام(ره) دائم معاصرسازی نشود و دچار تکرار شود، محکوم به فراموشی و شکست است و باید مستمر اندیشه‌های ایشان معاصرسازی شود.

به نظر من آنچه که امام(ره) گفته‌اند باید تفسیر شود و مصادره به مطلوب شود، به این معنی که سوژه امام(ره) اصل انقلاب بود که با استادی تبیین کردند و وظیفه ما تبیین و تشریح آن برای متن جامعه و به خصوص هنرمندان و سیاست‌گذاران هنری و مدیران است. به عبارت دیگر رهبران کلیات را می‌گویند و این وظیفه ماست که آنها را با مسائل روز تطبیق دهیم. مقام معظم رهبری هم بالغ بر ۳۵ سال پیش یعنی قبل از رهبری فرمودند هر اندیشه‌ای که بخواهد در اعماق جامعه بماند باید با هنر آمیخته شود، چون هر باور و جهان بینی‌ای وقتی با هنر آمیخته می‌شود به اقتضای آن جامعه باید زبان و بیانش را نیز تغییر دهد. پس در این صورت برای هر کدام از ما یک وظیفه تعیین می‌شود که همواره زبان جدیدی خلق کند و دائم خود را اصلاح کند و این وظیفه هنرمند است و اگر درجا بزند جا می‌ماند چون جامعه تغییر می‌کند. 

زمانی که انقلاب شد ما ذیل اندیشه حضرت امام(ره) که انصافاً از نظر کاریزماتیک شخصیتی بی‌بدیل بود، قرار داشتیم. آنچه مسلم بود تعهد به معنی انقلابی بود و تعهد دینی که از آن یک رفتار اجتماعی می‌ساخت. یعنی بر اساس دیانت و زندگی ما مسئولیم در برابر آنچه که در کشور و حتی بیرون کشور اتفاق می‌افتد و این اندیشه متعهدانه که تعهد پابرهنه‌ها و اقشار ضعیف جامعه است، باعث گسترش عدالت محوری در جامعه بود. این منبعث از بیانات حضرت امام(ره) بود و هرگز برای تشریح شخصیت امام(ره) کار تصویری نشد و هیچ وقت پرتره امام(ره) سوژه ما نبود. شاید در جاهایی در گوشه و کنار پرتره امام(ره) را کار می‌کردند، اما هنرمندان ما سعی می‌کردند اندیشه‌های امام(ره) را به تصویر بکشند. پس تعهد یک مسئله ضروری در هنر انقلاب متأثر از اندیشه‌های امام(ره) بود، یعنی اینکه اثری بیافرینیم که بر اساس اندیشه‌های امام(ره) باشد و مورد فهم عامه مردم و به گونه‌ای آفریده شود که ضمن حفظ کیفیت هنری بتواند با مردم ارتباط برقرار کرده و مسئله‌ای را حل کند. البته تاکید کنم هنر انقلاب و آنچه به عنوان هنر انقلاب مطرح می‌کنیم مربوط به مقطع انقلاب نیست و حداقل به یک دهه قبل یعنی دهه ۱۳۴۰ برمی‌گردد که در حوزه کاریکاتور، پوستر، نقاشی و عکس آثار داریم ضمن اینکه در ادبیات سابقه بیشتری داریم و متاخرترین آنها هم مجسمه‌سازی است.

بعد از انقلاب یکی از کارها مرور کارهای قبل از انقلاب بود که یکی از آنها ۱۵ خرداد بود و هنرمندان ما در نقاشی، گرافیک و پوسترسازی به آن توجه می‌کردند و آثاری می‌آفریدند. پس الزاماً درباره آثار انقلاب همان لحظه آثاری خلق نشده است، بلکه ۱۵ خرداد بعدها سوژه هنرمندان انقلاب شد و آثار هم الزاماً همه آثار درخشانی نیستند. حتی پرسش از ساختار آثار هم نبود اگرچه اکنون درباره آنها گفت‌وگو می‌شود.

اندیشه‌های پیشروی امام(ره) را که در انقلاب ما متجلی شد، من معطوف به بنیان‌های انقلاب می‌دانم و بعدها در اندیشه‌های مقام معظم رهبری که ایشان آن اندیشه‌ها را معاصرسازی کردند. به دور از نگاه تکلف آمیز باید بگویم که خیلی هم خوب معاصرسازی کردند. اگر اندیشه‌های امام(ره) دائم معاصرسازی نشود و دچار تکرار شود، محکوم به فراموشی و شکست است و این در حالی است که غربی‌ها اندیشه‌های خود را دائما معاصرسازی می‌کنند. یکی از آن چیزهایی که می‌شود آن را سر پا نگه داشت، مرور هوشمندانه و به روز برای اقشار مختلف و زمان‌های مختلف است که یکی از آنها همین گفت‌وگوها است. ضمناً همه کسانی که در پازل فرهنگی کشور حضور دارد، چه دیده شوند و چه دیده نشوند، مؤثر هستند و شما باید این چراغ را روشن نگه دارید.

هنرمندان زیادی داشتیم، کسانی مثل مرتضی کاتوزیان، بهرام دبیری، منوچهر صفرزاده، کاظم چلیپا، مرتضی اسدی، حسین خسروجردی، ناصر پلنگی و هنرمندان دیگری که فعلاً در خاطر ندارم. البته فراوان داریم کسانی که در این حوزه کار کردند و آثار فراوانی هم از آنان داریم از جمله هانیبال الخاص که در جهت‌دهی هنر انقلاب نقش زیادی داشتند و از این دست هنرمندان می‌توان از استادان محمدعلی رجبی و محمود فرشچیان هم یاد کرد که در راستای فرهنگ انقلاب اثر آفریدند.

امام(ره) که رحلت کردند، فی‌الواقع کسی فکر آن را نکرده بود که ایشان روزی بین ما نباشد و بنابراین رحلت به قدری سنگین بود و آن چنان همه در بهت و شوک و حیرت فرو رفته بودند که من آن روزها با محمدحسن رحمانی شاعر معاصر در جماران راه می‌رفتیم و در و دیوار را نگاه می‌کردیم و این آرزوی ما بود که بتوانیم برای ایشان کاری انجام دهیم. این آرزو در امام(ره) متجلی شده بود و دوست نداشتیم از بین برود و اگرچه تلخی آن لحظات با شیرینی حضور مقام معظم رهبری پر شد، اما فکر می‌کردیم که چه بکنیم و بعدها سعی کردم تبیین اندیشه‌های امام(ره) در هنر را پیگیری کنم که البته اگر حمایت‌های لازم انجام شود، خیلی کارها می‌توانیم انجام دهیم و به خصوص در بحث فرهنگ انقلاب آموزش خیلی جای کار دارد.