نقد نمادگرایانه و روانکاوانه‌ی داستان «قاتل» اثر جان اشتاین‌بک در عصرانه با کتاب فردوس
سی‌وششمین نشست «عصرانه با کتاب» به همت کتابخانه فردوس، با خوانش و بررسی داستان کوتاه «قاتل» نوشته‌ی جان اشتاین‌بِک در فرهنگسرای فردوس برگزار شد.
به گزارش پایگاه خبری تحلیلی فرهنگ و هنر، سی‌وششمین نشست برنامه‌ی عصرانه با کتاب با خوانش و نقد و بررسی داستان کوتاه «قاتل» نوشته‌ی جان اشتاین‌بک، روز چهارشنبه، ۲۱ آبان ۱۴۰۴ در فرهنگسرای فردوس برگزار شد.
در برنامه‌ی عصرانه با کتاب که به همت کتابخانه فردوس با هدف ارتقای سطح خوانش و درک عمیق‌تر مفاهیم داستانی برگزار می‌شود، ضمن گروه‌خوانی داستان کوتاه «قاتل» اثر جان اشتاین‌بک، با حضور بهبد بهلولی، کارشناس و منتقد ادبی، در خصوص نمادگرایی و مفاهیم روانکاوانه‌ی آن بحث و تبادل نظر شد.
بهلولی در خصوص مضمون اصلی داستان «قاتل» گفت: در داستان «قاتل»، جان اشتاین‌بک از سطح واقعیت اجتماعی عبور می‌کند و به لایه‌های پنهان روان انسان و تضاد‌های بنیادین او در مواجهه با اخلاق، هویت و تقدیر می‌رسد. در این روایت، انسان نه قربانی جامعه، بلکه قربانی خویش است؛ انسانی که «قتل» را نه به‌مثابه کنشی جنایی، بلکه به‌عنوان لحظه‌ی بروز حقیقت درونی خود تجربه می‌کند.
کارشناس مجری عصرانه با کتاب فردوس در خصوص نگاه پدیدارشناسانه‌ی نویسنده افزود: اشتاین‌بک با نگاهی پدیدارشناسانه، موقعیت مرگ را به صحنه‌ای برای بازتعریف حیات بدل می‌سازد. قاتلِ او، بیش از آنکه شخصیتی بیرونی باشد، استعاره‌ای از ذهن انسان مدرن است: ذهنی گرفتار در انبوه قواعد اخلاقی و قضاوت‌های بیرونی که تنها در آستانه جنایت، خودِ واقعی‌اش را می‌بیند. به‌بیان دیگر، «قتل» در این داستان لحظه‌ی گسیختگی نقابهاست؛ لحظه‌ای که انسان از زبان اخلاق جمعی به بیرون پرتاب می‌شود و در عریانی وجودی خود می‌ایستد.
وی اضافه کرد: اشتاین‌بک از خلال این وضعیت، تصویری هولناک و در عین حال صادقانه از بحران معنا ارائه می‌کند. قهرمان داستان هنوز حرکت می‌کند، سخن می‌گوید و زندگی‌اش را ادامه می‌دهد، اما در سطحی عمیق‌تر، از هر نوع معنا تهی شده است. قتل در این روایت، نه نقطه اوج خشونت، بلکه واپسین کوشش ذهنِ تهی برای لمس هستی است. اشتاین‌بک در واقع، قتل را به مثابه تلاشی وجودی برای تماس دوباره با واقعیت درونی تفسیر می‌کند؛ تلاشی که در ناکامی‌اش، چهره‌ی تراژیک انسان را آشکار می‌سازد.
بهلولی ادامه داد: در سطح نمادین، قربانی و قاتل دو چهره از یک کل‌اند؛ دو نیمه‌ی شکافته‌ی یک روان. قربانی آن بخش از انسان است که به سازگاری و اخلاق اجتماعی تن داده، و قاتل نیمه‌ی سرکوب‌شده و تاریک روان است که در لحظه‌ی انفجار، برای بازگشت به مرکز خود، به شورش دست می‌زند. مرز میان این دو، یعنی لحظه‌ی قتل، همان نقطه‌ی تلاقی آگاهی و ناآگاهی، قانون و میل است؛ جایی که انسان برای نخستین بار، از خویش فاصله می‌گیرد تا بتواند دوباره به خویش بازگردد.
وی افزود: از منظر روان‌کاوانه نیز اشتاین‌بک این دوگانگی را از دل عقده گناه و احساس ناکامی بنا می‌کند. قاتل نه از لذتِ کشتن، بلکه از احساس رهاییِ پس از آن می‌لرزد؛ و این لرزش، همان آگاهی تراژیکی است که در مرز میان غریزه و اخلاق شکل می‌گیرد. قتل در واقع اعترافی‌ست به پوچی ارزش‌هایی که تا پیش از آن درونی شده بودند. این اعتراف، نوعی فروپاشی نمادین است؛ فروریختن بنای اخلاقی‌ای که دیگر توان معنا بخشیدن به زندگی انسان را ندارد.
بهلولی اظهار کرد: اشتاین‌بک با همین حرکت، مرز میان خیر و شر را در هم می‌ریزد. انسان داستان او نه شرور است و نه معصوم، بلکه تجسم بحران است: موجودی که برای بقا در جهان بی‌معنا، به ناچار به ویرانگری روی می‌آورد تا دوباره احساس بودن کند. قتل در این معنا، واپسین حرکت انسان برای اثبات حضور خویش در جهانی است که دیگر به او پاسخ نمی‌دهد.
وی ادامه داد: به همین دلیل، پایان داستان نه قضاوت است و نه مجازات، بلکه سکوت. سکوتی که مخاطب را به درون خود می‌کشاند و او را با پرسشی وجودی تنها می‌گذارد: آیا ما خود، در درون، چنین قتلی را تجربه نکرده‌ایم؟ آیا هر بار که میل را سرکوب کرده‌ایم، بخشی از خویش را نکشته‌ایم؟
بهلولی در پایان گفت: در نهایت، «قاتل» اشتاین‌بک بازآفرینی اسطوره‌ی کهن قربانی است؛ با این تفاوت که این بار، خدا غایب است و انسان خود، قربانی و قاتل خویش است. جهان اشتاین‌بک، جهانی است که در آن اخلاق دیگر به معنای حضور انسان نیست، بلکه نشانه‌ی غیبت اوست؛ و از دل همین غیبت، نویسنده پرسشی را برمی‌کشد که هنوز پژواکش در ذهن ما باقی است: آیا انسان، بدون گناه، می‌تواند زنده بماند؟
«عصرانه با کتاب» چهارشنبه‌های هر دوهفته یک بار، از ساعت ۱۶:۳۰ در کتابخانه فردوس میزبان دوستداران کتاب و کتابخوانی خواهد بود و حضور برای عموم در آن آزاد است.
علاقه‌مندان برای حضور در این برنامه به فرهنگسرای فردوس، واقع در فلکۀ دوم صادقیه، بلوار فردوس شرق، بعد از خیابان شهید سلیمی جهرمی، کتابخانه فردوس مراجعه کنند. برای اطلاعات بیشتر به نشانی ferdos.farhangsara در شبکه‌های اجتماعی مراجعه فرمایید یا با شماره تلفن ۴۴۰۸۱۰۴۳ تماس بگیرید.