از فهرست‏‌نویسی و رف‌‏خوانی تا تجهیز کتابخانه‌ها و تولید محتوای فضای مجازی

طی بررسی‌ها و جلسات متعددی که با مدیران مناطق و رؤسای کتابخانه‌ها و همکاران مدیریت امور کتابخانه‌ها داشتم، متوجه سه ضلعِ تأمین کتاب و منابع کتابخانه‌ای، تأمین و نوسازی تجهیزات و، کمبود نیروی کتابدار در کتابخانه‌ها شدم که پس از پیگیری‌های جدی صورت گرفته، دو ضلع آن تا حدودی تأمین شد. اولین مسئله، تأمین و خرید کتاب‏های جدید و به‌روز مورد نیاز مخاطبان کتابخانه‌ها بود که به لطف خدا با مساعدت و حمایت‎‌های ریاست محترم سازمان و معاون محترم فرهنگی و نیز پیگیری‌های انجام شده، در سال جاری تعداد بیست هزار و ۵۴۲ نسخه کتاب به ارزش ۱۰ میلیارد و ۸۲ میلیون و ۵۱۲ هزار ریال بر اساس نیاز واقعی مخاطبان کتابخانه‌ها، توسط باغ کتاب تهران، تهیه و تحویل کتابخانه‌ها شد. همچنین با همکاری بنیاد علمی آموزشی قلم‌چی در سال‌های ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ بر مبنای نیاز مخاطبان به تعداد ۱۹ هزار و ۳۶۱ نسخه کتاب به ارزش ۱۳ میلیارد و ۴۰۰ میلیون ریال به صورت مشارکت جذب‌شده به کتابخانه‌ها اهدا شد. 

دومین مسئله، یعنی تأمین و نوسازی تجهیزات کتابخانه‌های سازمان؛ با عنایت به شرایط و وضعیت مالی سازمان؛ جذب مشارکت‌های برون‏سازمانی و خیرین در دستور کار مدیریت امور کتابخانه‌ها قرار گرفت که در این خصوص نیز با همکاری بنیاد علمی آموزشی قلم‌چی و خیرین، تجهیزات سالن‌های مطالعه 13 باب کتابخانه با اولویت مناطق جنوبی و کم‌‏برخوردار تأمین شد و طی پیگیری‌ها و تعاملات صورت گرفته تا پایان سال جاری نیز تعداد ۱۰ باب کتابخانه دیگر تجهیز و نوسازی خواهد شد. ضمن اینکه دو باب کتابخانه ویژه کودکان و نوجوانان نیز افتتاح و راه‌اندازی می‌شود. 

اگرچه خدمات حضوری کتابخانه‏ها در ایام کرونا محدود شد، فعالیت‏های ترویج کتابخوانی تعطیل نشد. در بازه دو سالی که ویروس کرونا شیوع پیدا کرد کتابخانه‏ها تعداد ۸ هزار و ۳۰۳ عنوان برنامه ترویج کتابخوانی شامل ۶ هزار و ۴۷۳ عنوان تولید محصول، یک هزار و ۶۰۷ عنوان کارگاه و نشست، ۲۲۳ مسابقه کتابخوانی و دیگر برنامه‌های ترویج کتابخوانی در فضای مجازی اجرا کردند و از طرفی فعالیت‌هایی از جمله، رف‌خوانیِ بیش از دو میلیون و هفتصد هزار نسخه کتاب در ۹۶ کتابخانه سازمان به طور کامل انجام شد. رف‌خوانی بررسی موجودی منابع کتابخانه‌هاست.

در همین ایام ۸۴ هزار و ۲۲۶ نسخه کتاب فهرست‏‌نویسی، آماده‏‌سازی و به مخزن کتابخانه‌‏ها اضافه شد. در ۲۱ دوره مسابقه کتابخوانی کتاب ماه که به صورت مجازی برگزار شد بیش از ۱۶۶ هزار و ۱۲۱ نفر شرکت کردند. همکاران ما در واحد ترويج فرهنگ كتابخواني و خدمات فني مديريت امور كتابخانه‌ها تعداد ۷ هزار و ۲۹۷ مورد، بررسی کتاب و ارائه مجوز به منظور اجرای برنامه‌‏ها و فعالیت‌های ترویجی مناطق از جمله؛ معرفی کتاب، نقد و بررسی، رونمایی و ... در فضای مجازی داشتند.

با خارج شدن شهر تهران از وضعیت قرمز کرونایی، فعالیت‌ کتابخانه‌‏ها با رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی از سر گرفته شد و در بخش‏هایی از کتابخانه‏‌ها نظیر سالن‏های مطالعه که تردد و تجمع مخاطبان ممکن بود سلامت شهروندان را به مخاطره بیندازد؛ در فاز اول با ۳۰ درصد ظرفیت ارائه خدمات خود را آغاز کردند. در ابتدا ساعت کار کتابخانه‌‏ها طبق روال اداری نهایتاً تا ساعت ۱۵ تعیین شد ولی از ابتدای آذرماه با توجه به درخواست‏‌های مکرر اعضا و قرار گرفتن شهر تهران در وضعیت آبی کرونایی، ساعت کار کتابخانه‏‌های درجه یک، دو و سه تا ساعت ۲۰ افزایش داده شد و برخی از کتابخانه‌‏ها نیز بنا به درخواست مخاطبان تا ساعت ۲۲ ارائه خدمات کتابخانه‌ای خود را افزایش دادند. همچنین طی بازدید شبانه‌ای که به همراه ریاست محترم سازمان از کتابخانه شهید آوینی در منطقه ۴ داشتیم، اعضای آن کتابخانه درخواست افزایش ساعت سالن مطالعه را داشتند که با موافقت ریاست محترم سازمان، کتابخانه مذکور در طول هفته تا ساعت ۲۴ و روزهای جمعه نیز تا ساعت ۲۰ ارائه خدمات دارد.  

کتابخانه‌های دیجیتال، سیستم‌های مرکب و پیچیده‌ای هستند که منابع، قابلیت‌ها و خدمات کتابخانه‌های سنتی را گسترده‌تر می‌سازند و در عین حال، امکانات متنوع و بی‌شماری را در اختیار کاربران خود قرار می‌دهند. کتابخانه دیجیتال سازمان در ۱۶ بهمن ماه ۱۳۹۶ توسط مدیریت امور کتابخانه‏‌ها راه‏‌اندازی شد و با آدرس dtlib.ir در اختیار مخاطبان قرار گرفته است. این کتابخانه در حال حاضر شامل ۸۰ هزار عنوان کتاب لاتین و ۲۰۲ عنوان کتاب فارسی است و با هماهنگی صورت گرفته، به تازگی امکان استفاده از ۷۰۰ هزار عنوان کتاب دیجیتال آستان قدس رضوی به صورت رایگان برای اعضای کتابخانه‌های سازمان فراهم شده است.

سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران با ۱۱۰ باب کتابخانه عمومی به صورت مستقل، غیرمستقل و تفاهم‏‌نامه‌ای، پرچم‌‏دار ارائه خدمات استاندارد کتابخانه‌ای در سطح شهر تهران است. شبکه یکپارچه کتابخانه‏‌های سازمان به عنوان نخستین شبکه کتابخانه‌‏های عمومی کشور در سال ۸۹ رونمایی شد. با اجرای این طرح امکان عضویت در یک کتابخانه و استفاده رایگان از خدمات و امکانات همه کتابخانه‌ها در سطح شهر تهران، برای شهروندان تهرانی، فراهم شد. با توجه به اجرای طرح موفق شبکه‏سازی کتابخانه‌‏های سازمان، با تدبیر شهردار وقت تهران در سال ۱۳۹۴، کتابخانه‌‏های مستقل معاونت امور اجتماعی به سازمان الحاق و تحت عنوان «شبکه یکپارچه کتابخانه‌‏های شهرداری تهران» شروع به فعالیت نمود و بدین ترتیب گام مؤثری در جهت حذف موازی‌کاری‌ها و افزایش هم‌افزایی در شهرداری تهران و در نتیجه ارائه خدمات مؤثر فرهنگی در حوزه کتاب و کتابخوانی به مخاطبان، فراهم شد.

در خصوص کتابخانه‏‌ها، همان‏طور که قبلا اشاره کردم خرید کتاب‏‌های جدید و مورد نیاز اعضای کتابخانه‌‏ها و همچنین نوسازی تجهیزات کتابخانه‌‏ای در تعدادی از کتابخانه‌ها، از اقدامات خوبی بود که طی دو سال اخیر اتفاق افتاد. اجرای برنامه‏‌ها و تولید محصولات متنوعِ ترویجی در بستر فضای مجازی و اجرای پویش‏های کتابخوانی از دیگر رویدادهای خوبی بود که در این دوره اتفاق افتاد. برای مثال در «پویش کتابخوانی ۲۰ و ۲۰» با شعار «ساعت ۲۰ هر شب ۲۰ دقیقه مطالعه کنیم» صدها هنرمند و فعال فرهنگی و بیش از ۱۰۰ هزار نفر از سراسر کشور به این پویش پیوستند یا در «باشگاه کتابخوانی ۱۰۰ تایی‌ها» که ویژه کودکان و نوجوانان در فصل تابستان سال جاری برگزار گردید بیش از ۱۰۰ هزار عنوان کتاب مطالعه شد و سایر برنامه‌های حوزه کتاب شامل؛ مسابقات کتابخوانی کتاب ماه، کتاب در گردش، اتوبوس کتابگرد هدهد، زیست کتابخانه‌ای، فعالیت‌های جهادی از جمله اهدای کتاب به مناطق محروم و کم‌برخوردار و غیره بخشی از اقدامات و فعالیت‌ها بوده است. در بحث تکریم از کتابداران محترم نیز جشن کتاب‌یار بعد از حدود دو سال که به دلیل شیوع بیماری کرونا برگزار نشده بود، همزمان با هفته کتاب و کتابخوانی برگزار گردید و پس از مدت‌ها فرصتی فراهم شد که همکاران یکدیگر را ملاقات و یک دورهمی خوبی را در روز کتابدار با حضور ریاست محترم سازمان، ویژه کتابداران سازمان داشته باشیم. 

در پایان از همه مدیران و کتابداران محترم کتابخانه‌های سازمان که وظایف فرهنگی خودشان را چه در ایام و زیست کرونایی علاوه بر فعالیت‏‌های یادشده، به صورت مجازی و نیز در ایام کنونی به صورت حضوری به خوبی انجام می‌دهند، تشکر و قدردانی می‌کنم.