توسعه مشارکت مردمی در کتابخانه‌های عمومی، پیشنهادی برای آینده

آبان ماه که از راه می‌رسد موضوع کتاب و کتابخوانی هم داغ می‌شود، چراکه ماه، محمل هفته کتاب و کتابخوانی است. در آستانه این رویداد فرهنگی نگاهی به چالش‌های کتابخانه‌های عمومی و نقش شهروندان در رفع آن داریم.

کتابخانه های عمومی به عنوان یک نهاد عمومی خدماتی، در انجام وظایف اصلی خود شامل ارائه خدمات اطلاعاتی به مخاطبین و عموم شهروندان با چالشی به نام زمان و تغییر نیازهای مخاطب، مواجه هستند. آینده کتابخانه ها، بستگی به نوع و نحوه پاسخی است که ما برای چالش های پیش رو تعریف می کنیم، لذا آینده کتابخانه ها، امروز به دست ما در حال رقم خوردن است؛این گونه نیست که آینده، در فضایی مستقل و بدون توجه به گذشته رقم بخورد؛ هم چنان که وضعیت فعلی کتابخانه ها نتیجه فعالیت گذشتگان است. پس هر آنچه امروز بکاریم فردا درو خواهیم کرد!

سوال اساسی این است که: چالش های پیش روی کتابخانه های عمومی در آینده نزدیک چیست و چه راه حلی برای آن در نظر گرفته ایم؟ برای پاسخگویی به این سوال می بایست اطلاعات مشخص و درستی از وضعیت موجود کتابخانه ها داشته باشیم و سپس با برنامه ریزی و طراحی درست، نقشه راه دقیقی را برای دستیابی به اهداف تعیین شده ترسیم نماییم. باید پذیرفت که آینده از راه نمی رسد بلکه آینده ساخته می شود و برای ساختن آینده نیازمند آن هستیم که برای چالش های پیش رو برنامه ریزی داشته باشیم.

کتابخانه های عمومی در آینده نزدیک با چالش ها , و مسائل مختلفی مانند: "منابع انسانی کارآمد و پرانگیزه، منابع اطلاعاتی روزآمد در قالبهای چاپ و دیجیتال، تجهیزات کتابخانه ای استاندارد و مدرن برمبنای نیاز مخاطب، بودجه و منابع مالی مشخص و فراهم آوردن امکان مشارکت شهروندان در اداره کتابخانه ها" مواجه خواهند شد که باید از امروز برای آن فکری کرد.

بی‌تردید یکی از مهم ترین و اساسی ترین چالش های پیش روی کتابخانه های عمومی که " مشارکت مردم و شهروندان در ایجاد، اداره و بهره برداری کتابخانه های عمومی" است. کتابخانه های عمومی در کشورهای مختلف جهان، به لحاظ شاخص های منابع انسانی، بودجه، تجهیزات و... تفاوت‌های مشخصی با یکدیگر دارند؛ ولی یک موضوع مهم در همه آنها مشترک است و آن استفاده از ظرفیت مردم و شهروندان در بخش های مختلف خدمات کتابخانه ای و اداره کتابخانه ها  است.

آنچه امروز نیازمند آنیم، فراهم آوردن زمینه مشارکت معنادار شهروندان در ابعاد مختلف خدمات کتابخانه ای است. با توجه به اینکه در گذشته نیز، شاهد طرح های مختلفی با هدف استفاده از مشارکت مردمی در کتابخانه ها، مانند طرح "همیار کتابخانه" بوده ایم، می توانیم با آسیب شناسی از نقاط قوت و ضعف آن و لحاظ اقتضائات زمانی و ویژگی های منحصر به فرد نوجوانان و جوانان امروز، برنامه مشخص و معینی را برای استفاده از این ظرفیت عظیم طراحی و اجرا نماییم.

اساساً حضور مردم در همه عرصه ها به خصوص در بخش های فرهنگی می تواند زمینه ساز پویایی بیشتر مراکز فرهنگی به خصوص کتابخانه ها شود و این مراکز را در انجام وظایف ذاتی و محوله یاری نماید. این کاشت امروز ما می تواند برداشت مناسبی برای آینده کتابخانه های عمومی در خود داشته باشد. فراموش نکنیم که آینده را ما امروز می سازیم.

لذا برای استفاده از ظرفیت مردمی در اداره بهتر کتابخانه و فراهم آوردن زمینه مشارکت مردم، راهکارها و پیشنهادات مختلفی را با توجه به تجربه کتابداران کتابخانه های عمومی می توان ارائه داد، که هر یک از آنها بخشی از چالش های پیش روی کتابخانه ها را کاهش می دهد. در خاتمه چند نمونه از پیشنهادات قابل اجرا در کتابخانه های عمومی ارائه می شود:

- تشکیل گروه همیاران نوجوان کتابخانه‌ها (شامل نوجوانان کتابخوان و علاقمند به موضوع کتاب و کتابخانه ها)

- تشکیل گروه دوستداران کتاب ( شامل افراد باتجربه و شناخته شده در محلات برای جمع آوری منابع مطالعاتی و کاهش چالش منابع مطالعاتی کتابخانه ها)

- تشکیل گروه پیک کتاب ( شامل افراد علاقمند برای امانت کتاب در منازل محلات اطراف کتابخانه، ویژه افراد کم توان و سالمند )

- تشکیل گروه مادران کتابخوان در کتابخانه‌ها ( برای قصه گویی و بلندخوانی کتاب در مدارس ابتدایی اطراف کتابخانه با هدف علاقمند کردن و تشویق کودکان به مطالعه)

* رییس خانه فرهنگ رشد- مدیریت فرهنگی هنری منطقه 18