کتابی که بعد از ۴۰ سال همچنان قابل رجوع است؛ سید جعفر شهیدی و تحقیق در تاریخ

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی فرهنگ و هنر به نقل از خبرگزاری مهر، کتاب «زندگانی علی بن الحسین» به اثر مرحوم سیدجعفر شهیدی با وجود اینکه قریب به چهل سال از انتشارش می‌گذرد همچنان اثری است که می‌توان به آن رجوع کرد، زیرا مرحوم شهیدی با تتبع در تاریخ اثری مستند درباره زندگی امام چهارم تألیف کرده است. الهام قاسمی در یادداشتی به معرفی این کتاب پرداخته است.

در این یادداشت می‌خوانیم:

مرحوم سیدجعفر شهیدی نویسنده، مترجم، پژوهشگر زبان و ادبیات فارسی، فقه و تاریخ اسلام، دانش‌آموخته حوزه علمیه و استاد دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران بود. او آثار فراوانی را در زمینه تاریخ اسلام خاصه تاریخ شیعه نوشته که یکی از این آثار کتاب «زندگانی علی بن الحسین» است.

کتاب «زندگانی علی بن الحسین» به قلم سیدجعفر شهیدی و به زبان فارسی نوشته شده و در آن زندگی و شخصیت امام چهارم مورد بررسی قرار گرفته است.

نویسنده در مقدمه کتاب، گزارشی از وضع تدریس آموزش اصول عقاید در مکتب‎خانه‌های قدیم آورده است و از نارسایی‌ها در شناساندن مقام امامت سخن می‌گوید.

وی با اکراه از تعلیمات مکتب‌خانه‌ها و تلقینات نوحه‌خوانان درباره تصویر امام سجاد (ع) بر آن شده که از تولد امام تا شهادت ایشان را مورد بررسی تحلیلی قرار بدهد تا به شناسایی چهره واقعی امام بپردازد و در بین راه بر منطق و مدرک تکیه کند. وی در نوشته‌هایش، روش پژوهشی‌تحقیقی را انتخاب کرده است.

نویسنده پس از مقدمه در ۱۷ فصل به بررسی برخی مشهورات پرداخته و با تتبع فراوان و تحلیلی بر گزاره‌های تاریخی و حدیثی، به نقد آن‌ها پرداخته و اثری نو پدید آورده است. نویسنده تلاش کرده در این کتاب زوایای مختلفی از زندگی امام چهارم ارائه دهد که در کتب مشابه کمتر به آن توجه شده است.

وی در نگارش این کتاب از منابع تاریخی زیادی بهره برده و در پاورقی به آن‌ها اشاره کرده است.

از منظری دیگر نویسنده با یادآوری این نکته در مقدمه که در قدیم عنوان «زین‌العابدین بیمار» برای امام چهارم عَلَم بود و زدودن این تصویر برای کودکان مکتب رفته‌ای مانند من دشوار بود، با تکیه بر منابع و مستندات علمی تلاش دارد بر ذهنیت‌های گذشته خویش غلبه کند و تصویری درست از زندگی آن امام نشان دهد.

این رویکرد، نویسنده را بر آن داشته که به بررسی برخی مشهورات پرداخته و با تتبع فراوان و تحلیلی بر گزاره‌های تاریخی و حدیثی، به نقد آن‌ها بنشیند و اثری نو پدید آورد. مثلاً در موضوع تولد امام سجاد (ع) و زمان آن، مادر آن حضرت و داستان شهربانو و قصیده فرزدق درباره آن حضرت، یافته‌ها و نظرات جدیدی را بیان کرده است.

کتاب حاضر از سلسله عناوین تاریخی تحلیلی از مرحوم سیدجعفر شهیدی است که به رشته تحریر درآمده است. آنچه در این کتاب آمده، مطالبی است که تمامی مورخین اسلامی و حتی غیر مسلمانان، آن را پذیرفته‌اند. صاحب اثر کوشیده است با بیان آنچه در اسناد تاریخی مورد اعتماد بوده، چهره راستینی از آن سیره و زندگی آن امام همام ارائه دهد.

مطالب این کتاب گرچه در بخش‌های گوناگون آمده، ولی عنوان‌های جداگانه‌ای ندارد. در پایان کتاب اَعلام، مصادر کتاب، شهرها و نام کتاب‌ها و فهرست برخی از زوایای گوناگون زندگانی امام سجاد (ع) در صفحه‌های گوناگون آمده است. نگاه تحقیقانه و از روی پژوهش و نقادی نویسنده به ارائه مطالب، از نقاط قوت این کتاب به شمار می‌رود.

نویسنده در مقدمه کتاب آورده است؛

چیزی ننوشته‌ام که درک واقعیت آن برای مردم روزگار ما آسان نباشد و از سوی دیگر نتیجه عملی بر آن مترتب نشود. از میان همه نوشته‌ها آن را گزیده‌ام که تاریخ درست یا نزدیک به درست ضبط کرده است… در این کتاب کوشیده‌ام با نشان دادن آنچه در سندها است، سیمایی از ظاهر این امام بزرگوار نشان دهم، چرا که درک مقام او از روی حقیقت و واقع، در توانایی من نیست.

از جمله موضوعات این کتاب می‌توان به آشنایی با امام (ع)، تولد امام، وضع ایالت‌های مسلمان‌نشین در دوران نوجوانی ایشان، مسیر کاروان از کوفه به شام، تحلیلی از روحیه مردم شام و پندار آنان درباره اسیران، خاندان پیغمبر (ص) در کاخ یزید، انعکاس حادثه کربلا در کوفه، آثار واقعه حره در مدینه، عبادالرحمان، بزرگواری امام در برخورد با نادانان و تربیت آنان از این راه، عبادت امام، بخشش امام، بردباری برابر ناملایمات، نپرداختن به غیر مسائل علمی و عبادت، حرمت نهادن به عالمان، گفتارهای کوتاه امام، رساله حقوق، صحیفه سجادیه و بحثی درباره آن، قرآن به خط امام علی بن الحسین و نقدی بر قرآن‌های مشهور به خط امامان، رحلت امام، فرزندان امام اشاره کرد.

این کتاب که در پنجمین دوره کتاب سال جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۶۵ برگزیده شده، تا کنون در ۵ نوبت در قالب ۲۴۲ صفحه توسط دفتر نشر فرهنگ اسلامی روانه بازار شده و نرم‌افزاری با عنوان «زندگانی علی بن الحسین» براساس این کتاب تدوین شده است.