یادداشت
کتابداران؛ پیام‌آوران آستان دانایی- محمد فرج‌زاده
محمد فرج‌زاده
در عصری که امواج خروشان اطلاعات از هر سو ما را احاطه کرده‌اند، کتاب همچنان صلابت و آرامش خود را به عنوان ستونی استوار در گستره فرهنگ و دانش بشری حفظ کرده است. هفته کتاب و کتابخوانی، تنها یک مناسبت نمادین نیست، بلکه فرصتی است برای درنگی عمیق بر جایگاه رفیع کتاب و تجلیل از سربازان خاموش این عرصه؛ کتابداران گران‌قدر.
۱. کتابخوانی: گذر از فردیت به فراخنای تجربه بشری
کتابخوانی را می‌توان هنر گفت‌و‌گو با اندیشه‌های دور و نزدیک، آشنا و غریب دانست. این فعل ساده، اما عمیق، به ما اجازه می‌دهد تا از مرز‌های زمان و مکان فراتر رویم. هنگامی که کتابی را می‌گشاییم، تنها با متنی رو‌به‌رو نیستیم؛ با جهانی سراسر تجربه، احساس و خرد مواجهیم که نویسنده با خون دل آن را به وجود آورده است.
۱.۱. تاثیرات شناختی و عاطفی کتابخوانی
مطالعات متعدد neuroscientific نشان داده‌اند که کتابخوانی فعالیت مغز را به گونه‌ای منحصر‌به‌فرد تحریک می‌کند. هنگامی که داستانی را دنبال می‌کنیم، نه تنها مناطق زبانی مغز، بلکه بخش‌هایی که مربوط به تجربیات حسی و حرکتی هستند نیز فعال می‌شوند. گویی مغز ما میانبری می‌زند و خود را در فضای داستان غرق می‌کند. این فرآیند، درک همدلانه ما را تقویت می‌کند. خواننده «بر باد رفته» رنج و عشق اسکارلت اوهارا را حس می‌کند و خواننده «شازده کوچولو» به سادگی و عمق روابط انسانی می‌اندیشد.
۱.۲. کتاب به مثابه ابزار توانمندسازی فردی و اجتماعی
کتاب یکی از دموکراتیک‌ترین ابزار‌های دستیابی به دانش است. یک کودک در روستایی دورافتاده با دسترسی به کتاب می‌تواند با نیوتن، انیشتین و پروین اعتصامی گفت‌و‌گو کند. کتاب، امید را در دل‌ها زنده نگه می‌دارد و به افراد جسارت رؤیاپردازی می‌بخشد. تاریخ گواه است که بسیاری از انقلاب‌های فکری و اجتماعی از دل کتابخانه‌ها و مطالعه متون متحول‌کننده سربرآورده‌اند.
۲. کتابداران: معماران ناشناخته فضا‌های فرهنگی
در پس هر جامعه کتابخوان، شبکه‌ای از کتابداران متعهد و دانش‌محور وجود دارند. آنان تنها مأموران چیدمان و امانت کتاب نیستند؛ بلکه مهندسان فرهنگی هستند که پل ارتباطی بین گنجینه دانش و مخاطبان مشتاق آن می‌سازند.
۱.۲. نقش چندبعدی کتابدار در عصر اطلاعات
کتابدار امروزی باید همزمان چندین نقش را ایفا کند:
متخصص سازماندهی اطلاعات: در دریای بی‌کران انتشارات، کتابدار با دانش تخصصی خود مسیر را برای یافتن بهترین منابع روشن می‌سازد.
مربی و تسهیل‌گر: کتابداران به ویژه در بخش کودک و نوجوان، با storytelling و برگزاری کارگاه‌های خلاق، ذهن کودکان را برای رویارویی با دنیای کتاب آماده می‌کنند.
طراف رویداد‌های فرهنگی: آنان کتابخانه را از محلی ایستا به کانونی پویا برای نقد کتاب، دیدار با نویسندگان و نمایشگاه‌های موضوعی تبدیل می‌کنند.
متعهد به برابری دسترسی: کتابداران برای اقشار محروم، افراد با نیاز‌های ویژه و سالمندان خدمات ویژه فراهم می‌کنند تا هیچ کس از موهبت کتاب محروم نماند.
۲.۲. چالش‌های پیش روی کتابداران در عصر دیجیتال
کتابداران امروز با چالش‌های بی‌سابقه‌ای رو‌به‌رو هستند:هجوم منابع دیجیتال، تغییر عادات مطالعاتی، کاهش توجه و محدودیت بودجه. با این وجود، آنان با خلاقیت و تعهد، در حال بازتعریف جایگاه کتابخانه به عنوان "میدان عمومی فرهنگی" هستند. کتابخانه دیگر تنها قفسه‌های کتاب نیست، بلکه فضایی برای creativity، collaboration و community building است.
۳. هفته کتاب و کتابخوانی: احیای میثاق ملی با کتاب
این هفته، فرصتی است برای:
بازتعریف سیاست‌های کلان ترویج کتابخوانی: باید از شعارزدگی پرهیز و با برنامه‌ریزی علمی و بودجه‌ای مناسب، کتاب را به کالایی اساسی در سبد خانوار تبدیل کرد.
تقدیر از کتابداران، پدیدآورندگان و ناشران متعهد سربازان خط مقدم جبهه فرهنگ هستند که قدردانی از آنان نه در یک روز، که در تداوم حمایت‌ها معنا می‌یابد.
تمرکز بر گروه‌های خاص: باید با طراحی برنامه‌های ویژه، کودکان، نوجوانان و قشر‌های کم‌برخوردار را هدف گرفت. «کتابدرمانی» برای سالمندان و برنامه‌های کتابخوانی در مناطق محروم از اولویت‌هاست.
۴. چشم‌انداز آینده: تلفیق سنت و نوآوری
آینده کتابخوانی در تلفیق هوشمندانه میراث چاپی با فناوری‌های دیجیتال نهفته است. کتابداران آینده باید شبیه «مربیان اطلاعاتی» باشند که به مردم می‌آموزند چگونه در اقیانوس اطلاعات navigator باشند. کتابخانه‌های آینده می‌توانند به «کارگاه‌های ایده‌پردازی» و «استودیو‌های تولید محتوای فرهنگی» تبدیل شوند.
کتاب، رودخانه خروشانی است که تمدن بشری را سیراب و کتابداران، پاسداران این رودخانه حیات‌بخش هستند. در هفته کتاب و کتابخوانی، بیاییم پیمان تجدید کنیم که با حمایت از کتابخانه‌ها، خرید کتاب و تقدیر از کتابداران، سهم خود را در استمرا ادا کنیم.