ژازه تباتبایی؛ موسس نخستین نگارخانه ایرانی

اسم شناسنامه‌ای او سیدعلی طباطبایی بود، اما او نام هنری «ژازه» را برای خود برگزید. او آثارش را با نام «تباتبایی» امضا می‌کرد.

از مهم‌ترین کارهای ژازه در دوران فعالیت هنری‌اش، راه‌اندازی اولین نگارخانه ایرانی بود. او این نگارخانه را در سال 1334 با عنوان «هنر جدید» تاسیس کرد که از مراکز فرهنگی مهم زمان خود به شمار می‌رفت. اگرچه گالری‌های «آپادانا» و «استتیک» پیش از این نگارخانه فعالیت داشتند، اما با معنا و کاکرد واقعی گالری هنری در دنیا فاصله زیادی داشتند. «هنر جدید» نخستین نگارخانه ایرانی بود که به یکی از پاتوق‌های اصلی اهالی فرهنگ و هنر تبدیل شد و بسیاری از هنرمندان و نویسندگان آن دوره، به آنجا رفت و آمد داشتند.

نخستین گام‌های طباطبایی در هنر، تحصیل در رشته نقاشی در هنرستان بود. ژازه پس از گرفتن دیپلم نقاشی‌اش، اولین نمایشگاه خود به سبک مینیاتور را برپا کرد. برگزاری این نمایشگاه آغاز راه ژازه در وادی هنر بود. او در خلال سال‌هایی که نقاشی کار می‌کرد، وارد دانشکده ادبیات شد و در رشته کارگردانی و مبانی تئاتر، شاگرد اول دانشکده شد و نمایش «پیراهن ملوانی» را به روی صحنه برد.

آنچه که باعث شهرت کارهای ژازه شد، استفاده او از ایده‌های خلاقانه در مجسمه‌ها و فیگورهایش بود. زن، خورشید و شیر از موضوعاتی هستند که در کارهای این هنرمند تکرار شده‌اند. او مجسمه‌هایی به شکل انسان خلق می‌کرد که از بدن‌هایی فلزی ساخته شده بودند. ژازه معتقد بود فلز سرد می‌تواند گویای گرم‌ترین سخن‌ها باشد و این هنر است که بتوان با این سردی، گرم‌ترین و تازه‌ترین حرف‌ها را بیان کرد. او برای ساخت مجسمه‌هایش از قطعات ماشین‌های اسقاطی استفاده می‌کرد و بیشتر گاراژدارها و اوراقچی‌های مولوی و شوش او را می‌شناختند.

ژازه طباطبایی با حضور مستمر در چهار دهه نقاشی و مجسمه‌سازی ایران نقش ویژه‌ای داشت و با رویکرد به موضوع‌هایی مثل نقش‌های سنتی، جلوه‌های دیداری فرهنگ مردم، افسانه‌ها، شعر، مظاهر زندگی شهروندی و... به نوعی در کارهایش بازنگری حیات اجتماعی معاصر به چشم می‌خورد.

این هنرمند در زمینه‌های مختلفی از جمله نویسندگی، کارگردانی، شعر، نقاشی و مجسمه‌سازی فعالیت داشت. او خود گفته است:«یک روز نویسنده‌ام و یک روز نقاش. از خواب برمی‌خیزم و یک روز شخص دیگر و این آتش درون من همیشه هست، ولی من قالب را هر روز یک‌جور می‌یابم. باید حرفی داشت، شکل بیان پیدا می‌شود.»

آثار نقاشی و مجسمه این هنرمند در موزه‌ها و کلکسیون‌های شخصی مانند موزه لوور در پاریس، موزه متروپولیتن نیویورک، موزه هنرهای معاصر تهران، نگارخانه سیحون در تهران و پریوات کلکسیون در آلمان نگه‌داری می‌شوند. همچنین از آثار طباطبایی در نمایشگاه‌های مختلفی در کشورهای بریتانیا، فرانسه، ایتالیا، یونان، آلمان، ترکیه، هند، چین و آمریکا به نمایش گذاشته شده است.

او تاکنون بیش از 40 جلد کتاب شامل داستان‌های فولکلور، رمان، شعر، نقدهای هنری و نمایشنامه منتشر کرده است. ژازه اولین داستان خود به نام «شن و نی» را در 12 سالگی نوشت. در سال 1325 نیز داستان «پسر کوچک» را چاپ کرد. «دندان سوسمار» و «شطرنج زندگی» از دیگر کتاب‌های این هنرمند هستند.

ژازه همچنین نمایشنامه‌های بسیاری نوشت که از آن‌ها می‌توان به «شکوفه‌های پژمرده»، «لرد چی‌چی یانف»، «جای پا» و «آقاموچول» اشاره کرد.

از زندگی هنری ژازه طباطبایی دو فیلم با نام‌های «شرح حال» و «کوچه پاییز» توسط خسرو سینایی ساخته شده است.

ژازه طباطبایی در 20 بهمن 1386 در بیمارستان آتیه تهران درگذشت.