دوندگی‌های یک نویسنده؛ از نوشتن تا ویترین کتابفروشی‎ها

اولین گام برای کسی که می‌خواهد متنی را در قالب کتاب به چاپ برساند، پیدا کردن یک ناشر مناسب است. برخی از ناشران به‌صورت تخصصی و تنها در یک زمینه خاص فعالیت می‌کنند. مثل ناشران کتاب‌های روانشناسی، علوم‌سیاسی، ناشران آموزشی و کمک‌آموزشی، حقوق، ادبیات و... در این میان ناشران عمومی هم به چاپ کتاب در زمینه‌های مختلف می‌پردازند. نویسنده معمولا بخش یا فصلی از نوشته خود را در اختیار ناشر می‌گذارد. اگر ناشر این نوشته را اثری موفق ارزیابی کرد با چاپ آن موافقت می‌کند و در غیراین‌صورت نویسنده باید به سراغ ناشر دیگری برود. چاپ کتاب در بازار نشر امروز برای نویسنده‌های تازه‌کار کمی دشوار است؛ ناشران اغلب تمایل به چاپ کتاب‌های نویسنده‌های مطرح دارند اما این به‌معنای دلسرد شدن نویسنده‌های تازه کار نیست؛ حدود 10هزار ناشر در کشور وجود دارد و بالاخره یکی از این ناشران حاضر به چاپ کتاب آنها خواهد شد.

وقتی ناشر پیدا شد نوبت به بستن قرارداد می‌رسد و توافق‌های 2 طرف. نویسنده در این قراردادها باید تعهدهای زیادی را بپذیرد. در قرارداد مؤلف یا مترجم متعهد می‌شود که در زمان و تاریخی مشخص متن کامل کتاب را در اختیار ناشر قرار دهد و درصورت بدقولی به ازای هر روز تأخیر مبلغی از حق تألیف او کسر می‌شود. در این قراردادها طرف دوم یا همان مولف و مترجم نسبت به عدم‌فروش کتاب به انتشاراتی دیگر هم متعهد می‌شود. مبلغ قرارداد، تیراژ کتاب و مواردی از این دست هم از مفاد این قرارداد است.

مبلغ قرارداد به چند طریق محاسبه می‌شود؛

 یکی اینکه ناشر حق چاپ یک کتاب را با مبلغی ثابت از مولف می‌خرد؛ این نوع قراردادها بیشتر متعلق به نویسنده‌های تازه‌کار است. در دومین حالت مبلغ قرارداد درصدی از قیمت پشت جلد در هر دوره از چاپ است. این رقم بسته به نویسنده یا مترجم از 10تا 20درصد متغیر است. در سومین حالت هم ناشر در ازای دریافت مبلغی پول حاضر به چاپ یک کتاب می‌شود. تهیه ماکت اولیه کتاب مولف یا مترجم متن کتاب را به شکل تایپ شده در اختیار ناشر قرار می‌دهد. با این حال بعد از بسته شدن قرارداد، ناشر فایل متنی را به تایپیست‌ها می‌سپارد تا اصلاحات لازم از نظر رسم‌الخطی روی آن انجام شود. از آنجایی که فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی هیچ اجباری برای هیچ رسم الخطی قرار نداده است، هر ناشر رسم الخط مخصوص خود را دارد و البته فونت و... مخصوص خود را. این دلیل ذاتی حضور تایپیست‌ها در انتشاراتی‌های مختلف است. البته برخی از نویسنده‌های مطرح که نازشان بین ناشران خریدار دارد متن خود را به‌صورت دستنویس به ناشران تحویل می‌دهند و کار حروفچین در این بین سخت‌تر می‌شود. ظاهر کتاب، طرح جلد، انتخاب ویراستار و... همگی بر عهده ناشر است.

 این یکی از موضوعاتی است که در قرارداد به آن اشاره می‌شود. با این حال گاهی نویسنده برای طرح روی جلد خود پیشنهادهایی ارائه می‌دهد یا با همفکری طراح و نویسنده و ناشر این کار انجام می‌شود. برخی از ناشران هم برای صرفه‌جویی در هزینه‌ها، خود دست به قلم می‌شوند و به مدد نرم‌افزارهای کامپیوتری طرح‌های ابتکاری خود را روی جلد کتاب‌ها پیاده می‌کنند.

«فهرست‌نویسی پیش از انتشار» مخفف کلمه فیپاست. کاری که در این مرحله ناشر باید به سراغ آن برود. این روزها دریافت اطلاعات فیپا تنها از طریق الکترونیکی، به کمک سایت سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران انجام می‌شود. فیپا اطلاعات اولیه‌ای در مورد کتاب و مؤلف آن است که به‌صورت شناسنامه‌ای در ابتدای هر کتاب دیده می‌شود که شامل نام اصلی نویسنده، تاریخ تولد و فوت، عنوان اصلی کتاب، تاریخ انتشار و اطلاعاتی از این دست است. فهرست‌نویسی فیپا شناسه‌ای دارد که طبق آن مشخص می‌شود موضوع کتاب چیست، تاریخ انتشار آن چه زمانی است، حرف اول نام نویسنده و عددی که در رده‌بندی به هر نویسنده اختصاص دارد و حرف اول نام کتاب چیست. این اطلاعات برای مخاطبان عمومی کاربردی ندارد اما از این طریق کتاب‌ها در کتابخانه‌ها طبق موضوع و نویسنده در ردیف‌های منظمی قرار می‌گیرند و از آشفتگی موضوعی و محتوایی کتاب‌ها در هر کتابخانه جلوگیری می‌شود. علاوه بر فهرست‌نویسی فیپا، ناشر به سراغ مؤسسه شابک در اتحادیه ناشران هم می‌رود تا عدد 13رقمی شابک مربوط به کتاب را از این مؤسسه بخرد. این عدد هم اطلاعات مربوط به کتاب و نویسنده را در اختیار کتابدار می‌گذارد البته چه بسا کتاب‌هایی هم هستندکه فهرست‌نویسی پیش از انتشار دارند اما موفق به اخذ مجوز چاپ نشده‌اند.

بعد از فهرست‌نویسی پیش از انتشار نوبت به اخذ مجوز چاپ کتاب از وزارت ارشاد می‌رسد. ناشر باید نسخه‌ای از کتاب را که صفحه‌بندی آن کامل شده است به همراه نسخهpdf آن به اداره کتاب وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ببرد. کتاب براساس موضوعی که دارد به ممیزی‌های این اداره فرستاده می‌شود. نویسنده و ناشر هیچ‌گاه متوجه نمی‌شوند که چه‌کسی این کتاب را ممیزی کرده است. در این مرحله کتاب با 3حالت روبه‌رو می‌شود؛ تأیید کتاب، رد کتاب، اصلاحیه. تکلیف 2مورد اول مشخص است؛ اما درصورت نیاز به اصلاحیه، برگه‌ای حاوی مواردی که نیاز به اصلاح دارد به ناشر و بعد نویسنده تحویل داده می‌شود. نویسنده این اصلاحیه‌ها را انجام می‌دهد و دوباره کتاب به اداره کتاب وزارت ارشاد فرستاده می‌شود. ممکن است یک کتاب از 10 روز تا 10 ماه و حتی بیشتر در صف انتظار برای اخذ مجوز چاپ بماند. ناشر هنگام اخذ مجوز چاپ کتاب متعهد می‌شود که هیچ دخل و تصرفی در محتوای کتابی که چاپ می‌کند نمی‌شود و نسخه چاپی درست مطابق آن نسخه‌ای است که در ارشاد تصویب شده است.

چاپخانه‌ها کتاب‌هایی را که مجوز انتشار از وزارت ارشاد نداشته باشند چاپ نمی‌کنند. بنابراین بعد از اینکه مجوز چاپ یک کتاب صادر شد ماکت کتاب تبدیل به نسخه‌های اصلی می‌شود. هر ناشری چاپخانه‌های مخصوص خود را دارد. ورقه‌های کاغذ در این مرحله تا می‌شوند و به قطع مورد نظر در می‌آیند. ناشر قبلا قطع مناسب برای کتاب را انتخاب کرده است. لیتوگرافی و تهیه زینک در این مرحله انجام می‌شود؛ تصویری از کتاب و حروف در قالب‌های مشخص تهیه می‌شود و به کمک آن نسخه‌های یکسانی از کتاب تهیه می‌شود. مدت زمان مربوط به این مرحله به عوامل زیادی بستگی دارد؛ تیراژ کتاب و حجم کاری که باید آماده شود، در دسترس بودن مواداولیه در چاپخانه و مهم‌تر از همه سرمایه و بودجه ناشر. بعد از چاپ، کتاب صحافی می‌شود و باز بسته به سفارش ناشر و حجم کتاب انواع صحافی‌ها روی آن صورت می‌گیرد. کتاب‌های چاپ شده در چاپخانه آماده دریافت مجوز خروج و انتشار هستند. هزینه‌های چاپ (به غیرهزینه کاغذ) کتاب به ازای تعداد مشخصی از کتاب ثابت است. معمولا به ازای چاپ هر 5هزار نسخه از هر کتاب این هزینه‌ها ثابت خواهد بود.

کتاب چاپ شده اما هنوز از چاپخانه خارج نشده است؛ در این مرحله باید یک‌بار دیگر به اداره کتاب وزارت ارشاد مراجعه کرد و مجوز خروج کتاب را گرفت. این هم از وظایف ناشر است. برای این کار ناشر 2نسخه از کتاب را به اداره کتاب می‌برد تا کارشناسان این اداره تأیید کنند که نسخه چاپ شده با نسخه اولیه یا ماکتی که به این اداره فرستاده شد تطابق کامل دارد. هرگونه تغییری در این بین که توسط ناشر یا نویسنده اعمال شده باشد در این مرحله دردسرساز می‌شود. این مرحله زیاد طول نمی‌کشد. معمولا بعد از چند روز مجوز خروج کتاب از چاپخانه آماده است و ناشر با در دست داشتن آن می‌تواند کتاب را از چاپخانه خارج کند. بعد از اخذ مجوز خروج و قبل از خارج کردن کتاب‌ها از چاپخانه، ناشر باید 10نسخه از کتاب را به اداره کتاب وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بفرستد؛ این بار اداره کتاب این کتاب‌ها را نه برای ارائه مجوز، بلکه برای قرار دادن در کتابخانه‌های مربوط به‌خود وزارت ارشاد می‌خواهد. نویسنده‌ها به اینجا که می‌رسند فکر می‌کنند کار تمام است غافل از اینکه مرحله آخر هنوز باقی مانده.

نوبت آن رسیده تا کتابی که همه این مراحل را پشت سر گذاشته پشت ویترین کتابفروشی‌ها جای بگیرد و به‌زودی به‌دست مخاطبان برسد. این مرحله را باید به پخش‌کنندگان کتاب سپرد؛ گروهی که با حرفه خود تعیین می‌کنند چه کتابی پرفروش باشد و چه کتابی نه. ناشران بزرگ معمولا خودشان پخش کتاب هم دارند یا با یک پخش‌کننده کتاب به‌صورت مستمر کار می‌کنند. قصه پخش‌کنندگان کتاب به این شرح است؛ ناشر کتاب را در ازای درصدی از قیمت پشت جلد کتاب به پخش‌کننده می‌فروشد. معمولا 30تا 40درصد قیمت پشت جلد، سودی است که هر پخش‌کننده از هر جلد کتاب به‌دست می‌آورد. حال این پخش‌کننده کتاب است که تصمیم می‌گیرد کتاب در چه زمانی و در کدام نقطه از شهر و کشور توزیع شود. انتخاب توزیع‌کننده مناسب از طرف ناشر اقبال پر فروش بودن و موفق بودن یک کتاب را بیش از پیش نصیب نویسنده می‌کند. نویسنده از زمانی که تصمیم به چاپ کتاب می‌گیرد تا زمان وارد شدن آن کتاب به کتابفروشی‌ها با 3موضوع عمده روبه‌رو است؛ ناشر، اداره کتاب و پخش‌کنندگان کتاب. هر یک از این عوامل می‌توانند تأثیر زیادی در مخاطبان، سرعت انتشار کتاب و فروش کتاب داشته باشند.

برای اخذ مجوز چاپ کتاب به اصل و کپی شناسنامه و کارت ملی نیاز دارید. برای فهرست‌نویسی پیش از انتشار یا شابک هم اطلاعات از پیش آماده‌ای نیاز است؛ نام و نام‌خانوادگی نویسنده،تاریخ تولد و(احیانا مرگ)، عنوان اصلی کتاب، موضوع کتاب، سال انتشار کتاب و تعداد دوره‌های چاپ کتاب. طبیعی است که ناشر در دوره اخذ مجوز و چاپ کتاب باید پروانه کار داشته باشد و به هر دلیلی فعالیت آن ممنوع نشده باشد.

2 استان تهران و قم بیشترین تعداد ناشران را در دل خود جای داده‌اند. این ناشران در سطح شهر پراکنده هستند. با این حال در تهران در خیابان‌هایی مثل انقلاب اسلامی یا کریمخان زند بیشترین تجمع را دارند. اداره کتاب هم در ساختمان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در تهران، میدان بهارستان، خیابان کمال‌الملک قرار دارد. برای دریافت اطلاعات فیپا به دفتر اسناد و کتابخانه ملی استان مورد نظر خود مراجعه کنید. مرکز اسناد و کتابخانه ملی در تهران در خیابان شهید حقانی واقع شده است.

منبع: همشهری آنلاین