کتاب «معماری ایرانی: دستگاه شناسی» نگاهی نو به معماری گذشته ایران دارد و با نگاهی تداومی به معماری گذشته ایران پرداخته است. به باور نگارنده، معماری ایرانی نیز چون موسیقی ایرانی که به دلیل وجود ردیفهای دستگاهی تداوم یافته، دارای قالبها و یا دستگاههایی است که در تداوم آن نقش بنیانی داشتهاند. همانگونه که نوازندگان و خوانندگان موسیقی دستگاهی ایرانی، با انتخاب یکی از دستگاههای هفت تا دوازده گانه، به اجرای کار خود می پردازند و خلاقیت خود را در آن چارچوب و قالب به نمایش میگذارند، معماران ایرانی نیز بر مبنای قالبها یا دستگاههایی که در ذهن خود داشتند به طراحی و اجرا میپرداختند.
دستگاهها ساختارهایی فضایی هستند که در کارکردهای مختلف میتوان از آنها بهره گرفت. برای نمونه بناها در دستگاه گنبدخانهای کارکردهایی همچون آتشکده، مسجد، مدرسه، آرامگاه و خانقاه داشتهاند.
در این کتاب پنج دستگاه به نامهای گنبدخانهای، ایوانی، تالارهای ستون دار، گنبدخانه-ایوان، میان سرا و دستگاه ترکیبی را خواهیم دید و در هر دستگاه بناها در یک سیر تاریخی دیده میشوند. در بخشهای مختلف کتاب از حدود هشتصد و پنجاه نگاره بهره گرفته شده که بسیاری از آنها برای نخستین بار ارائه میشوند.
غلامحسین معماریان دارای مدرک دکترای معماری از دانشگاه منچستر انگلستان است و هماکنون به عنوان عضو هیات علمی در دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه علم و صنعت ایران مشغول به تدریس است.
«مبنای طراحی معماری»، «نیارش سازههای طاقی در معماری اسلامی ایران»، «سیری در منابع نظری معماری»، «هویت شهری و معماری استان فارس»، «سیری در معماری آب انبارهای یزد»، «آشنایی با معماری مسکونی ایرانی: گونه شناسی درونگرا» و «آشنایی با معماری مسکونی ایرانی: گونه شناسی برونگرا» نام شماری از تالیفات منتشر شده معماریان است.
همچنین از میان ترجمههای منتشر شده این مدرس دانشگاه علم و صنعت نیز میتوان به «گونه شناسی (تیپولوژی) اولیه» نوشته جان کارلوکاتالدی و «چگونه میتوان یک پایان نامه تحصیلی نوشت» نوشته اومبرتو اکو اشاره کرد.