-
- |
-
- |
-
- |
-
- |
-
يکشنبه ۲۳ ارديبهشت ۱۴۰۳
ساعت : ۰۰:۴۹
ساعت : ۰۰:۴۹
اما سال‌هاي سال بود كه گذر زمان رنگ فرسودگي را روي قلب تپنده پايتخت پاشيده و هيچ ارگاني حاضر نبود تب خستگي اين ساليان را از بدنه بازار خارج كند، حتي ميراث فرهنگي كه اين مكان را به عنوان ميراث تاريخي شهر در فهرست آثار ملي كشور ثبت كرد.
نگاه‌هاي متعجب شهروندان به بازار
اين روزها اگرچه از حجم مسافران شناور اين محدوده كم نشده است،اما هر شهروندي كه گذرش به بازار مي‌افتد متوجه تغيير و دگرگوني مي‌شود. تغييري كه همچنان در دوران معاصر و مدرنيته،اصالت‌هايش حفظ شده است.
شهروندان بسياري با راه‌اندازي مترو،مسافربرهاي شخصي،خطوط ويژه اتوبوسراني حالا ديگر حاضر نيستند به هيچ بازارچه محلي بروند و تنها مسير خريد خود را بازار قرار داده‌اند. به ويژه آنكه اين روزها تردد و رفت و آمد در بازار تهران نيز از طريق كالاسكه و دوچرخه نيز براي شهروندان فراهم شده است.
الهام.م در حاليكه روي نيمكتي در حال استراحت و خوردن چاي است، از تغييرات و تحول بازار بسيار خوشحال بوده و مي‌گويد:« سال‌هاي سال بود، وقتي به بازار مي‌آمدم خبري از سنگ فرش و نيمكت و استراحت نبود. بايد راه مي‌رفتيم و يا روي سكوهاي كنار خيابان مي‌نشستيم. اما اين دوباره‌سازي‌ها شرايط را براي ما شهروندان عوض كرده است.»
او با تقدير از تلاش‌هاي شهرداري مي‌گويد:« من دوستان بسياري داشتم كه به دليل شرايط بد هوا و خيابان حاضر به آمدن به بازار نبودند،اما يك روز به صورت اتفاقي از اينجا گذشتم و ديدم كه مردم بسياري سوار بر كالاسكه هستند و اين مسير طولاني را بدون پياده‌روي طي مي‌كنند. اگر از ابتدا چنين شرايطي در بازار حاكم بود،قطعاً شهروندان بسياري براي خريد‌هاي ماهانه خود به بازار مي‌آمدند.»
علي تهمورث يكي از كسبه بازار نيز ضمن استقبال از ساماندهي بدنه و كف و سردر ورودي بازار مي‌گويد:« تا آنجا كه اطلاع دارم اين ساماندهي با موافقت كسبه و اصناف مختلف در بازار انجام شده است، اما دائماً اعلام مي‌كنند كه كسبه هيچ هماهنگي با شهرداري و ميراث فرهنگي ندارند. اين در حالي است كه ساماندهي بازار تهران بيشتر از همه به نفع خودمان است و قطعاً اصناف مختلف تا آنجا كه در توان دارند،اقدامات لازم را براي هماهنگي انجام مي‌دهند.»
اين مغازه‌دار همچنين از استقبال شهروندان نسبت به اين ساماندهي صحبت مي‌كند و مي‌گويد:« از زمانيكه اين اصلاحات در بازار صورت گرفته كسب و كار ما نيز بهتر شده و شهروندان بسياري به بازار مي‌آيند،به ويژه با راه‌اندازي خط مترو و خطوط ويژه اتوبوسراني.»
با رفتن به بازار تنها كافي است كه چشم خود را از روي اجناس رنگارنگ برداشت و اندكي به بدنه و كف خيابان بدوزيم. بدنه‌سازي،زهكشي،كف‌سازي،نصب مبلمان شهري و سنگ فرش كردن كف راسته‌ها، پليس محله، ساماندهي دست‌فروش‌ها و دوره‌گردهاي چرخي تنها بخشي از اقدامات شهرداري است كه از سال 1385 شروع شده و گويا تا پايان سال 92 ادامه دارد.
شهريار مهرافشار معاون فني عمراني شهرداري منطقه 12درباره برنامه‌هاي شهرداري جهت ساماندهي بازار تاريخي تهران مي‌گويد:« مقاوم‌سازي،بازسازي، تثبيت رواق‌ها، بدنه‌سازي انجام شده ، امسال نيز در راستاي ساماندهي بازار تهران سه كيلومتر راسته‌هاي مختلف را شامل راسته دروازه نو،آل ياسين،ثام،لشگر،گذر لوطي،صالح،بازار عباس‌آباد نيز مرمت و مقاوم‌سازي و تثبيت خواهد شد. ضمن آنكه تمام دست‌فروش‌ها و چرخي‌هاي محدوده بازار تهران جهت ارائه خدمات بهتر به مشتريان صاحب شناسنامه شده و چرخ‌هايشان پلاك مخصوص دارند. چرا كه در گذشته دست‌فروش‌ها و چرخي‌هاي دوره‌گرد مشكلات زيادي را براي مشتريان ايجاد مي‌كردند؛ به همين دليل اكنون تمام چرخي‌هاي دوره‌گرد پلاك مخصوص داشته و صاحبان چرخ‌ها علاوه بر دريافت گواهي عدم سوء پيشينه و بايد لباس مخصوص خود را كه برايشان طراحي شده است،بپوشند.»
اعتصاب‌ها تاثيري در روند ساماندهي بازار ندارد
اين روزها اگرچه بازاريان به دليل افزايش ماليات دولت،تصميم به اعتصاب و تعطيلي مغازه‌هاي خود كرده‌اند،اما گويا اين تعطيلي‌ها خيلي به نفع كارگران شده،چرا كه جمعيت شناور روزانه اين محدوده كاهش يافته و كارگران شهرداري براحتي مي‌توانند به كارهاي ساماندهي خود در گذرهاي مختلف ادامه دهند.
در حقيقت مي‌توان گفت كه يكي از دلايل كندي ساماندهي بازار تهران جمعيت شناور دو ميليوني محدوده بازار تهران است و به همين دليل كارگران شهرداري بخشي از كارهاي خود را در طول شب انجام مي‌دهند.
معاون فني و عمراني شهرداري منطقه 12 از مشكلات كار در اين محدوده مي‌گويد و تاكيد مي‌كند:«با توجه به اينكه بيشتر كارهاي ساماندهي بايد در طول شب صورت بگيرد كار به كندي پيش مي‌رود چرا كه حجم و ساعت كاري در شب اندك است و تنها كارگران از ساعت 11 تا چهار صبح مشغول جمع‌آوري زباله‌هاي اين محدوده هستند. هم اكنون نيز 30 اكيپ انساني در محدوده بازار تهران مشغول به كار جهت ساماندهي جداره‌هاي بيروني، كف‌سازي‌هايي در اطراف راسته‌ها و پياده‌روهاي ضلع شمالي چهارراه مولوي،ضلع جنوبي ميدان محمديه،ضلع شرقي از چهارراه سيروس تا سه راه مولوي هستند. ضمن آنكه ضلع پياده‌روسازي خيابان گلوبندگ تا ناصرخسرو به اتمام رسيده و در حال نصب نيمكت و نورپردازي‌هاي ويژه هستيم.»
اما اين كارشناس در عين اينكه تاكيد زيادي به هماهنگي ميان دستگاه‌ها دارد،معتقد است كه با توجه به اينكه بافت فرسوده بازار زخم چركيني بر بدنه شهر است،بايد مستمر باشد و براي اين استمرار نيز نيازمند همكاري و هماهنگي همه نهادها هستيم نه اينكه نهادي همچون ميراث فرهنگي دائماً كارشكني كند و اجازه فعاليت ندهد.
اين در حالي است كه بسياري از كارشناسان و مديران ميراث فرهنگي مي‌گويند كه براي ساماندهي بازار تهران بايد طرح جامعي تهيه و با توجه به ثبت ملي بازار اين طرح نيز بايد به تصويب سازمان ميراث فرهنگي نيز برسد.
چرا شهرداري از تجارب ميراث فرهنگي استفاده نمي‌كند؟!
مهدي معمارزاده از جمله اين كارشناسان تاريخي و فعال در حوزه ميراث فرهنگي است كه در اين زمينه توضيح مي‌دهد:« ساماندهي بازار تهران بايد در همه ابعاد و حوزه‌ها از جمله تاسيسات زيربنايي صورت بگيرد،چرا كه بازار از جمله محلات قديمي شهر تهران است كه ساختار آن به شكل ارگانيك رشد كرده و به يك ساختار منسجم و به هم پيوسته تبديل شده است و شهرداري اگر قصد ساماندهي بازار تهران را دارد، بايد در همه حوزه‌هاي همچون تاسيسات برق، مكانيك،فاضلاب، شبكه قنوات،شيب آب،جريان هوا و نور را نيز مورد توجه قرار دهد.»
اين در حالي است كه به گفته عرب قائم مقام شهرداري منطقه 12، تمام هماهنگي‌ها با ادارات آب، برق براي تعويض كانال‌ها،كابل‌ها انجام شده است و در فازهاي بعدي اين اتفاق مي‌افتد. ضمن آنكه سازمان آتش‌نشاني نيز سيستم‌هاي جديدي را براي اطفاي حريق در داخل بازار در نظر گرفته است.
اما معمارزاده با انتقاد از برخي بي‌توجهي‌ها نسبت به بافت تاريخي بازار تهران توضيح مي‌دهد كه متاسفانه در بحث ساخت طاق‌ها، اقداماتي انجام شد كه از نظر اينجانب به عنوان كارشناس ميراثي، اين اقدامات غير اصولي بود و در اين زمينه شهرداري منطقه نبايد اجازه چنين ساخت و سازهايي را بدهد.
او اين سوال را از مسوولان و مديران شهري مي پرسد كه چرا شهرداري از كمك‌هاي ميراث‌فرهنگي كه تجربه 70-80 ساله در بحث نگهداري و ضوابط ميراث فرهنگي در بافت تاريخي دارد؛ استفاده نمي‌كند؟!
تدوين طرح جامع بازار تهران
بازار تهران تجلي معماري سنتي در عرصه‌هاي مذهبي، حكومتي و سكونتي است كه متاسفانه امروزه به دليل يكسري عملكردهاي ناهنجارانه، قدمت و هويت اين بازار در شرف نابودي است و تنها يك مديريت واحد بافت تاريخي مي‌تواند اين بخش از تاريخ شهر را حفظ كند. چه، بازار با توجه به وجود زندگي،اقتصاد، تجارت و خدمات خود همانند يك شهر است و همانگونه كه شهر بايد مديريت شود،بازار نيز نيازمند مديريت است تا خدشه‌اي به منافع مردم وارد نشود.ژ
مديريتي كه اگرچه در حوزه بافت تاريخي منطقه 12 شكل گرفته است، اما در حال حاضر چندان كاري از پيش نمي‌برد و شايد نخستين گام اين مديريت تدوين طرح جامع بازار تهران است. طرحي كه به گفته محمدي مدير بافت تاريخي منطقه 12 در حال تدوين شدن است.
سيد محمد علي محمدي در اين زمينه توضيح مي‌دهد:« ساماندهي بازار تهران يكي از ضروريات اين منطقه بود كه خوشبختانه اين اتفاق افتاد و اميدوارم مشكلات عديده مردم منطقه و كساني كه روازنه در حال رفت و آمد به اين محدوده هستند با اين ساماندهي برطرف شود.
بازار تهران نيازمند طرح جامع است و هم‌اكنون شهرداري منطقه 12 همزمان با ساماندهي و احياي اين بازار تاريخي در حال تدوين طرح جامع بازار تهران است. در حقيقت بايد گفت كه ساماندهي بازار تهران حداقل كاري است كه بايد در حوزه بازار صورت مي‌گرفت و بازار تهران نيازمند طرح جامع است.»
محمدي با بيان اينكه اين طرح هم‌اكنون در مرحله تدوين است،مي‌گويد:« در طرح جامع به موضوعات مختلفي چون حمل و نقل،ترافيك،رعايت حقوق شهروندان و كسبه،ايجاد ماشين‌هاي آتش‌نشاني در بازار و ... توجه شده است.
بازار تهران صاحب سند شد
مدير کل شهرسازي و طرح هاي شهري شهرداري تهران در همين زمينه نيز مي‌گويد:« تدوين طرح ساماندهي بازار تهران در مراحل پاياني است و پس از تاييدشدن آن از سوي شوراي شهر تهران و كميسيون ماده 5 مصوبه براي اجرا ابلاغ مي شود.»
مجيد پاکساز با بيان اين که تهيه طرح موضعي بازار تهران از حدود سال 83 آغاز و تاکنون پيگيري شده است، تاكيد مي‌كند:« در زمان حاضر در اين زمينه گام هاي بلندي برداشته شده تا بازار تهران صاحب يک سند مصوب شود و همچنين تلاش شده تا همه سازمان‌هاي مربوطه و بهره‌برداران آن که شامل شهروندان و بازاريان مي شود بر آن اتفاق نظر داشته باشند. اما به دليل تهيه طرح جامع ، مدتي طول کشيد تا اين طرح با طرح جامع هماهنگ شود و چون بازار تهران يک بافت فرسوده تاريخي و ثبت شده در سازمان ميراث فرهنگي است بايد با کارشناسان مربوطه در اين زمينه هماهنگي هاي لازم انجام مي شد که اين کار در جلسات مختلف صورت گرفت و سرانجام جمع بندي آن انجام گرفت.»
به گفته اين مقام مسوول در معاونت شهرسازي و معماري شهرداري تهران تدوين طرح ساماندهي بازار تهران ، موضوع مهمي براي پايتخت است و در بررسي اين طرح بايد همه ابعاد اجتماعي، فرهنگي، تاريخي، بافت فرسوده، شهري کالبدي، ميراث فرهنگي و موارد قانوني در نظر گرفته شده است و خوشبختانه هم‌اكنون نيز سند خوب و قابل قبولي براي بازار تهران تهيه شده است که همه کارشناسان شهرداري و همچنين سازمان ميراث فرهنگي بر آن اتفاق نظر دارند و هم اينک در مراحل پاياني تصويب قرار دارد.
انبارهاي بازار به خارج از شهر مي‌روند
اگرچه در تدوين طرح جامع بازار تهران مسوولان شهرداري از نظرات كارشناسان ميراث فرهنگي استفاده كرده و حتي برخي از طرح‌ها نيز ابتدا به تاييد اين كارشناسان رسيده است،اما بقايي رئيس سازمان ميراث فرهنگي،صنايع دستي و گردشگري بارها و بارها در گفتگوهاي خود ضمن بي‌اهميت خواندن اين اقدام،اعلام كرده كه ساماندهي بازار تهران از سوي شهرداري كاري غير اصولي است. صحبتي كه به گفته بسياري از كارشناسان ميراث فرهنگي كه از ذكر نامشان خودداري كرده‌اند،غيراصولي بوده و نمي‌توان تكيه علمي بر آن كرد. چه، به گفته مهرداد عرب قائم مقام شهردار منطقه 12 ساماندهي بازار براساس طرح‌هاي سازمان ميراث فرهنگي و طرح تفضيلي، شوراي شهر،شوراي تامين ايمن‌سازي بازار، صورت گرفته و مي‌گيرد.
او با بيان اين كه اقدامات انجام شده در بازار تهران در راستاي وظايفي است كه از سوي مديريت شهري و شوراي تامين ايمن‌سازي بازار براي ما تعريف شده است،توضيح مي‌دهد:« در جلسات خود با مشاغل مختلف در بازار،انجمن اسلامي بازار، صنوف و هيات امناي بازار قرار شده انبار كالاهاي آتش‌زا به خارج از شهر منتقل بشود و خدمات دهي مشاغل در بازار نيز ساماندهي شود. به اين معني كه دفاتر فروش در بازار و كارگاه‌ها و توليدات در حاشيه شهر تهران قرار بگيرد، به عنوان نمونه هم‌اكنون محل‌هاي تفت آجيل با همكاري شركت ساماندهي و شهرداري و اتحاديه صنوف به حاشيه شهر تهران منتقل شده است.»
او درباره برخي صحبت‌هاي انجام شده روساي سازمان ميراث فرهنگي مبني بر اينكه شهرداري تهران كارهاي زيربنايي بازار را انجام نداده و تنها به مرمت كالبد بنا پرداخته،توضيح داد: مرمت كالبد بازار تهران و بازسازي معابر تنها يكي از اقدامات انجام‌شده است و تاكنون با مشاركت كسبه و با حضور نمايندگان ميراث فرهنگي 3 كيلومتر از طول معابر بازار احيا و ساماندهي شده است و اين اقدامات طي يك برنامه كوتاه‌مدت ادامه خواهد داشت.
ساماندهي بازار اقدام موثر شهرداري پس از انقلاب اسلامي است
طرح ساماندهي بازار تهران يكي از طرح‌هاي بزرگ شهرداري تهران بود كه به محض اعلام كردن آن مسوولان و طيف‌هاي مختلف از نمايندگان شوراي شهر گرفته تا نمايندگان مجلس شوراي اسلامي نسبت به آن واكنش نشان داده و همواره هراسي مبني بر خدشه وارد شدن به هويت تاريخي اين محدوده 200 هكتاري داشتند. اما امروز با وجود گذشت چهارسال از اجراي طرح بسياري از نمايندگان مجلس از روند ساماندهي بازار تهران ابراز رضايت كرده‌اند. به گونه‌اي كه محمد اسماعيل كوثري نماينده استان تهران در مجلس معتقد است كه ساماندهي و احياي بازار تهران يكي از اقدامات موثر شهرداري پس از انقلاب اسلامي در حوزه مديريت شهري بود ه است.
او مي‌گويد: 31 سال از انقلاب اسلامي گذشته و بازار تهران در اين مدت همواره به حال خود رها شده بود و هر چند مدت يك‌بار اخباري مبني بر آتش‌سوزي و تخريب ديوارهاي اين مكان تاريخي شنيده مي‌شد،اما امروز به جرأت بايد بگويم كه ساماندهي بازار تهران يكي از اتفاقات مهم شهري در پايتخت است و بايد اين موضوع را به فال نيك گرفت.
بازار تهران؛ بنايي به قدمت 500 سال
بازار تهران بازاري است قديمي كه با توجه به مدارك و شواهد موجود بناي اوليه بازار تهران به دوره شاه تهماسب صفوي و همزمان با ساخت برج و بارو و دروازه‌هاي شهر تهران حدود سال 930 هجري قمري تعلق دارد. ظاهرا چهار بازار لباف‌ها، كرجي‌دوزها، سراج‌ها و نعلچي‌ها، قديمي‌ترين بخش‌هاي بازار تهران است.به نوشته صنيع‌الدوله، چهارسوي بزرگ و كوچك بازار در زمان فتحعلي‌شاه قاجار ساخته شد.
در اين زمان مجموعه بازار به طرف شمال غرب و غرب توسعه يافت، به طوري كه بتدريج حد فاصل بين ارك و مسجدجامع به بخش پر رونق بازار تبديل شد و معروف‌ترين و معتبرترين سراها و تيمچه‌ها در اين محدوده فعال شدند.در دوره ناصرالدين‌شاه بر تعداد راسته‌هاي بازار افزوده شد و تعدادي سرا و تيمچه معتبر ساخته شد. مانند ديگر مجموعه بازارهاي تاريخي، هر كدام از راسته‌ها، رسته‌ها، سراها و تيمچه‌هاي بازار تهران به صنف خاصي اختصاص داشت.
شايد اگر همه اتفاقات خوشايندي كه مسوولان قول اجراي آن را در داخل بازار داده‌اند،بيافتد،روزي نيز برسد كه مردم شهر تهران نيز همچون تبريزي‌ها خوشحال از بابت اينكه يكي از آثار فاخر شهرشان نامزد ثبت جهاني بشود.
