برزين ضرغامي- مدير پايگاه دانش مركز مطالعات و برنامه‌ريزي شهر تهران و دبير اجرايي جشنواره پژوهش و نوآوري در حوزه مديريت شهري
شهر تهران با جمعيتي بيش از هشت ميليون نفر به تنهايي 20 درصد مجموع جمعيت و حدود 30 درصد جمعيت شهرهاي كشور را در خود جاي داده است. اين كلانشهر كه يك چهارم توليد ناخالص داخلي ايران را به خود اختصاص داده، امروز به نمادي از مسايل پيچيده اقتصادي و اجتماعي و زيست محيطي شهرهاي بزرگ تبديل شده و اداره آن جز برپايه مديريت دانش‌پايه، پويا، سيستميِ، شهروندمدار و آينده‌نگر ممكن نيست.
از يك سو مسايلي چون فرسودگي روز افزون بافت‌هاي قديمي و تاريخي در مركز سنتي شهر، حركت سريع از شهر تك هسته‌اي به چند هسته‌اي، پيچيدگي، تراكم روزافزون و تقاضاي رو به تزايد حمل و نقل شهري، پيچيدگي و نواقص بازارهاي مالي و نيز بازار مسكن شهري و تعامل زياد اين بازارها با يكديگر، سهم فزاينده بخش غيررسمي بازار كار و نيز بازار خدمات مديريت شهري را با چالش‌هاي متعدد و متنوعي در كلانشهرها به ويژه تهران مواجه كرده است.
از سوي ديگر، تاثيرات بسيار جدي تصميم‌هاي دولت مركزي و واحدهاي خدمات‌رساني دستگاههاي بخشي مانند آب و فاضلاب، فاضلاب شهري، تامين سوخت و انرژي و مهمتر از آن نهادهاي انتظامي، سياسي، فرهنگي، آموزشي و اجتماعي همچون بهداشت و درمان و سازمانهاي حمايتي و امدادي كه از استقلال سياسي و اداري از مديريت شهري برخوردارند، اثربخشي، كارايي و شايد امكان‌پذيري اعمال مديريت هماهنگ، سيستمي و آينده‌نگر شهري را با ابهام‌هاي بسياري مواجه كرده است.
به همه اين چالش‌ها بايد مسايل روزافزون ناشي از سرريزهاي بسيار جدي چالش‌ها و مسايل متعدد شهرها و روستاهاي اطراف(كه واحدهاي سياسي و اداري مستقلي به شمار مي‌روند) و نيز سرريزهاي متقابل آن را افزود كه دشواري‌ها و پيچيدگي‌هاي مديريت شهري را صد چندان كرده است.
در سطح جهاني نيز با تداوم نرخ افزاينده شهرنشيني در همين زمان كنوني ، سالهاي 2009-2010 ، نرخ شهرنشيني به حدود 50 درصد رسيده و در سالهاي آينده سهم جمعيت شهرنشين جهان از سهم جمعيت روستايي پيشي خواهد گرفت و در سال 2025 به حدود 65 درصد خواهد رسيد. اما نكته مهمتر اين است كه نزديك به 80 درصد از رشد جمعيت شهري به كشورهاي در حال توسعه تعلق دارد و نرخ رشد جمعيت شهري در اين كشورها دو برابر نرخ رشد مجموع جمعيت آنهاست؛ بر اين آمار، روند تمركز جمعيت در كلانشهرها و پيش‌بيني افزايش آنها به بيش از 110 شهر در كشورهاي در حال توسعه را بايد افزود. آنچه در اين ميان بسيار مهم و قابل توجه است و تاحد زيادي نگران كننده است، روند رو به تزايد مسايل مشكلات ناشي از رشد شهرنشيني است.
از سوي ديگر در كنار اين روندهاي بسيار نگران كننده و بلكه وحشت انگيز ابعاد توسعه كلانشهرها، ظرفيتهاي علمي و تجربي بسيار عظيمي براي كنترل مديريت مطلوب اين روندها فراهم شده است. بر اين اساس، طراحي و تثبيت بنيادين، ساز و كارهاي شناسايي دريافت «كاربست عملي» اين دستاوردهاي علمي كه محوري اصلي و موكد در منشور علمي شهرداري تهران به شمار مي‌رود، روز به روز اهميت بيشتري مي‌يابد و «جشنواره پژوهش و نوآوري در حوزه مديريت شهري» كه تاكنون در دو نوبت برگزار شده، گام بسيار موثري براي تحقق اين نياز و اجراي منشور علمي تهران به شمار مي‌رود.
***ضرورت و اهميت
علاوه بر مسايل و مشكلات شناخته شده‌اي چون ترافيك، آلودگي، ازدحام و تراكم جمعيت، اسكان غيررسمي و ...، مسايل جديدي در حوزه اقتصادي، فرهنگي و محيطي شهرها رخ نموده كه برخي از آنها ابعاد گسترده ملي و بلكه فراملي يافته‌اند تا جايي كه بازارهاي مسكن شهري در آمريكا و ابزارها و روشهاي تامين مالي آن، زمينه‌ساز بحران اقتصادي بزرگي در ابعاد جهاني در سالهاي اخير شده است.
از سوي ديگر برخي روندها نيز فرصتهاي جديد و بسيار مهمي را براي غلبه بر مسايل موجود شهري فراهم آورده كه مهمترين آنها عبارتند از:
- روند رو به گسترش جهاني شدن كلانشهرها و شكل‌گيري شهرهاي جهاني؛
- سرعت شگفت‌آور رشد فن‌آوري و دستاوردهاي فن‌آوري جديد به ويژه فن‌آوري‌‌هاي زيستي و نانو؛
- انقلاب ارتباطات و دستاوردهاي ناشي از فناوري اطلاعات و شكل‌گيري شهرهاي ديجيتال؛
- انقلاب دانش و شكل‌گيري اقتصادهاي مبتني بر دانايي با تمركز بر اقتصاد شهري؛
- دستاوردهاي جديد توليد انرژي‌هاي نو و شكل‌گيري روشهاي فني با ملاحظات اقتصادي و اخلاقي مصرف انرژي؛
- شكل‌گيري نهادهاي نظارتي و كنترلي قدرتمند اجتماعي براي پيشگيري از تخريب رو به تزايد منابع زيست محيطي؛
- شكل‌گيري نهادها و روشهاي اجتماع محور براي انباشت سرمايه اجتماعي و تقويت امنيت و ثبات سياسي و اجتماعي در كلانشهرها؛
- دستيابي به تجارب غني توانمندسازي و توسعه و تعميق ظرفيتهاي اقتصادي و اجتماعي گروههاي فقير و حاشيه‌اي شهرها براي كاهش فقر شهري؛
- دستيابي به تجارب موفقي از اصلاح جديد ساختار حكمراني شهري و محلي و افزايش نفوذ مشروعيت و كارآمدي حكمراني شهري براي مديريت توسعه فزاينده اقتصادي، اجتماعي و كالبدي شهرها؛
- شناسايي و به كارگيري روشها و ابزارهاي جديد و موثر در تامين مالي پروژه‌هاي شهري و تحول اساسي در ساختار و كاركرد ماليه شهري؛
- دستيابي و به تجارب موفقي از يكپارچگي و مديريت واحد در عرصه مديريت بخش عمومي شهرها.
بنا بر آنچه گفته شد، سومين جشنواره پژوهش و نوآوري در مديريت شهري با تاكيد بر اصلاح الگوي مصرف براي شناسايي، گردآوري و معرفي اين ظرفيت‌ها و دستاوردهاي نظري و تجربي برگزار خواهد شد.
***پيشينه جشنواره
نخستين جشنواره انتخاب برترين‌هاي پژوهش در حوزه مديريت شهري 17 آذرماه 1386 با سخنراني شهردار تهران و با شعار "توسعه شهري، دستاورد مديريت دانش محور" در مركز آفرينش‌هاي فرهنگي هنري كانون پرورش فكري كودكان و نوجوانان برگزار شد كه با استقبال گسترده پژوهشگران و محققان روبه‌رو شده و طي برگزاري آن علاوه بر انتخاب پژوهش‌هاي برتر، همايش‌ها و نشست‌هاي علمي – تخصصي متعددي نيز براساس محورها و اهدافي چون توسعه علمي كشور، حمايت از كاربست يافته‌هاي مطالعاتي پژوهشي به منظور ارتقاي سطح برنامه‌ها و فعاليت‌ها در شهرداري تهران، بهبود ساختار مديريت مطالعاتي و پژوهشي شهرداري تهران برگزار شد.
مهمترين هدف برگزاري اين جشنواره، شناسايي و شناساندن همه فعاليت‌هاي علمي انجام شده در زمينه مديريت شهري، تشويق و تجليل از فعالان اين عرصه و ايجاد بازار پررونق تبادل دانش مديريت شهري، فيمابين سازمان‌ها و نهادها، پژوهشگران، مخترعان و ... بوده است.
وجه تمايز اين جشنواره با ساير جشنواره‌هاي مشابه، توجه به كاربست پژوهش‌ها است كه اين روند در جشنواره امسال نيز تداوم مي‌يابد. در همين چارچوب تلاش شده بود با ايجاد تنوع در بخش‌ها و برنامه‌هاي مختلف جشنواره بر غناي آن افزوده شود. اين تنوع خود به دو صورت مستقيم (مانند ارايه، مقاله، كتاب و ...) و غير مستقيم (مانند بخش ترافيك يا عكس و كاريكاتور) نمود پيدا كرد.
دومين جشنواره نيز از 16 تا 23 آذر ماه 1387 در محل دايمي نمايشگاه‌هاي شهرداري تهران «پارك گفتگو» برگزار شد كه در طي هفت روز، در بخش‌هاي مختلف و متنوع خود ميزبان طيف گسترده‌اي از اساتيد، دانشجويان، صاحب‌نظران و مديران فعال در حوزه‌هاي گوناگون مديريت شهري و عموم مردم بود. جشنواره دوم مشتمل بر سه همايش، 86 نشست علمي- تخصصي، نمايشگاه عكس و كاريكاتور و كتاب، نمايشگاه دستاوردهاي پژوهشي و بخش‌هاي جنبي مختلف بود كه در نهايت نيز با حضور و سخنراني رييس تشخيص مصلحت نظام، رييس شوراي شهر و شهردار تهران و اعطاي جوايز نفيس به برندگان بخش‌هاي مختلف به كار خود پايان داد.
در بررسي دقيق جشنواره‌هاي قبلي و به خصوص دومين جشنواره، نقاط ضعف و قوت گوناگوني مشاهده مي‌شد كه بايد در طرح پيشنهادي جشنواره سالهاي آتي با رفع نقاط ضعف، نقاط قوت آن تكميل مي‌شد. اين ارزيابي نتيجه بررسي گزارش‌هاي افكار سنجي و انجام مصاحبه‌هاي عميق و گزارش‌هاي SWOT تهيه شده با مسوولين جشنواره بوده است.
به همين منظور و در ادامه روند رو به رشد شهرداري در كاربست پژوهش و نهادينه كردن اين موضوع در سطح ملي جشنواره سوم با حضور كلانشهرهاي كشور از 17 تا 23 آذر و همزمان با هفته پژوهش در تهران با عنوان "سومين جشنواره پژوهش و نوآوري در حوزه مديريت شهري" برگزار خواهد شد. در اين طرح سعي مي‌شود علاوه بر استفاده از ظرفيتهاي پژوهشي شهرداري، تعامل دو جانبه مفيد و مستمري با دانشگاهها و به خصوص دانشجويان تحصيلات تكميلي در رشته‌هاي مرتبط ايجاد شود.
