-
- |
-
- |
-
- |
-
- |
-
دوشنبه ۳۱ ارديبهشت ۱۴۰۳
ساعت : ۰۶:۲۲
ساعت : ۰۶:۲۲
به گزارش شهر، مرکز سعدي‌شناسي سال‌هاي 1385 تا 1395 را دهه سعدي نامگذاري کرده و به هر يک از اين سال‌ها نيز نام ويژه‌اي داده است. سال گذشته، سال «سعدي در غزل» بود و امسال «سال سعدي در قصيده» است. امسال نيز همچون سال گذشته مرکز فرهنگي شهرکتاب با همکاري مرکز سعدي‌شناسي، در آستانه اول ارديبهشت، روز بزرگداشت سعدي، همايشي را به سعدي اختصاص داد.
حافظ تحت تاثير سعدي است
استاد مظاهر مصفا، پژوهشگر ادبيات فارسي و مصحح کليات سعدي، که به‌رغم کهولت و مشکلات جسماني در همايش حضور يافته بود، در سخناني کوتاه با اشاره به بيتي از حافظ که مي‌گويد: «استاد سخن سعدي است نزد همه کس اما/ دارد سخن حافظ طرز غزل خواجو» تصريح کرد: اگر آثار حافظ را با خواجو مقايسه کنيم خواهيم ديد که خواجو اصلا قابل قياس با حافظ نيست. حافظ قدم به قدم دنبال سعدي است. به يک دعوي مي‌توانم بگويم که اگر سعدي نبود، حافظي هم شناخته نمي‌شد.
از عنصري تا سعدي
دکتر مهدي نوريان، استاد دانشگاه اصفهان، اشاره‌اي به تاريخچه‌ي قصيده در زبان فارسي کرد و يادآور شد: وقتي از قصيده سخن مي‌گوييم فوري نام عنصري به خاطر مي‌آيد. او ملک‌الشعراي دربار سلطان محمود بود. از طرف ديگر قديم‌ترين نمونه‌ي شعر رسمي فارسي که در اختيار داريم، قصيده‌اي است از سگزي، در مدح يعقوب ليث که چند بيت از آن باقي مانده است. ابياتي چند از قصيده رودکي نيز به دست ما رسيده. بعد از رودکي تا ظهور عنصري، چند شاعر ظهور مي‌کنند که از هر کدام يکي ـ دو قصيده باقي مانده. اما عنصري قديم‌ترين شاعري است که مجموعه مفصلي از قصايدش را در اختيار داريم.
وي ادامه داد: معروف‌ترين قصيده او که بسياري از تعابيرش امروز به مثل‌هاي فارسي تبديل شده، قصيده‌اي است که در فتح خوارزم به دست سلطان محمود سروده. بعد از او بسياري از شعرا در فتح‌نامه‌ها‌يشان از اين قصيده استقبال کرده‌اند. قصيده ياد شده در بحر خاصي سروده شده که از اوزان بسيار مطبوع شعر فارسي است و قافيه‌اي هم که با حرف رَوي «ر» در آن استفاده شده دست شاعر را بسيار باز گذاشته است.
نوريان افزود: سعدي هم مهم‌ترين قصيده خود را در اين وزن و با اين قافيه سروده و به استقبال عنصري رفته است. اما کاري که سعدي کرده، با کار ساير کساني که به استقبال عنصري رفته‌اند، تفاوت دارد؛ چنانکه کسي به نظرش نمي‌رسد سعدي از عنصري تاثير پذيرفته باشد. شخصيت سعدي، قوه ابتکار و خلاقيت هنري وي اين قصيده را از ساير قصايد مشابه ممتاز مي‌کند. موضوع اين قصيده فتح‌نامه نيست.
وي همچنين گفت: سعدي در روزگاري ديگر مي‌زيسته که دوران شکست بوده است و احساس وظيفه ملي و ديني او در اين قصيده به خوبي پيداست. قصيده سعدي چنين شروع مي‌شود: به هيچ يار مده خاطر و به هيچ ديار/ که برّ و بحر فراخ است و آدمي بسيار.
سعدي و شعر عربي
موسي اسوار، مترجم «اشعار عربي سعدي» که اين کتاب را چند روز پيش مرکز سعدي‌شناسي منتشر کرده، درباره شعرهاي عربي اين شاعر ايراني چنين اظهار نظر کرد: پيش از بحث درباره شعرهاي عربي سعدي بايد خود را از قيد دو پيش‌داوري، دو توقع و دو تصور برهانيم. يکي اينکه اين آثار را نبايد با آثار فارسي اين شاعر مقايسه کرد و ديگر اينکه از مقايسه اين‌ها با آثار بزرگان شعر عرب نيز بايد بپرهيزيم.
وي گفت: اگر فارغ از اين دو قياس و توقع، آثار عربي سعدي را بررسي کنيم، راحت‌تر مي‌توانيم به کمّ و کيف و چند و چون آثارش بپردازيم. تحقيق درباره اشعار عربي وي بسيار اندک بوده و آن مختصرِ موجود نيز بعضا جاي تامل و ايراد دارد. مفهوم قصيده در زبان عربي، چيزي نيست که در زبان فارسي وجود دارد. در عربي، قصيده واحد شعر است. به سخن ديگر هر شعر، به شرط اينکه از هفت بيت بيشتر باشد، قصيده تلقي مي‌شود. شعري هم که در زبان عربي کمتر از هفت بيت داشته باشد، قطعه ناميده مي‌شود.
اسوار ادامه داد: بر همين اساس اغلب شعرهاي عربي سعدي قصيده است. او حدود 20 قصيده دارد و شاهکار آن‌ها که آينه تمام نماي قدرت سعدي در عربي‌سرايي است قصيده در رثاي بغداد يا در سوگ بغداد نام دارد. او به شعر و ادبيات عرب اشراف داشته و با اغلب شاعران بزرگ دوره عباسي مانوس بوده؛ آثارشان را از حفظ مي‌دانسته و از آن‌ها تاثير پذيرفته است. اشعار عربي وي اغلب به همان وزن و قافيه‌اي است که بزرگان شعر عرب تجربه کرده‌اند.
سعدي و مايه‌هاي موسيقي
سالار عقيلي، خواننده‌اي که «سعدي‌نامه» در کارنامه کاري اوست، به جنبه‌هاي موسيقايي شعر سعدي پرداخت و با بيان اينکه بزرگ‌ترين هنر سعدي سرودن غزلياتي سهل و ممتنع است افزود: «اشعار سعدي را به راحتي مي‌توان درک کرد، اما پديد آوردن مشابه آن کاري است دشوار و شايد محال. ما در تاريخ موسيقي‌مان نيز آهنگسازاني را داشته‌ايم مثل استاد مرتضي محجوبي، حسين ياحقي، پرويز ياحقي، روح‌‌الله خالقي و ابوالحسن صبا که آثارشان در موسيقي ايراني درست مثل کاري است که سعدي در شعر فارسي انجام داده است. يا کاروان استاد بنان که به نظر ساده مي‌رسد، در اوج زيبايي است.
وي ادامه داد: هرچند سعدي در پديد آوردن عبارت‌هاي شعري‌اش از همان مصالح مرسوم شعر زمان خود بهره برده، آن‌ها را به شيوه‌اي کنار هم چيده که همچون قصري بزرگ و باشکوه جلوه مي‌کند. اين ويژگي منحصربه‌فرد در کنار موسيقي‌هاي نهفته در شعر او، باعث شده آثارش دستمايه موسيقي‌دانان و آهنگسازان براي ساختن ترانه‌ها و تصنيف‌هاي گوناگون شود. شعر سعدي در چگونگي ساخت و پرداخت آثاري موسيقي‌اي که با کلام وي همراه شده‌اند، سهمي به‌سزا دارد. خود شعر سعدي اولين ذهنيت يا تم را در ذهن آهنگساز ايجاد کرده و مي‌کند و مسير آهنگ را از نظر دستگاه، ريتم و فرازوفرودهايي که دارد به بهترين شکل نمايان مي‌سازد.
سعدي در گرجستان
نيکولوز ناخوتسريويلي، رايزن فرهنگي گرجستان در ايران، در سخنان خود گزارشي را از ترجمه‌ي آثار سعدي به زبان گرجي ارائه کرد و يادآور شد: اولين اقدام را در زمينه‌ي ترجمه‌ي سعدي به گرجي، آمباکو چليدزه برداشت. او از بيشتر شاعران بزرگ ايران قطعاتي را به گرجي ترجمه کرده است. برگردان وي از بوستان در سال 1955 منتشر شد و اگرچه اين برگردان خالي از ايراد نبود، کاري مهم به شمار مي‌رفت؛ چراکه اين رويداد باعث شد تا ديگر مترجمان گرجي براي ترجمه آن و ساير آثار سعدي تشويق شوند.
وي اظهار داشت: در سال 1964 ترجمه داويت کوبيدزه، ايران‌شناس معروف گرجي، از متن کامل بوستان منتشر شد. گلچيني از اين برگردان را در سال 1997 انجمن روابط علمي – فرهنگي و همکاري گرجستان و ايران با کمک و همکاري سفارت گرجستان، در تهران چاپ کرده‌اند. اين کتاب دو زبانه و حاوي ابيات حکيمانه بوستان است. گلستان نيز از همان ابتداي تدريس زبان فارسي در گرجستان مورد توجه قرار گرفت.
رايزن فرهنگي گرجستان افزود: داويت کوبيدزه يکي از بهترين محققان ادبيات فارسي در گرجستان متن کامل گلستان را به گرجي برگردانده بود که عمر وي براي چاپ آن کفاف نداد و متاسفانه آن ترجمه نيز گم شد. به تازگي ترجمه جديدي از گلستان به قلم گيورگي لوبژانيدزه، مترجم قرآن، خيام، مولانا، ابوسعيد، سپهري و... منتشر شده که در حال حاضر نامزد جايزه سابا، معتبر‌ترين جايزه ادبي گرجستان، است.
مضحکات و خبيثات متعلق به سعدي نيست
ضيا موحد در ميزگردي که با حضور وي و نصرالله پورجوادي برگزار شد، تعلق خبيثات و مضحکات به سعدي را نپذيرفت و تصريح کرد: «از روي زبان و سبک نوشتار به يقين مي‌گويم که خبيثات و مضحکات متعلق به سعدي نيست؛ هرچند در معتبر‌ترين نسخه‌ي خطي متعلق به آثار سعدي نيز نشاني از اين‌دو ديده نمي‌شود. سعدي چنان روان و راحت از زبان استفاده کرده که همان ويژگي غزلياتش را در بوستان و قصايد نيز مي‌توان ديد. شعر حافظ را مي‌شود تصرف کرد، اما چنانکه يکي از غزل‌سرايان معاصر نيز گفته، غزل سعدي را نمي‌توان استقبال کرد.»
سعدي، نقطه‌ي عطف ادبيات فارسي
نصرالله پورجوادي، سعدي را نقطه‌ي عطفي در تاريخ ادبيات ايران دانست و گفت: «سعدي بر ده‌ها شاعر بزرگي که بعد از وي ظهور کرده‌اند تاثير عميقي گذاشته است. اما آيا شيراز پيش از سعدي نيز پيشينه‌اي قوي در شعر و نثر داشته است؟ من جز روزبهان بقلي شيرازي کس ديگري را نمي‌شناسم که پيش از سعدي دست به خلق نوشته‌هايي با ارزش‌هاي ادبي زده باشد. شما قياس کنيد «ابهر العاشقين» وي را با نوشته‌هاي سعدي. روزبهان سعي مي‌کند و به سختي زحمت مي‌کشد براي زيبا نوشتن و براي به کار بردن سجع. دارازگويي هم بسيار دارد. در حاليکه سعدي چنين نيست؛ هرچند از نظر سجع‌نويسي بشود گفت تحت تاثير روزبهان قرار دارد.»
پژوهش در قصايد سعدي از نگاه آمار
کوروش کمالي سروستاني، دبير مرکز سعدي‌شناسي، در سخنان خود به ارائه آماري از آثار منتشر شده سعدي و پژوهش‌هاي مرتبط با اين آثار پرداخت و خاطرنشان کرد: در فاصله سال‌هاي 1379 تا 1389 آثار چاپ شده از سعدي و آثار مرتبط با وي، شمارگاني برابر با دوميليون‌و 987 هزار جلد داشته است. در اين ميان در سال‌هاي 84 و 87 بيشترين کتاب‌هاي مرتبط با سعدي به چاپ رسيده و سال گذشته در مقايسه با سال 88، 12 درصد افت داشته‌ايم.
سعدي و انقلابي در قصيده‌سرايي
علي‌اصغر محمدخاني، معاون فرهنگي شهرکتاب، در ابتداي همايش، تصويري کلي از قصايد سعدي به دست داد و گفت: «هرچند روي بخش‌هاي پاياني کليات سعدي و از آن‌جمله روي قصايد کار اندکي صورت گرفته، بسياري از بيت‌ها و مصرع‌هاي قصايد وي به گفتار روزمره راه پيدا کرده و به صورت ضرب‌المثل و ابيات مشهور درآمده است. اگرچه قصيده در مدح حاکمان و به قصد دريافت صله سروده مي‌شد، سعدي تحولي يا به تعبير برخي پژوهشگران، انقلابي در قصيده‌سرايي پديد مي‌آورد.
وي گفت: قصايد سعدي بيشتر وعظ و تحقيق است و اگر مدحي هم بين آن‌ها ديده مي‌شود، با مدح‌هايي که شاعران پيشين نوشته‌اند فرق دارد. او در قالب مدح، آمرانه سخن گفته، ملامت کرده و پند و نصيحت و وعظ در کار آورده است. مضمون قصايد سعدي مختص به مدح نمانده و او از مضاميني مثل درستکاري، گذر از دنيا، عاقبت‌انديشي، محبت، رفتار خوب با مردم و تاکيد بر خرد سياسي با ممدوحان خود سخن مي‌گويد.
