زمينه‌هاي مالي تحقق شاخص پايداري در شهرها

دکترحسين محمد پورزرندي:* ادبيات حاکم بر توسعه شهري در دنيا ،تاکيد بسياري بر مفاهيم زيست پذيري و پايداري شهر و لزوم انطباق شهرها با تحولات جهاني الزامات دروني با نگاهي به آينده و منافع آتي ساکنان شهر دارد. در اين بين دستيابي به در آمدهاي پايدار بعنوان يک عامل موثر در مديريت پايدار شهري مطرح بوده و مديران شهري در کشورهاي مختلف به انحا مختلف سعي در تحقق  اين عامل بنيادين در پايداري شهرها دارند.

ناپايداري منابع مالي و در آمدي و محدوديت هاي فراروي اين حوزه نقش بسزايي در پايداري يا ناپايداري شهري داشته  و اين محدوديت ها و کمبودها ،مي تواند تاثير منفي بر روند توسعه شهري و پايداري شهري داشته باشد .با نگاهي به نوع برنامه ريزي و شکل گسترش شهرها و عدم هماهنگي بين کاربري ها و محدوديت هاي موجود در مناطق مختلف مويد اين نکته است که در نبود در آمدهاي پايدار شکل ،سيما ،چهره و بافت کالبدي و زير ساختها از يک روال مشخص و منطقي برخوردار نبوده و مناطق مختلف شهري ساليان متمادي از اين کمبودها که تهديدي جدي براي پايداري شهرها محسوب مي گردد،رنج برده اند.

بطور کلي پايداري شهرها در چهار حوزه اصلي ،اجتماعي (فرهنگي)،زير ساخت ها (کالبدي)،اقتصادي و زيست محيطي تعريف مي شود و تاثير منفي در آمدهاي نا پايدار در اين چهار حوزه مي تواند تهديدي براي توسعه پايدار شهرها باشد.وابستگي بيش از حد به در آمدهاي ناپايدار و از جمله فروش تراکم ،ايمني شهرها را به مخاطره مي اندازد .چه بسيار شاهد بوده ايم که ساخت و سازهاي غير اصولي در حريم ها ،گسل ها و در مناطق پر خطر اتفاق افتاده و چه تهديدهايي را متوجه شهر و ساکنانش کرده است؟

از گذشته همواره يکي از مشکلات مديران شهري در مناطق شمالي تهران برخورد با سودجويان و متخلفان ساخت و ساز غير اصولي در عرصه کوهستاني کلانشهر بوده است.بدون ترديد بخشي از اين ساخت و سازهاي غير اصولي در اين فضاي حياتي زيست محيطي عليرغم در آمد براي کمبود در آمدهاي پايدار مي تواند باشد وليکن تهديد براي آينده نسل ها و آلودگي محيط زيست را در برخواهد داشت.

در حوزه کالبدي عدم تناسب کاربري ها با شبکه راههاي موجود و بهم ريختگي سيما و منظر شهري منجر به يک اختلال و اغتشاش بصري در بين عناصر شهري شده و شهر از آن زيبايي و هويتي که بايد برخوردار باشد ،محروم شده است .انبوهي از ساختمان هاي با طبقات مختلف در کنار برج هاي چند ده طبقه و با معابر کم ظرفيت به شهر چهره نامناسبي داده است.هم اکنون يکي از مهمترين مشکلات زير ساختي تهران متناسب نبودن زيرساخت هاي شهري با افزايش تراکم ساختماني بدون برنامه بوده است.فضا ها و محلاتي در شهر وجود دارد که عليرغم تراکم بالاي جمعيتي و مسکوني از داشتن کاربري هاي مورد نياز بي نصيب هستند که اين معضل بدون شک در نتيجه وابستگي شهرداري تهران به در آمدهاي ناپايدار ار گذشته تاکنون اتفاق افتاده است.

در حوزه اجتماعي کلانشهرها مي توان به ازدحام جمعيت،کمبود فضاهاي فرهنگي ،ورزشي و خدمات متنوع در سطح محلات اشاره کرد که کاستي ها در اين حوزه تهديدي جديد براي پايداري اجتماعي کلانشهرها محسوب مي گردد.در نبود در آمدهاي ناپايدار،بسياري از ساخت و سازها بدون رعايت اصول سازگاري ،همجواري و مشرف بودن رخ مي دهد که اين با اصول پايداري اجتماعي منافات دارد.مجموعه شهرداري کلانشهرها براي جبران هزينه هاي اداره شهر ها و کاستي هاي مالي و در آمدي مجبور به فروش تراکم بوده اند،چرا که درآمد از اين طريق عايدشان مي شود بسيار بيشتر از گسترش زير ساخت هاي فرهنگي ،اجتماعي و ورزشي است و اصولا در چنين فضاي ناکارآمدي سيستم مالي و در آمدي ، نمي توان انتظاري بيش از اين نيز داشت.

در حوزه اقتصادي نيز رواج دلال بازي بدون ضابطه در خريد و فروش ملک و ساختمان در شهر مي تواند تهديدي جدي براي پايداري اقتصادي شهر محسوب گردد و چنانجه سيستم مالي و درآمدي پايداري براي شهرداري تهران ،از جمله حمايت هاي مالي دولت تحقق نيابد شاهد اقتصاد شهري شکننده و بي برنامه خواهيم بود ، فروش تراکم از سوي شهرداري ها به منظور تامي منابع مالي پروژه ها ي شهري و پوشاندن هزينه هاي آن تاثير عملي و رواني بر افزايش قيمت مسکن و به تبع آن بر اقتصاد شهرها دارد.

اگر چه در سالهاي اخير مديريت شهري با کارآمدي بدنبال روش هايي براي تحقق در آمدهاي پايدار بوده و در نوع خود موفقيت هايي نيزداشته و سهم در آمدهاي پايدار را در اداره شهر افزايش داده است،اما همگان اذعان داريم که راه حل خارج شدن از اين چرخه  ناکارآمد مالي و در امدي،همانا باز تعريف و تغيير در سيستم در آمدي و قانونمندي دولت و بهره گيري از تجربيات جهاني در اين زمينه است وتنها از اين منظر است که مي توان به پايداري کلانشهر و اداره شهر با منابع مالي پايدار و مستمر اميدوار بود و چشم انداز پايداري را براي کلانشهر متصور بود.

*معاون اداري مالي شهرداري تهران