خاطرات بانک ملي بازار از تکيه دولت + عکس

به گزارش شهر و به نقل از خبرآنلاين، تکيه دولت يکي از مکان‌هاي مثال زدني و جالب توجه دوران قاجار بود که از لحاظ عظمت آنرا هم‌طراز با رويال آلبرت حال لندن مقايسه کرده اند و صد افسوس اينکه امروز اين محل وجود ندارد و از آن تنها چند نقاشيمثل تابلوي تصوير تکيه دولت در اثر کمال‌الملک باقي مانده کهنه تنها از لحاظ طرح و ترکيب و رنگ آميزي اثري بديع و شاهکاري نفيس است بلکه از آنجا که نشان‌دهنده طراحي و معماري يک بناي عظيم تاريخي است.

تکيه دولت که از آن با عناوين ديگري همچون تکيه همايوني دولتي، تکيه قصر، تکيه بزرگ شاهي نيز نام برده شده‌است، بنايي است که در عهد ناصرالدين شاه قاجار و به منظور اجراي مراسم تعزيه و برگزاري آئين‌هاي سوگواري و روضه خواني در ايام عاشورا در تهران برپا شد. تکيه دولت نه تنها به لحاظ معماري و جنبه‌هاي تاريخي بلکه از لحاظ اجراي مراسم با شکوه تعزيه نيز داراي اهميت خاصي بوده‌است.

تکيه دولت را که اکنون اثري از آن به جا نمانده‌است، مي‌توان نماد تهران در عصر ناصري تلقي نمود و آن را از معدود بناهايي دانست که علاوه بر تاثير بسزايي که در تاريخ تعزيه داشته‌است، به عنوان يک شاهکار معماري عصر قاجار نيز مطرح بوده‌است.

ساختمان عظيم تکيه دولت که بعضي از جهانگردان و نويسندگان مغرب زمين آنرا از حيث عظمت شبيه آمفي تئاتر ورونا در انگلستان دانسته‌اند، در ضلع شرقي کاخ گلستان و در مجاورت شمس‌العماره قرار داشت و از آن بعنوان بزرگترين نمايشخانه تمام اعصار ايران نام برده شده‌است.

گرچه در مورد تاريخ دقيق ساخت تکيه دولت، نقل قول‌هاي متفاوتي وجود دارد، اما مشهور آن است که تکيه دولت، با فرمان ناصرالدين شاه در سال 1248 خورشيدي برابر با سال 1284 هجري قمري و با مباشرت دوستعلي خان معيرالممالک که در آن زمان سرپرست ضرابخانه شاهي بود، ساخته شده‌است.

گفته مي‌شود که قصد اوليه ناصرالدين شاه از ساختن اين مرکز اختصاص آن به نمايش‌هاي غيرمذهبي بود زيرا در مسافرتهايش به اروپا با تئاترها و سالن‌هاي نمايش آنجا آشنا شده و چنين نمايشهايي مورد پسندش واقع شده بود و به همين خاطر بود که به ساختن اين نمايشخانه همت گمارد. شباهت معماري اين محل با معماري رويال آلبرت هال لندن (بزرگترين سالن تئاتر سلطنتي انگلستان) که توسط مهندسين انگليسي طراحي و اجرا گرديده بود، سندي بر اين مدعاست. با اين وجود افرادي که از رويکرد غربي ناصرالدين شاه در ساخت تکيه دولت سخن گفته‌اند، معتقدند که هنوز ساخت آن به اتمام نرسيده بود که اين رويکرد، موجي از نارضايتي مردم متدين آن زمان را باعث شدو در نتيجه ناصرالدين شاه آن مرکز را به موسيقي مذهبي به ويژه مراسم روضه‌خواني و تعزيه گرداني اختصاص داد.

موقعيت مکاني 

گرچه در مورد موقعيت دقيق تکيه دولت، تفاوت‌هايي جزئي در اسناد برجاي مانده موجود است، امّا بر اساس نقشه‌اي که عبدالغفارخان نجم الملک (يا همان نجم الدوله) در سال 1309 قمري از وضعيت تهران قديم رسم کرده‌است، اين بنا در ضلع جنوب شرقي باغ گلستان و در جنوب غربي شمس العماره و روبه روي مسجد شاه قرار داشته و قبلاً در محل آن، انبار دولتي ارگ شهر مستقر بوده‌است.

برخي قطعه زمين مورد استفاده براي احداث اين بنا را، منزل مسکوني تخريب شده? اميرکبير دانسته‌اند و برخي ديگر نيز نوشته‌اند که منزل اميرکبير همراه با قسمتي از زندانخانه دولتي و سياهچال که بقاياي گرمابه مخروبه‌اي بودند، در کنار چند انبار قديمي، محل احداث تکيه دولت بوده‌است.

تکية دولت را دوستعلي خان معيّرالممالک به فرمان ناصرالدين شاه و با صرف سرمايه‌اي بالغ بر سيصدهزار تومان در کنار عمارت بادگير بنا کر. ساخت اين بنا مدت حدود 5 سال يعني از 1285 تا حدود 1290 هجري قمري به طول انجاميد.

بعنوان معمار سازنده اين بنا، از معماري نه چندان معروف به نام حسينعلي مهرين به عنوان معمار تکيه دولت نام برده شده‌است.

تعزيه خواني در تکيه دولت  

مدير تکيه «معين البکاء» بود که خود موسيقيداني مطلع به شمار مي‌رفت. او نقش هر يک از شبيه خوانها را تعيين مي‌کرد و او را تعزيه‌گردان تکيه دولت نوشته‌اند. ناصرالدين شاه ميرزا نصرالله اصفهاني (تاج‌الشعرا) را مامور جمع‌آوري اشعار قديمي تعزيه و همکاري با معين البکاء و سرايش اشعار بر روي برخي از الحان کرد. بعد از خلع محمدشاه استفاده از تکيه دولت براي تعزيه‌خواني موقوف شد و درسال 1306 (هـ. ش) تبديل به مجلس مؤسسان و پس از آن متروک ماند و رو به ويراني نهاد و درحدود سال 1327 (هـ. ش) تکيه دولت را خراب کردند.

برخي وقايع تاريخي مهم در اين بنا

تعزيه خواني در تکيه دولت تا پايان دورة قاجار برپا بود و استفاده از بناي آن نيز تا اوايل عصر پهلوي دوم تداوم داشت. از اين جهت، در بسياري از وقايع مربوط به اواخر عصر قاجار و اويل عصر پهلوي به نام تکيه دولت برمي خوريم. به عنوان نمونه پس از مرگ مظفرالدين شاه جسد وي در مراسم باشکوهي به آنجا حمل شد و تا انتقال آن به عتبات در همانجا بود. يا در محرّم 1326 نيز محمدعلي شاه، مطابق رسم معمول همه ساله، به تکيه رفت و در پي هجوم جمعيت تلفاتي به بار آمد.

مجلس مؤسساني که در پانزدهم آذر 1304 تشکيل شد و احمدشاه را بر کنار کرد و رضاخان را به رياست حکومت موقت گمارد، در تکية دولت بر پا گرديد.

چنانچه در سالهاي 1302 خورشيدي با مرمت برخي از قسمتهاي تکيه، آن را براي برگزاري “نمايشگاه امتعه وطني” مورد استفاده قرار دادند.

عاقبت تکيه دولت

تکيه دولت، پس از مشروطه با نفوذ و تاثير فرهنگ و هنر غرب بر کشور و پيدايش تئاتر و نمايش جديد در ايران، ارزش و اهميت پيشين خود را از دست داد. حتي گاهي مراسمي غير از اجراي تعزيه نيز در آن برگزار شد، تکيه دولت، عظيمترين نمايشخانه تاريخ ايران، سالها متروک و نيمه مخروبه بود تا اينکه در سال 1325 خورشيدي و به منظور ساخت بانک ملي شعبه بازار، آن را خراب کردند و بيشتر عرصة آن زيربناي بانک گرديد.