نگاهي متفاوت به يک ماجراي عاميانه/ نقش باورهاي مذهبي در برابر پايان جهان

به گزارش خبرنگار اجتماعي شهر، تقويم 5125 ساله قوم ماياها روز جمعه 21 دسامبر 2012 پايان يافت و زمين از حادثه برخورد سيارک نيبيرو، برعکس شدن ميدان مغناطيسي، وقوع زلزله و سونامي عظيم و حتي فرو رفتن در يک سياهچاله، طبق توهمات شايعه‌پردازان، نجات پيدا کرد!

در بسياري از کشور‌ها همچون فرانسه، روسيه و آمريکا مردم با صرف هزينه‌هاي گزاف به دنبال مهيا کردن پناهگاه بودند که اين مکان‌هاي امن تا شبي هزار دلار به فروش مي‌رسيد. در بسياري از کشورها خيل گسترده مردم به خريد بسته‌هاي امدادي در بازار‌هاي مرکزي روي آورده بودند. حتي افرادي براي يک روز حضور در پناهگاه استالين 16 هزار دلار پرداخت کردند.

شايعه پايان جهان از جمله شايعاتي است که همواره ابعاد جهاني پيدا مي‌کند. اگر خبرهاي پيش از 21 دسامبر را بررسي کنيم، متوجه مي‌شويم رسانه‌ها به شکل ويژه‌اي در سراسر دنيا به اين شايعه پرداخته‌اند.

غير از چند خبر و مصاحبه با فيزيک دانان يا نمايندگان ناسا که به صورت علمي واقعيت اين شايعه را رد مي‌کردند، بيشتر خبرها پيرامون واکنش‌هاي محتلف مردم سراسر جهان به اين شايعه بوده است.

بي‌تفاوتي ايراني‌ها به شايعه پايان دنيا

ويژگي همه‌گير بودن شايعه پايان دنيا اين امتياز را دارد که مي‌توان واکنش مردم نقاط مختلف دنيا را به يک شايعه بررسي کرد.

مساله‌اي که بسيار ساده در نگاه اول مي‌توانيم به آن پي ببريم، بي‌تفاوتي ايراني‌ها نسبت به اين شايعه است. در حالي که در خبرها آمده بود ميزان فروش سرپناه و چادر در ايالت‌هاي مختلف آمريکا افزايش پيدا کرده و در روسيه مردم در حال ذخيره مواد غذايي هستند؛ ايراني‌ها با کمترين واکنشي بلندترين شب سال را به پايان بردند.

خرافات ربطي به پيشرفت و صنعت ندارد!

هيچ تحقيق مستدل درباره مقايسه شايعه پذيري ايراني‌ها و غير ايراني‌ها انجام نشده است. به راحتي نمي‌توان تعيين کرد مردم کدام کشور و منطقه شايعه پذيري بيشتري دارند.

دکتر مژگان سپاه منصور استاد دانشگاه و روانشناس درباره همه‌گيري شايعه مي‌گويد: شايعه مخصوص جامعه، کشور و شهر خاصي نيست. از لحاظ زماني هم مربوط به دوره خاصي نيست. از زماني که آدم‌ها وجود داشتند، شايعه بوده و مي‌توان گفت به قدمت بشر است. اين موضوع در همه فضاهاي سازماني و اجتماعي ديده مي‌شود و يکي از مشخصه‌هاي بارز آن است.

شايعه اخير دليل است بر اين موضوع که شايعه‌پذيري و خرافاتي بودن ربطي به تکنولوژي و صنعتي بودن کشورها ندارد.

تاثير ‎عوامل اقتصادي و اجتماعي بر شايعه

اگر امروز شايعه شود که فلان اختلاس ميلياردي در ايران اتفاق افتاده است. اگر شايعه شود که قيمت دلار دوبرابر شده است يا شايعه شود که همين هفته قرار است در تهران زلزله بيايد، بسيار بيشتر از شايعه پايان دنيا در ايران همه‌گير خواهد شد. اين شکل شايعه‌ها بسيار بر مردم ما تاثير گذارتر خواهد بود و مي‌توانيم به راحتي نمونه‌هاي آن را در گذشته بيابيم.

ميزان شايعه پذيري و انواع آن همواره به عوامل اقتصادي اجتماعي و سياسي و آموزشي هر جامعه باز مي‌گردد و از نوع شايعه‌هايي که در هر جامعه شکل مي‌گيرد مي‌توان به نتايج جالبي دست يافت.

براي مثال شايعه افتادن عکس برند يکي از کمپاني‌هاي بزرگ غربي روي ماه در يک شب و ساعت مشخص شايعه‌اي بود که در سال 91 در تهران همه‌گير شده بود. مي‌توان از اين نوع شايعه پذيري به اين نتيجه رسيد که آن‌ها اعتقاد و باور فوق‌العاده و غير منطقي به قدرت و تکنولوژي کمپاني‌هاي بزرگ و غربي داشته‌اند.

شايعه تفريح نيست/ پاسخي است به ابهامات هر جامعه

بايد توجه داشته باشيم که شايعه به هيچ وجه تفريح نيست. در واقع در موقعيت‌هاي مبهم و شرايطي که مردم تعارض و تضاد را احساس مي‌کنند شايعه پذيري تقويت مي‌شود و براي مردم بيشتر جنبه اطلاع رساني دارد. براي مثال وقتي يک گراني مضاعف در جامعه رخ مي‌دهد و علت و دلايل واقعي آن گفته نمي‌شود در اين فضاي ابهام مردم به شايعه روي مي‌آورند.

دکتر مژگان سپاه‌منصور در اينباره مي‌گويد: افراد وقتي براي يک تنش هيچ دليلي ندارند از لحاظ فکري دچار تعارض و ناراحتي هستند و براي رهايي از اين وضعيت شايع‌پذيري آن‌ها بالا مي‌رود.

تاثير اعتقادات ديني بر شايعه پايان دنيا

در مقابل ايرانيان در واکنش به پايان دنيا به علت حاکم بودن باورهاي تشيع و فرهنگ ايران کمترين آمار باور در مورد شايعه 21 دسامبر را نشان مي‌دهند.

مجيد ابهري آسيب‌شناس دراين‌باره مي‌گويد: از نگاه رفتار‌شناسي هرجايي که باورهاي اصيل و ارزش‌هاي الهي پررنگ‌تر باشد، خرافات نقش کمتري را ايفا مي‌کند. لذا شايعه 21 دسامبر در کشورهاي اسلامي به ويژه در ايران نسبت به ساير کشورهاي دنيا با بي‌توجهي و حتي تمسخر رو به رو شد.

اين آسيب‌شناس ضمن اشاره به مذهب تشيع در ايران و جايگاه اين مذهب در ايران، بيان کرد: بر اساس باورهاي ديني ما پايان دنيا قابل پيش بيني نيست و تا زمان ظهور منجي پايان دنيا فرا نمي‌رسد و از پايان دنيا هيچ راهي براي در امان ماندن وجود ندارد.

شايعه پذيري در غرب

اگر امروز شايعه شود رييس جمهور يک کشور صنعتي و توسعه يافته بزرگترين اختلاس ميلياردي را انجام داده و يا فلان رسوايي اخلاقي برايش اتفاق افتاده است. مردم کمتر اين شايعه را باور مي‌کنند. زيرا رسانه‌ها در آن کشورها به شکلي عمل کرده‌اند که اينگونه خبرها را در بوق و کرنا مي‌کنند و يا دستگاه قضايي مسئولان را محاکمه مي‌کنند. (اگر حتي واقعي بودن اين محاکمات را قبول نداشته باشيم نمي‌توانيم باور پذيري اين مساله را در بين مردم و نمونه‌هاي آن را انکار کنيم- محاکمه رييس جمهور فرانسه و ايتاليا به دليل فساد اقتصادي يا اجبار رييس جمهور پيشين امريکا به عذرخواهي براي يک فساد اخلاقي موجب مي‌شود شايعه پذيري مردم در اين شکل مسائل به شدت کاهش يابد.)

اما در مقابل واکنش مردم اين کشورها به شايعه پايان دنيا نشان از سست بودن پايه‌هاي اعتقادي مردم اين کشورها دارد. وقتي نگاهي به مردم آسياي دور که بيشترين ملحدان در آنجا زندگي مي‌کنند مي‌اندازيم متوجه مي‌شويم که آن‌ها در برابر اينگونه شايعات بسيار آسيب‌زا هستند.

شايعه و ويژگي‌ها‌يش

براي اينکه اهميت شايعه را درک کنيم بايد به چند ويژگي شايعه نگاه دقيقتري داشته باشيم.

اول اينکه شايعه هميشه غلط نيست. يعني ممکن است شايعه‌اي که منبع خبري مشخصي ندارد پس از گذشت زمان تاييد شود. يکي از علت‌هايي که شايعه‌ها از سوي مردم جدي گرفته مي‌شود همين نکته است.

شايعه‌ها کارکردهاي متفاوتي دارند. گاه منفعت طلبانه هستند. ممکن است براي مقصود خاص سياسي اجتماعي اقتصادي و کسب منفعت گروهي ايجاد شوند.

شايعات سازماني نيز ممکن است براي دشمني با شخص و گروهي خاص توليد شود.

گاهي مردم آرزوهايشان را با شايعه انتشار مي‌دهند و گاهي براي کنترل نگراني‌ها شايعه سازي مي‌کنند و با براي ارتقاي جايگاه گروهي خودشان دست به شايعه پراکني مي‌زنند.

جعل تاريخ پايان جهان را پاياني نيست!

از تاثير اقتصاد در شايعه اخير نبايد غافل شد. چند روستاي ناشناس در فرانسه و ترکيه و مکزيک از اين شايعه بيشترين بهره اقتصادي را بردند. تبليغ فوق‌العاده‌اي براي صنعت توريسم مکزيک صورت گرفت که بايد مکزيک را برنده اين شايعه اعلام کرد.

جالب توجه است که گويا جعل تاريخ براي پايان جهان پايان ندارد. شايعه‌سازاني که از توهم پايان جهان در 21 دسامبر 2012 سود زيادي برده‌اند، اکنون تاريخ‌هاي جديدي را به عنوان زمان پايان جهان اعلام کرده‌اند!

پوتين در ميان پيشگويان!

پيروان يک فرقه اعلام کرده‌اند که چهار سال آينده در تاريخ اول ژانويه 2017 ميلادي جهان پايان يافته و تنها پيروان اين فرقه نجات پيدا مي کنند و باقي مردم در آتش از بين خواهند رفت! گروهي ديگري نيز سال 2023 ميلادي را به عنوان تاريخ پايان جهان اعلام کرده‌اند. اما پيش بيني ديگري نيز از سوي برخي افراد از جمله «ولاديمير پوتين»، رئيس‌جمهور روسيه مطرح شده که مدعي است در 4.5 ميليارد سال آينده خوشيد متورم شده و عطارد، ونوس، زمين و حتي مريخ را بلعيده و جهان پايان مي‌يابد.