شهر -
*هابيل درويشي
مديرعامل شركت راه آهن شهري تهران و حومه ( مترو )
چند روزي است كه آلودگي هوا, همه فعاليت ها را در پايتخت مختل كرده است. كسي تاكنون ميزان ضرر ناشي از آلودگي هوا بر اقتصاد كشور را محاسبه نكرده است. آلودگي هاي زيست محيطي و پديدههاي خطرناكي نظير گرم شدن زمين و پديده گلخانهاي, بالاخص وارونگي هوا كه تقريبا"تهران همه ساله در فصل زمستان با آن مواجه است و تاثيرات مخربي كه اين وضعيت بر سلامت ، روند كار و فعاليتهاي اقتصادي و اجتماعي آحاد جامعه مي گذارد، همه را به فكر چاره انداخته است. اما راهحل بسيار ساده است: توسعه سريع خطوط مترو.
در چند دهه اخير مشكلات حمل ونقل در كلان شهري تهران، به صورت بزرگترين معضل شهر رخ نموده كه يكي از عواقب ناگوار آن, پيدايش آلودگي هوا مي باشد . با توجه به سهم عمده منابع متحرك در آلودگي هواي تهران از 70 تا 90 درصد براي آلاينده هاي مختلف ، توسعه سيستم حمل ونقل ريلي به عنوان روش بهينه انتقال مسافر، يك گزينه اجتناب ناپذير به نظر مي رسد.
در روزهاي اخير ، آلودگي هواي تهران باعث تعطيلي دراين شهر شد . خسارات وارده به اقتصاد ملي كشور در اين روزها بالغ بر ميلياردها ريال است. شهروندان تهراني 80 تا 90 درصد از روزهاي سال هواي ناپاك تنفس مي كنند . براي حمل معضل ترافيك وتبعات ناشي از آن ، حمل ونقل ريلي بيشترين كارآيي موثر و مستمر را در برابر انرژي مصرفي نسبت به سايرشقوق حمل و نقل توليد مي كند و اين در حالي است كه كمترين آسيب به محيط زيست وارد مي سازد.
تهران به عنوان پايتخت جمهوري اسلامي ايران و ام القراي جهان اسلام ، امروزه با 12 ميليون جمعيت، با بحران فزآينده ترافيك و تبعات ناشي از آن همانند مصرف بالاي سوخت، آلودگي هوا و صوتي و آمار تصادفات بالا روبرو است . حمل و نقل ريلي درون شهري امروزه نقش خود را به عنوان يك شبكه حمل و نقل ريلي عمومي انبوه، ايمن، سريع، ارزان و راحت اثبات نموده و رضايت نسبي مردم را به خود جلب كرده است. بهرهبرداري از خطوط مختلف مترو در تهران، استقبال روزافزون شهروندان و تأثير انكارناپذير آن بر زندگي روزمره نيز هيچ ترديدي در توسعه مترو تهران باقي نگذاشته است.
شركت راهآهن شهري تهران و حومه (مترو) با سرعتدادن به روند ساخت خطوط مترو و بهرهبرداري آنها، گام اساسي و ضروري را براي تكميل هشت خط سنگين شهري و چهار خط سريعالسير در تهران برداشته است. در تهران اكنون 128 كيلومتر از خطوط مترو با بيش از 79 ايستگاه در حال بهرهبرداري است و حدود 100 كيلومتر ديگر نيز در حال اجرا است . خطوط يك و چهار تكميل شده است .تكميل خطوط ديگر به همراه ساخت 35 ايستگاه و چندين مجتمع ايستگاهي در نقاط مختلف شهر تهران بهترين راه براي مقابله با پديده آلودگي هوا در شرايط كنوني محسوب مي شود. در كلانشهرهاي كشورهاي پيشرفته, همواره نقش مترو ، نقشي اساسي و محوري در شريان حمل و نقل عمومي شهري بوده و انواع ديگر حمل ونقل مكمل خدمت رساني مترو مي باشند . اين قاعده در مورد شهر تهران نيز بدون همراهي تصميم گيران مديريت شهري امكان تحقق نخواهد يافت.
حمل و نقل ريلي يك وسيله ارتباطي پاك است كه در فرآيند توليد و بهرهبرداري از آن زيانهاي زيست محيطي به حداقل مي رسد و از ظرفيتهاي نهفته شهر در زيرزمين استفاده ميكند و ضمن كمك به كاهش آلودگي هوا، در كاهش هزينههاي عمومي و صرفهجويي در زمان سفرهاي شهري نيز نقش مؤثري دارد. مجموع اين هزينهها رقم كلاني را شامل ميگردد كه احداث مترو نصيب جامعه خواهد نمود و در نهايت رفاه و رضايت مردم را تأمين مينمايد. مهمتر از آن مترو يك پديده عدالت محور است كه همه آحاد جامعه به يك شيوه از آن استفاده نموده و هيچ درجهبندي و تبعيضي در آن وجود ندارد و از زرق و برق وسايل لوكس و تجملات نيز در آن اثري نيست.
در حال حاضر به صراحت ميتوان ادعا نمود كه ساخت مترو ، صنعتي 100 درصد بومي است . هم اكنون در زمينه طراحي و ساخت تونل و ايستگاهها 100 درصد از توان متخصصان داخلي استفاده ميشود . همچنين بيش از 50 درصد تجهيزات ثابت و متحرك مورد نياز خطوط ساخته شده را از داخل تأمين مي كنيم ، مانند واگنهاي يك طبقه و دو طبقه كه تنها موتور و كشنده و بوژي و تجهيزات كنترلي آن از خارج وارد مي شود.
در طول چندين سال گذشته سرمايهگذاري كلاني براي راهاندازي قطار شهري صورت گرفته است و اين اميدواري وجود دارد كه بتوان با بهرهبرداري از قطارهاي شهري در كلانشهرها و تهران به هدف پيشبيني شده 6 ميليون سفر در روز رسيد . پروژه مترو بر اساس قانون تعريف شده است ، از آن جمله ميتوان به لايحه قانون حمايت از حمل و نقل ريلي و قانون مديريت مصرف سوخت اشاره كرد . اين قوانين مترو را مكلف كرده است كه در طول پنج سال، ظرفيت حمل و نقل عمومي توسط مترو را به 30 درصد از سهم حمل و نقل عمومي شهر تهران برساند.
اقبال و استفاده مردم از خطوط بهره برداري شده مترو در تهران ، تبلور نياز و خواست عمومي و علامتي است به برنامه ريزان به منظور اصلاح شبكه حمل و نقل عمومي با تمركز هر چه بيشتر بر توسعه شبكه مترو در برنامه ريزي هاي مربوط به آن ، به خصوص در شرايطي كه شوراي اسلامي شهر و برنامه ريزان مديريت شهري را بر آن داشت تا توجه و اهتمام بيشتري را نسبت به توسعه شبكه خطوط متروي تهران اعمال نمايند ، گو اينكه تصويب قانون حمايت از سامانه هاي حمل و نقل ريلي شهري و حومه, با رويكرد پشتيباني مالي و تخصيص بودجه كه به موجب آن دولت مكلف گرديده معادل 50% هزينه مطالعه و ساخت مترو را در تهران تامين و پرداخت نمايد و همچنين تصويب بودجه كه به موجب قانون توسعه حمل ونقل عمومي ومديريت مصرف سوخت در سال بعد از آن و تعيين نسبت تسهيم حمل ونقل عمومي و اختصاص 30% به مترو مبين آن است كه سمت و سوي سياستگذاري راهبردي مجلس شوراي اسلامي به اين امر مهم و با اهميت معطوف شده است . متاسفانه عدم اجراي قانون استفاده از تسهيلات حساب ذخيره ارزي تاكنون باعث مشكلات زيادي براي توسعه و تجهيز مترو گرديده است.
اينك با توانمندي كسب شده ، هيچ گونه مانع و يا مشكل فني و تكنيكي در توسعه خطوط مترو ، به حول و قوه الهي وجود ندارد . تنها مشكل موجود در فرايند ساخت مترو ، تامين بموقع مالي اين پروژه عظيم زيربنايي و ملي است . طبق قانون 50 درصد از هزينه هاي ساخت مترو توسط دولت و 50 درصد ديگر توسط شهرداري تهران تامين مي شود. خوشبختانه در هر دو بخش ، اولويت ساخت و راه اندازي خطوط مترو و اهميت آن جا افتاده و همه بخش ها تلاش مي كنند ، تامين مالي مترو به سهولت و كامل انجام شود . در اين ميان انتظار شركت مترو آن است كه سرعت فزاينده حركت ساخت و ساز در مترو ، مورد توجه جدي قرار گيرد و برابر اين حركت عظيم ، بودجه ها بموقع تزريق شود تا خللي در اين سرعت ايجاد نشود . چه بسا اگر تامين نقدينگي هماهنگ با سرعت ساخت خطوط مترو انجام شود ، قطعاً بار سنگيني از مشكلات ترافيكي و گرفتاريهاي مردم از بابت حمل و نقل عمومي برداشته خواهد شد.
به هر روي لازمه زندگي در كلانشهرها ايجاد ساختارهايي متناسب با نيازها و جمعيت ساكن در اين شهرها ميباشد و احداث مترو در شهرهاي بزرگ كشورمان سرآغازي است براي تأمين نيازهاي اين شهرها. به اميد آن روز.