ناگفته‌های حاتمی‌کیا از علت سال‌ها فیلم نساختن درباره جنگ/عرب‌نیا غایب بزرگ «چ»

حاتمی کیا در ادامه این نشست  با بیان این که ایده فیلم «چ» در سال 80 مطرح شد و ده دوازده سال است که این کار را در ذهن دارم،گفت: این فیلم به نسبت کارهای دیگری که کرده ام  3 برابر یک فیلم سینمایی از من  وقت و انرژی گرفت.5 و نیم ماه فیلمبرداری و 6 ماه مونثاز و 16 ماه جلوه های ویژه در طول فیلم انجام شد و در  حدود 70 دقیه فیلم جلوه های ویژه لحاظ شده است.

وی ادامه داد: این کار سختی برای من حساب می شد. من همیشه از ساخت فیلم شخصیت هایی  که می شناسیم دوری می کردم. از طرف دیگر این فیلم یک اتفاق واقعی بود و همین هم کار را سخت تر می کرد. چون ممکن بود که نظرات مختلفی در مورد فیلم مطرح شود . اما در هر صورت فیلم «چ» فیلم شهید چمران، شهید فلاحی و شهید اصغر وصالی و به نمایندگی از کل مردم کردستان است.

حاتمی کیا به این سوال که آیا این فیلم بازگشت همیشگی شما به دفاع مقدس است؟، پاسخ داد: من فیلمسازم و هر چیزی که می سازم همینی است که می بینید ، این قدر من را در قالب های سخت خودتان جا ندهید. من مثل گردش قمرها به دور سیاره ها هستم. گاهی نزدیک می شوم گاهی دور می شوم. اما همینی هستم که می بینید. بدم هم می آید از اینکه برخی فرزندانم را نادیده می گیرند و برخی از فیلم هایم را متعلق به من می دانند.من فیملسازی هستم که در زمان حال نفس می کشم، فرزند زمان خودم هستم و اساسا معنای این جمله بازگشت را نمی فهمم. همه اش می گویند حاتمی کیا بازگشته است. لطف می کنند دوستان اما نمی دانند که زخمه ای به ما وارد می کنند.

این کارگردان سینما درباره دراماتیزه ساختن واقعه پاوه نیز گفت: فیلمنامه اساسا همه اش درام و فن است و کار کردن در این حوزه یعنی کار کردن با درام. شرایط سینما به گونه ای است اگر کسی دیگر بخواهد همین را بسازد از زاویه دیگری می بیند. من زبان خودم را داشتم و با عینک خودم این فیلم را ساختم.

حاتمی کیا در مورد پایان بندی فیلم نیز توضیح داد: اساسا مبنای این فیلم بر اساس پایانش برای من آغاز می شود. به لحظا دارماتیکی من عمد داشتم که بگویم همه قهرمانان فیلم تا لحظه آخر بار دراماتیک فیلم را جلو بردند. اما از لحاظ تاریخی حتما باید بگویم که این پیام امام اتفاق به شدت مهمی است، اما نام خمینی فقط در پایان فیلم نیست، نام خمینی در کل فیلم می آید اما اینجا جلوه می کند.

وی درباره سکانس آخر فیلم ( وداع چمران با خانواده اش) اظهارداشت: این پایان فیلم فضای مردانه ای دارد اما بحث مقاومت در پاوه فقط مردانه نیست و من تمایلی به دامن زدن به این فضای مردانه نداشتم. علاوه بر من فکر می کنم  چمران روزی چمران شد که این انقطاع را صورت داد و عین ابراهیم به این قربانگاه رفت. متاسفانه هیچ وقت در ایران به خانواده و گذشته چمران ا

سوال بعدی در مورد احتمال خواندن تیتراژ فیلم «چ» توسط محسن چاوشی بود که حاتمی کیا در این باره گفت: بحث خواندن تیتراژ نبود، بله آقای چاوشی فیلم را دیدند و نظر لطفی داشتند و قرار شد یک اثر مستقل برای این فیلم بخوانند.

حاتمی کیا در مورد اصرار به نمایش خانواده چمران در فیلم گفت: این یک نقطه خالی در زندگی چمران است و اتفاقا نقطه عطف زندگی او. من عمد داشتم که حتما این را در فیلم بگنجانم.

حاتمی‌کیا در ادامه این نشست خبری با بیان این که عمر سینمایی من به دوره‌ای می‌خورد که شاهد صدابرداری فیلم در سر صحنه بود، گفت: تصور می‌کنم فیلم «چ » هم آخرین نسل نگاتیو کار کردن در سینما باشد. فکر می‌کنم این دوربین‌ها را باید به صورت دکور از این پس استفاده کنیم.

حاتمی کیا درباره شخصیت پردازی چمران که فردی آرمانی بود و عملگرا نبود، تصریح کرد: من این نظر را قبول ندارم. از زاویه خودم چمران را روایت کردم. من چمران را به اندازه بضاعت خودم در این سطح معرفی کردم. اینجا زمان آن را نداریم که تخصصی درباره این موضوع حرف بزنیم هرچند که حرف بسیار زیاد دارم درباره آن. 

حاتمی‌کیا در ادامه این نشست گفت: در فیلم «چ» سکانس سقوط نقطه عطفی است که در نوشته های دکتر چمران هم آمده بود. وی با جزئیات آن را توضیح می‌دهد. از همان ابتدا به دوستان و تیم گفتم که همه فیلم یک سمت و در آوردن این سکانس در سمت دیگر. قرار داشتیم این سکانس، سکانس تاریخ سینمای ایران شود. از بدو پیش تولید با تمام گروه هایی که باید در این ماجرا نقش داشته باشند، جلساتی برگزار کردیم. جلساتی که انرژی‌ای نزدیک به 25 روز از ما گرفت. فقط در بحث طراحی صحنه و ... کارهای بعدی برای ویژوال افکت زمان خیلی بیشتری برد.

کارگردان فیلم «چ» ادامه داد: اصرار داشتم این اقدامات به دست بچه‌های ما در ایران صورت بگیرد. می توانستم از همان ابتدا دعوت کنم از یک فرد اسکار گرفته تا این کار را بکند. اما جنس آن‌ها با نگاه و آرمان‌های ما همخوانی ندارد. ترجیح دادم این کار را با زحمت بیشتر و انرژی بیشتر توسط بچه‌های همین کشور انجام دهم. از روز اول ما را از طرف فارابی ترساندند که شاید بودجه آن‌ها این طرف و آن طرف شود و من درباره این مسائل سخن نگویم. روز 29 اسفند مونتاژ من تمام شد و بلد نیستم فیلمی را به دست بگیرم که برآورد زمانی اشتباهی از آن ارائه داده باشم. از روز اول می‌دانستم این پروژه  5 ماه و نیم وقت می برد و بدون تجربه درباره ویژوال افکت این حرف را هم زده بودم. اینکه این کار تا قریب یک ماه قبل و قریب دو سال وقت برد به این دلیل است که زحمات زیادی داشت.

حاتمی کیا در مورد سالن پخش فیلم گفت: با وجود زحمت که  کشیده شده، اما این سالن برای نمایش فیلم  مناسب نیست و استاندارد صدای دالبی دیجیتال را ندارد. تصویر من اسکوپ است و عشق من وسترن است اما در قاب محدود پرده این سینما دیده نمی شود. 

حاتمی کیا در ادامه به تقدیر از بازیگران خود پرداخت و گفت:  بچه‌های بازیگری با این فیلم زندگی کردند، اصغر وصالی را فردی بازی کرد که هیچ کدام از این شخصیت‌ها را در دوران زندگی خود ندیده بود. نقطه مدیریتی و عاطفی من بازیگرانم هستند. با آدم های ظریفی طرف هستم که باید با آن ها مدارا کنم. اصغر وصالی‌ها را زیاد دیدم. دستمال قرمزها را درک می‌کنم. این نقش‌ها را این بچه‌ها خوب درآوردند. خوشحال بودم از نقش آقای سلطانی و دوست داشتم قدرتمند این نقش ادا شود. به دنبال اسطوره زدایی هم بودم. می‌خواستم دکتر عنایتی اگر می‌شود آنقدر قوی بیان شود که حتی اگر می‌شود چمران در برابر او به زحمت بیفتد. تا حدی که این نقش  چمران روی زمین بیاید و باور پذیر شود.

وی ادامه داد: هانا نماینده مردم مظلوم کرد بود که باید در این فیلم مطرح می شد. این نقش بسیار سخت خیلی خوب از دست خانم زارعی برآمد.

این کارگردان سینما در پلسخ به این سوال که منابع شما برای نبرد پاوه چه بود، گفت: منابع تحقیق ما مفصل بود. یکی گفته های خود ایشان بود.درباره این قائله پاوه که شما را رجوع می‌دهم به کتاب خود شهید. مبنای نگاه بنده از زاویه دید شهید چمران بود. تحقیقات میدانی هم از دوستان وی داشتیم. واقعیت آن است که پوسته بسیار سختی برای این افراد ایجاد شده. برای شخصیت های ملی این کشور فضایی ‌ایجاد شده که به راحتی نمی‌شود به آن نفوذ کرد. علاقه داشتم به این عرصه ورود کنم تا بتوانم بخش‌های دیگری از زندگی آن‌ها را به تصویر بکشم و تصاویر خانوادگی هم مربوط به همین بخش می‌شد.‌ 

حاتمی کیا با بیان این که «چ» حاصل یک اراده جمعی بوده است و انشاالله که در قاب چشم تماشگر خوب بدرخشد گفت: «چ» صراحتا فیلم بنده است. خدا رحمت کند علی حاتمی را وقتی کمال الملک را ساخت خیلی ها به او اعتراض کردند که این صحنه با واقعیت نمی خواند و فلان صحنه اصلا ربطی به تاریخی ندارد اما واقعیت این است که هر کسی هر واقع تاریخی را از منظر خودش می بیند. این به نظرم ابتدایی ترین تفکر نسبت به بحث تاریخ است که بگردیم دنبال این که این فیلم واقعا رخ داده یا نه و با همان جزئیات.در مختارنامه میرباقری خیلی راحت می  دیدیم که تاریخ چه قدر پیچیده بود و ما کجای اسناد مکتوب تاریخ این پیچیدگی را می بینیم.

وی افزود: این فیلم چمرانی است که من خلق کردم و هر کس دیگری این فیلم را می ساخت چیزی دیگری می شد. چمران روزی برای من چمران شد که  دیدم او مرد صلح است اما نه به هر قمیت. این تحلیلی است که با وضعیت موجود  با گوشت و پوستمان آن را احساس می کنم. بعد از قتل عامی که آن سالها در آن فضا صورت گرفته بود، اتفاقات تلخی که در بیمارستان رخ داده بود و افکار عمومی به شدت جریحه دار شده بود، چیزهایی که من زیاد نخواستم در فیلم واردش شوم، درست بعد از این اتفاقات  چمران فکر می کند باید این روح را آرام کند.

ابراهیم حاتمی کیا در رابطه با بحثی در مورد تفاوت امام و چمران گفت: عکس مشهوری از امام خمینی وجود دارد که امام را در حال خروج از هواپیما نشان می دهد، این عکس در همه این سالها آنقدر تنگ و تنگ تر شد تا فقط امام و خلبان باقی ماندند. دوست دارم دقت کنید که ما در این فضا مشغول فیلم ساختن و حرف زدن در مورد چمران هستیم. این محدود کردن بی اندازه باعث سختی کار ما شده است. حرفهای زیادی در مورد چمران است و من هم که نمی توانم حریفی شوم برا آنهایی که رسانه دارند و قدرت دارند و همه حرفها را می زنند.من نمی توانم انکار کنم که چمران عضو نهضت آزادی بود اما بزرگتر و فراتر از ذهنیت حزبی نهضت آزادی بود در عین اینکه آنها را محترم میشمرد.یکی از دلایل من برای انتخاب این که این فقط 48 ساعت از زندگی او را نشان دهم همین بود. اینکه در این مقطع بتوانم منش چمران را بگویم.

حاتمی کیا ادامه داد: اما من این تفکر انقلابی که نماینده اش اصغر وصالی است را هم من کاملا می فهمم، با همه وجود آمده است که بجنگد و شهید شود اما برای کهنه چریکی مثل چمران که از این مراحل گذشته است دیگر برایش این حرف ها باقی نمانده است. 

حاتمی کیا گفت: جنگیدن برای صلح وضعیتی متناقض و حرفی احمقانه ای است اما چه کنیم که در دنیای امروز ما باید این حرف را بزنیم.و من چمران را از این زاویه مردی چند وجهی دیدم..چمران باب عرفان دارد. باب جهاد دارد. باب علم دارد، اما متاسفانه  باب عرفانش باز است و بی اندازه ازش حرف زده شده است و بقیه باب هایش پنهان باقی مانده است.عبور از این فضا خیلی سخت است. باید بدانیم که الان داریم از معبر فوق العاده سختی عبور می کنیم و اینقدر پوسته این شخصیت پرقدرت است که من  خیلی دست و پا  زدم تا گوشه ای از این موضوع را بیان کنم.

حاتمی کیا در مورد مساله فیلم های فاخر نیز اظهارداشت: واقعیت این است که مفهوم فیلم های فاخر قلب شده است و الان دوست ندارم جزء سلسه این جریان قرار بگیرم. اما باید دقت کنید که این هفدهمین فیلم من بود که باید بودجه ملی برایش خرج می شد. من خودم هم منتقدم این جریان هستم اما این نباید منجر به زیرسوال بردن کل ماجرا شود.ما فیلم های استراتژیکی داریم که حتما باید برایشان خارج شود و بیش از اینها هم باید خرج شود اما نباید تبدیل به یک ناندانی شود و همه فکر کنند که دست باز است برای خرج بی حساب و کتاب.

وی ادامه داد:  فیلم فاخر باید ساخته شود اما باید به اهلش سپرده شود. حمله کردن به فیلم فاخر یک نوع کینه و نادانی است انگار مثلا کار زشتی است که فیلم میلیاردی ساخته شود. واقعیتش را بخواهید، پول فیلم من را سفارت هلند و جشنواره برلین نمی دهد. این کار را را باید نظام جمهوری اسلامی انجام دهد  وریال به ریالش را خرج کند.

حاتمی کیا تصریح کرد: برای این فیلم 6 میلیارد تومان خرجش شده است. از اول هم پیش بینی ما این بود.

بنابراین گزارش در ادامه این نشست در مورد کمرنگ نشان دادن نقش ارتش در فیلم «چ» پرسیده شد که حاتمی کیا این گونه پاسخ داد: یکی از مسائل بسیار مهم فیلم نقش ارتش است.  من در مورد ارتش خیلی دقت کردم و همه مشکلات ارتش در آن موقعیت خاص را سعی کردم بگویم. واقعیت این است که در آن دوره رفتار کجدار و مریزی در ارتش بود و نه از ترس.ما باید حتما دقت کنیم که ما دو ارتش متفاوت داشتیم. یک ارتش قبل ازانقلاب که  در خدمت  پهلوی بوده و ارتش بعد از انقلاب که در خدمت انقلاب بود. اینها دو کاراکرتر متفاوتد. و ما هم سعی کردیم در فیلم همین را نشان دهیم. وجود خلبان هایی که از جانشان گذشتند و آمدند و همین طور یک نفر ارتشی به نام ذوالفقاری که در سپاه پاوه بود.

وی افزود: من تلاشم این بود که چهره سعید راد را آدمی نشان دهم که در عین مظلومیتی که دارد با قدرت حرف بزند. او فرمانده نیروی هوایی ارتش است و حالا مبجور است خودش با یک هلی کوپتر در دل خطر برود.خلبان آن هواپیما که سقوط کرد هم شهید نوژه بود، یک خلبان ارتشی که بعدها اسم پادگانی در همان منطقه شد که بعدها در آن کودتا رخ داد. امیدوارم ارتش این نگاه محبت آمیز من را ببیند. من هم فراتر از امام که نمی توانم جلوتر بروم. البته که من دوست داشتم دوستان ارتش بیشتر همدلی کنند به آنها هم حق می دهم تا حدی، اما این اتفاق نیفتد و ما هلی کوپترهای ارتش را هم از سپاه گرفتیم.

حاتمی کیا ادامه داد: فرزند شهید کشوری هم چند روز پیش گفتند که شهید کشوری هم  آنجا بوده  است و در فیلم اثری از او نیست. بله بوده است، اما در همان هلی کوپتری که انتهای فیلم می آمد و به داستان ما ربطی نداشته است. علاوه بر اینکه بقیه ای هم بودند که بعدها اسم و رسم دار شدند.