به گزارش رسانه خبری سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران، محمد دکامئی، مدیر امور کتابخانه‌های سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران، مهم ترین عامل کاهش تمایل به مطالعه را «نبود احساس نیاز» دانست. مصاحبه با ایشان درادامه درج شده است.
به نظر شما وضعیت مطالعه در بین ایرانیان چگونه است؟
محمد دکامئی: سوال در مورد وضعیت مطالعه در ایران یک جواب مشخص، تکراری و روشن دارد. مطالعه در ایران علی رغم آمارسازی ها و بالا بردن عددی میزان سرانه توسط بعضی متولیان، اصلا وضعیت مناسبی ندارد. گواه این مطلب هم تیراژ پایین کتاب، آمار اعضای کتابخانه های عمومی، آمار مطالعه منابع غیر درسی است. در مواردی هم که مردم تمایل به مطالعه دارند به دلیل نبود ساز و کار مناسب و یا نواقص موجود، امکان دسترسی به کتاب برای همه علاقمندان وجود ندارد.
به نظر شما دلیل اصلی شرایط فعلی (وضعیت نامطلوب) چیست؟
محمد دکامئی: گسترش مطالعه یک معادله چند وجهی است که به عوامل و دلایل زیادی از جمله خانواده، مدرسه، معیشت، وظایف نهادهای متولی بستگی دارد. به نظر من مهمترین عامل کاهش تمایل به مطالعه، نبود "احساس نیاز" است. نیاز به دانستن، نیاز به اینکه برای چه باید مطالعه کنیم.
در حال حاضر کتاب از سبد خانواده حذف شده و اولیا احساس می کنند که بچه ها در مدرسه با کتاب آشنا می شوند، مدارس وظیفه خود را تنها تدریس کتب درسی می دانند، دانشگاه ها هم که به دلیل نظام غلط آموزشی حتی انتشارات اساتید خود را با تیراژهای محدود نمی توانند توزیع کنند.
عدم تناسب بین تعداد کتابفروشی و ناشر در ایران که در مقایسه با کشورهای توسعه یافته تقریبا برعکس می شود یک دلیل دیگر است. در ایران به ازای هر 10 ناشر یک کتابفروشی وجود دارد و این خود باعث عدم توزیع و دسترسی مناسب علاقمندان به کتاب های منتشر شده مخصوصا در شهرهای مختلف است.
وظیفه سازمان‌های متولی در ارتقا فرهنگ مطالعه چیست؟
محمد دکامئی: ارتقا فرهنگ کتابخوانی و افزایش میل به مطالعه نیازمند اهتمام جدی نهادهای متولی و افزایش فرهنگ عمومی جامعه است، که صرفاً با تدوین قوانین و دستورالعمل حل نمی شود. موازی کاری و شفاف نبودن وظایف نهادهای متولی در حوزه کتاب و کتابخوانی که تعداد آنها هم کم نیست خود یکی از معضلات اصلی این حوزه است. در چند سال گذشته قوانین و دستورالعمل های زیادی برای افزایش سرانه مطالعه مصوب و ابلاغ شده، ولی در عمل شاهد خروجی بسیار ضعیف و غیر قابل دفاعی هستیم. متاسفانه نقش سازمان های متولی به حدی کلی و غیر واقعی دیده شده که به راحتی می توانند از زیر بار مسئولیت شانه خالی کرده و با شعاری نگریستن به فعالیت های انجام شده، گناه کم کاری خود را به عهده سایر متولیان امر بیندازند.
این نارضایتی تا حدی مبین آن است که، کتابخانه های عمومی ما، چه کتابخانه های وابسته به نهاد کتابخانه های عمومی و چه کتابخانه های وابسته به سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران، نقش خود را به خوبی ایفا نکرده اند. به نظر شما در دورانی که وارد کردن یک کلید واژه در گوگل، سیاهه ای از آثار را دسترس پذیر می کند، کتابخانه های عمومی چگونه می توانند در جذب مخاطب گامی مؤثر بردارند؟
محمد دکامئی: این سوال شما دو جواب متفاوت دارد که اجازه بدهید ابتدا در خصوص نقش کتابخانه ها صحبت کنم و بعد به فضای مجازی بپردازیم.
به نظر من اگر بخواهیم به حق قضاوت کنیم تنها متولیان اصلی و پای کار در گسترش مطالعه «کتابخانه های عمومی» هستند. کلیه نهادهای فرهنگی با مشکل بودجه، تجهیزات و نیرو مواجه هستند، طبیعتاً کتابخانه ها هم از این قاعده مستثنی نبوده و حتی با محدودیت های بیشتری به عنوان ویترین کار فرهنگی در خط مقدم ارتباط با مراجعه کنندگان به ارائه خدمات می پردازند. پس نمی توان پایین بودن سرانه مطالعه و عدم فرهنگ سازی مناسب را دلیل برای کم کاری کتابخانه های عمومی دانست.
در پایتخت کشور شش سازمان و نهاد متولی کتابخانه عمومی مشغول به کار هستند، که ضمن تایید موازی کاری در فعالیت های آنها باید قبول کنیم که نبود هر کدام از آنها تنها باعث ایجاد یک خلا جدید می شود، چون جایگزینی برای آن وجود ندارد و قوانین موجود نیز اجازه تفکیک و یا ادغام این نهادها را نمی دهد. در بسیاری از کشورهای دنیا شهرداری ها متولی تاسیس و اداره کتابخانه های عمومی هستند، اما در کشور ما تنها در تعداد محدودی از کلانشهرها شهرداری ها در این حوزه وارد شده اند، که خوشبختانه سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران توانسته عملکرد قابل دفاعی در این حوزه داشته باشد. امروز این سازمان با داشتن یک شبکه کتابخانه ای منسجم و بیش از 120 هزار عضو فعال به عنوان یک شبکه کتابخانه ای الگو در کشور مشغول به فعالیت است، هر چند که قبول داریم دارای نواقص و ایراداتی نیز هستیم.
از کارهای اساسی که با هدف ترویج فرهنگ مطالعه و جذب دانش آموزان به کتابخانه توسط سازمان فرهنگی هنری شهرداری انجام شد، توزیع 420 هزار عدد کارت عضویت رایگان و با تخفیف50 درصد با اعتبار نزدیک به دو میلیارد تومان به همراه نقشه جانمایی و بروشور معرفی کتابخانه های سازمان بین مدارس شهر تهران بود، اما متاسفانه کمتر از 5000 نفر با این کارتها به کتابخانه مراجعه کردند. واقعیت این است که مطالعه در بین کودکان و نوجوانان و حتی بزرگسالان نه تنها نهادیه نشده بلکه به دلایل بی شمار علاقه ای برای مطالعه وجود ندارد، حتی با فراهم نمودن امکان دسترسی به منابع رایگان.
به نظر بنده با توجه به شرایط موجود و ایرادات زیرساختی اساسی، کتابخانه ها تنها مراکز دائم الفعالی هستند که جور سایر نهادهای متولی را به دوش کشیده و نقش خود را در گسترش فرهنگ مطالعه تا حد امکان خوب انجام می دهند.
در پاسخ به بخش دوم سوال شما باید گفت اینترنت و فضای مجازی در خیلی از کشورهای دنیا بر مطالعه تاثیر گذاشته، اما این تاثیر حتماً در جهت کاهش کتابخوانی نبوده و در برخی موارد توانسته در کنار منابع چاپی باعث ارتقا فرهنگ مطالعه نیز شود. گسترش روز افزون تولید انواع دستگاه های مطالعه منابع دیجیتال، افزایش کتابفروشی های اینترنتی، تولید و فروش کتاب های الکترونیک نشان از تمایل مردم به استفاده از تکنولوژی در جهت ارتقا مطالعه است. متاسفانه ما در الگو برداری و استفاده از فناوری های اطلاعاتی نیز مانند بسیاری موارد دیگر بیشتر به جنبه منفی و غیر کارشناسی آن توجه می کنیم. در کنار میلیون ها سایت موجود در اینترنت، پایگاه‌های اطلاعاتی بسیاری وجود دارد که با هدف دسترسی به اطلاعات راه اندازی شده و بسیار مفید و کاربردی هستند. اما اگر در استفاده از اینترنت تنها برای سرگرمی به منابع غیر مستند و سایت های غیر علمی توجه شود، نه تنها نقشی در بالا بردن سطح مطالعه ندارد، بلکه می تواند خود به آفتی بر سر راه مطالعه مفید تبدیل شود، و من فکر می کنم معضلی که امروز در استفاده از اینترنت وجود دارد مربوط به همین نوع استفاده باشد، وگرنه اینترنت با سرعت بالا در بسیاری از کشورهای دنیا در دسترس است، ولی در کنار آن سرانه مطالعه و تیراژ کتاب نیز در حال افزایش است.
