به گزارش رسانه خبری سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران؛ محمدرضا سنگری در نشست بررسی ساحتهای ادبیات عاشورایی که یکشنبه ۱۷ آبان ماه در فرهنگسرای اندیشه برگزار شد، با بیان اینکه هر رخدادی معمولا به همراه خود ادبیاتی خلق می‌کند، اظهار کرد: گاهی ادبیات همراه با رخداد، پدید می‌آید؛ مانند ۸ سال دفاع مقدس که همزمان با آن، ادبیاتش نیز شکل گرفت.
وی ادامه داد: بازتاب واقعه عاشورا نیز بلافاصله شکل گرفت و البته هیچ واقعه‌ای مانند عاشورا نمی‌توان یافت که پیش از وقوع آن برایش ادبیاتی شکل گرفته باشد. در رابطه با واقعه عاشورا بنا بر احادیث و روایات از زمان حضرت آدم و حوا ذکر مصیبتشان گفته می‌شد.
سنگری با بیان اینکه در ادبیات کشور ما قدرت و حاکمیت همیشه با شعر بوده است، عنوان کرد: شعر سابقه و پیشینه درخشان در ادبیات کشورمان دارد و بیشترین تکیه‌گاه ما برای طرح مسائل و موضوعاتمان شعر بوده است و یکی از ساحتهای پرداختن به واقعه عاشورا نیز همین شعر است.
این شاعر و پژوهشگر کشورمان همچنین گفت: ساحت دوم حوزه ادبیات نمایشی است که شناخته شده‌ترین آن تعزیه است. هر چه جلو‌تر می‌رویم تعزیه مدرن‌تر و گسترده‌تر می‌شود. البته بخشهایی از متنهای تعزیه‌ها در حال نابود شدن است.
وی ادبیات داستانی را ساحت سوم ادبیات عاشورایی عنوان کرد و گفت: حوزه ادبیات داستانی حوزه‌ای نوپاست و هنوز خیلی جای کار دارد. شاید اولین کسی که در این حوزه با موضوع عاشورا قلم زد و کار کرد را بتوان پرویز خرسند دانست.
سنگری همچنین با اشاره به اینکه فیلمنامه‌ها یکی دیگر از ساحتهای ادبیات عاشورایی هستند، اظهار کرد: فیلمنامه روز واقعه یکی از درخشان‌ترین رخداد‌ها در حوزه سینما است. فیلمنامه رستاخیز نیز در این حوزه اخیرا تولید شد که نمی‌دانم چرا فیلم این اثر اکران نشد و به نمایش در نیامد.
وی افزود: من یکی دیگر از ساحتهای ادبیات عاشورایی را که بسیار نو و تازه است و هنوز عنوان مشخصی برایش انتخاب نشده، «کوتاهه نگاری‌ها» نامیده‌ام. کتاب «براده‌ها» مرحوم سید حسن حسینی از این دست آثار است. این گونه آثار به جهت کوتاه بودن متن، شبیه به کاریکلماتور‌ها هستند، اما جنبه طنزندارند، بلکه چیزی هستند شبیه به آثار کتاب «براده‌ها» ی حسینی و یا پیامک‌هایی که مردم برای یکدیگر می‌فرستند. شاید روزگاری در جبهه‌ها نیز لباس نوشته‌ها و تابلو نوشته‌ها هم از همین دست آثار محسوب می‌شد.
قیصری: ادبیات داستانی هنوز در کشورمان ژانر جدیدی است
در ادامه این نشست مجید قیصری نویسنده کشور با بیان اینکه در ادبیات داستانی، آثار بازنویسی بسیاری وجود دارد، عنوان کرد: البته واقعه و حادثه‌ای نداشته‌ایم که از زوایای مختلف به آن بپردازیم. در ادبیات غرب شاهد این هستیم که عیسی بن مریم تاثیر شگرفی بر نویسندگان داشته، اما ما در کشورمان برای واقعه بزرگی همچون عاشورا که مملو از شخصیت‌های درخشان است حرکت و تلاش مفیدی انجام نداده‌ایم.
وی با تاکید بر اینکه ادبیات داستانی هنوز در کشورمان ژانر جدیدی است، گفت: برای ملتی شیعه و مسلمان نمی‌توانید به اندازه انگشتان دو دست داستان‌ها و رمان‌های آئینی و عاشورایی پیدا کنید.
قیصری با اشاره به رمان «شماس شامی» خود نیز گفت: برای نگارش این رمان به ترفندی رسیدم که در ادبیات به آن جعل سند گفته می‌شود و از زمان انتشار کتاب «دون کیشوت» رواج پیدا کرده است و مجبور شدم این ترفند را پیاده کنم که مخاطب تصور کند متن از چند زبان ترجمه شده تا به زبان فارسی امروز رسیده است.
شجاعی: در نگارش «فصل شیدایی لیلا‌ها» بیش از ۱۲۰۰ فیش را مطالعه کرده‌ام
سید علی شجاعی نویسنده کودک و نوجوان و بزرگسال نیز در ادامه نشست نیز با اشاره به کتاب «فصل شیدایی لیلا‌ها» ی خود که اخیرا نسخه گویای این اثر نیز به بازار کتاب عرضه شده است، گفت: این کتاب به شخصیت‌هایی می‌پردازد که در واقعه عاشورا دست به انتخاب زده‌اند و از منظر شش شخصیت قیام عاشورا را روایت کرده‌ام.
وی ادامه داد: برای نگارش کتاب «فصل شیدایی لیلا‌ها» فیش برداری کرده‌ام و بیش از ۱۲۰۰ فیش را برای رسیدن به واقعیت‌های تاریخی مطالعه کرده‌ام و البته به این موضوع هم توجه داشتم که قرار نیست تاریخ را بازنویسی کنم، بلکه می‌خواهم از بخشی از تاریخ قصه بنویسم.
شجاعی خاطرنشان کرد: کتاب گویای «فصل شیدایی لیلا‌ها» با حضور شش راوی که شخصیت‌های ادبی همچون مصطفی رحماندوست، شاهین علایی‌نژاد، احسان چریکی، غلامحسین مراقبی، غلام بابوته، مسعود میرزایی و با آهنگسازی خوب مهدی زارع بازخوانی شده است.
این نویسنده همچنین گفت: در نگارش این اثر خط قرمز خود را معصومین قرار داده‌ام و معتقدم در حول و هوش امام معصوم نمی‌توان تخیل کرد اما از نگاه آدم‌هایی که از بیرون شاهد وقایع مربوط به امامان بوده‌اند و درباره اتفاقات پیرامون این شخصیت‌ها می‌توان در رمان و داستان دست به تخیل زد.
بخشی از تابلوی ظهر عاشورای فرشچیان نیز بر اساس حدسیات این نقاش است
سنگری نیز با بیان اینکه درست است که در متون مذهبی و دینی قصه‌های فراوانی نقل شده است، تاکید کرد: داستان با مفهوم و ساختاری که ما امروزه می‌شناسیم، مقوله جدیدی است و البته در رابطه با عاشورا، بسیاری از افرادی که در حوزه داستان کار می‌کنند ناباور هستند.
وی اظهار داشت: پشت صحنه ادبیات و نگارش کتاب‌ها نیز همچون سینما جذاب است، ما پشت صحنه نگارش رمان‌ها و کتاب‌ها را نمی‌دانیم و اطلاع نداریم که نویسنده برای نگارش اثری چه میزان مطالعه نیاز دارد.
این محدث و پژوهشگر ادبیات آئینی همچنین درباره استفاده از تخیل در آثار ادبی مربوط به عاشورا گفت: در بخشی از گنجینه عمان سامانی که یکی از بهترین آثار عرفانی عاشورایی است، درباره وداع امام حسین (ع) با حضرت زینب (س) سخن گفته می‌شود، در حالی که مشخص است چنین مطالبی تخیلات خود شاعر است و ممکن است عینا مانند این سخنان گفته نشده باشد. بخشی از تابلوی ظهر عاشورای استاد فرشچیان نیز بر اساس حدسیات این نقاش است و این گونه نیست که تمام این تصویر در واقعه عاشورا رخ داده باشد.
وی با اشاره به اینکه واقعه عاشورا سطوح مختلفی دارد، عنوان کرد: برای روشن کردن برخی اجزاء کتابم به پاریس رفته‌ام و یا پیاده به سوریه سفر کرده‌ام تا از منابع موجود در این کشور‌ها استفاده کنم. ۱۵۲ شهید در واقعه کربلا داریم که تعدادی از آن‌ها قبل از عاشورا و رسیدن کاروان به کربلا شهید شده‌اند و برخی هم بعد از آن و شخصیت‌های بسیاری وجود دارند که می‌توانیم درباره آن‌ها بنویسیم.
مخاطب را در آثار آئینی و عاشورایی به چالش نمی‌کشیم
قیصری نیز با تاکید بر اینکه داستان‌های عاشورایی باید سوالی در ذهن مخاطب مطرح کنند، عنوان کرد: متاسفانه در آثار عاشورایی و دینی هنوز به این مرحله نرسیده‌ایم که مخاطب را به چالش بکشیم.
این نویسنده با بیان اینکه در داستان‌های خود بیشتر از حاشیه‌ها می‌گوید، اظهار کرد: تصور می‌کنم وقتی حاشیه را نشان می‌دهد، متن نیز خود را نشان می‌دهد. در داستان «سه کاهن» نیز به آدم‌های حاشیه‌ای پرداخته‌ام و از چالش‌هایی گفته‌ام که هر کدام از ما آدم‌های امروزی می‌توانیم درگیر آن شویم. مخاطب در یک اثر داستانی می‌خواهد خود را هم در متن ببیند و نمی‌تواند با شخصیت بی‌نقصی همچون حضرت اباعبدالحسین (ع) احساس همزادپنداری کند.
به شخصیت‌های منفی کربلا در آثار داستانی نپرداخته‌ایم
سنگری نیز در این رابطه گفت: ما برای شخصیت‌های منفی اثری ننوشته‌ایم و از آن‌ها سخن نگفته‌ایم. شمر شخصیتی بوده که ۱۶ بار پای پیاده به حج می‌رود و در سپاه حضرت علی (ع) حضور داشته صاحب کرسی بوده و انسانی اندیشمند بوده است. باید ببینیم چه می‌شود که شمر به چنین روزی می‌رسد و از او چنین شخصیتی به وجود می‌آید. شخصیت‌های منفی کربلا نیز قابل توجه هستند.
