ساماندهي سيما و منظرشهري
دکتر حمید رزاقی
در دنياي معاصر بسياري از مشكلات كلان شهرها فقط در تراکم جمعيت، افزايش ترافيك، مشکلات و مسايل اقتصادي و نابساماني هاي زيست محيطي خلاصه نمي شود. بلكه رشد اغتشاش بصري، بيگانگي و ناهمگوني در فضاي دیداری شهر و وجود چشم اندازهاي ملال آور، كسالت بار و ناخوشايند در گسترش فشارهاي روحي و رواني بر شهرنشينان، رشد انواع ناهنجاري هاي رفتاري و كاهش كيفيت محيط زندگي شهري، نقش منفی داشته و پيامدهاي غيرقابل انكاري را از منظر فرهنگی و اجتماعی برجاي می گذارد. در کشور ايران بيش از چند دهه از رشد شتابان و ناهمگون شهر و شهرنشيني مي گذرد. اين گسترش بي ضابطه ناشی از روند توسعه ناموزون، انواعي از بدقوارگي و آشفتگي در سيما و مناظر شهري به ويژه در كلان شهرها را در پي داشته است. در این روند شتابناک، سيما و منظر شهري نه تنها در کلان شهر تهران به عنوان یک بزرگ سر شهری كه در بيشتر شهرهاي ايران كمتر مورد توجه و برنامه ریزی قرار گرفته است؛ به گونه اي كه هر روز در گذر از معابر شهری و با نگاهي به کالبدها و سازه های ریز و درشت مي توان پريشان حالي و بهم ریختگی سيماي شهري را به روشني مشاهده و احساس كرد، به وجهی که هویت شکلی و فرمی شهرها به طور فزاینده دچار اختلال بصری و دیداری شده است.
ناهماهنگي و عدم توازن بين ابعاد و ارتفاع ساختمان ها، استفاده از الگوهاي طراحي و مصالح و رنگ معابر به صورت متشتت و ناهمگون و نماهاي ساختماني مغشوش و ناهمخوان با يكديگر از جمله مصاديق این از ریخت افتادگی است كه چهره اي نازيبا و آشفته به بسياري از شهرها داده است و اين چنين شهرهايي را با نا آراستگی، ناهماهنگی و ناموزونی در ذهنیت دیداری شهروندان ایجاد كرده است. به طوری که در اغلب كلان شهرها نمی توان چندان از آرامش بصري، روح نوازي، خاطره بصري، احساس تعلق و دلبستگي، خوانايي شهري و فضا آرايي شهري كه حس زندگي و تجربه زيبايي نشيني و زيبايي شناسي را در ميان شهروندان احياء و تقويت كند؛ سخن گفت.
الحاقات غيراصولي دودكش ها، كانال هاي كولر و سيستم هاي تهويه، حصاركشي بالكن ها و تغيير شكل خودسرانه فضاهاي عمومي موجود در نماي ساختمان ها و تبديل آن ها به انبار و بناهاي نيمه كاره، ساختمان هاي ناهمگون نسبت به بافت هاي مجاور، افزايش نامتناسب حجم تبليغات محيطي و اگهی های تجاری، کم توجهي به شيوه هماهنگ آذين بندي و زيباسازي شهر، بسياري از شهرهاي ايران را با چشم اندازهايي آشفته و ملال آور مواجه كرده است.
فقدان و يا نارسايي ضوابط مشخص براي كنترل كيفي نماي ساختمان ها در سال هاي گذشته و حاكميت فرهنگ بساز و بفروش، اعمال سليقه هاي مالك به دور از معماری زیبایی شناسانه به شهر و گاه استفاده از مصالح و مواد نامرغوب در ساخت و سازها، بخش قابل توجهي از ارزش ها و هنجارهای بصري در فضاي شهر را مخدوش کرده و كيفيت بدنه و مناظر شهري را تنزل داده است. استفاده از رنگ هاي نامتجانس در كنار يكديگر، خانه هاي كوتاه و بلند با پنجره هاي بدقواره و شيشه هاي رنگ به رنگ بي هيچ تناسبي كنار هم چيده شده اند. فزایندگی پوسترها و برچسب هاي تبليغات تجاری گریزان از ارزش های بومی و نامأنوس با فرهنگ و هنر درون زاد از یک سو تا بلندترين ارتفاع تيرهاي چراغ برق و پل های عابر پیاده همه جا به چشم می آیند و از سوی دیگر وجود درب های فلزي و بد ترکیب ساختمان ها و پارکینگ ها برديدگان وارد می شوند و در روح و روان شهروندان جاری می شوند و به نوعی به ناهنجاری بصری شهرها دامن می زنند.
از اين جا و از اين زاويه است كه ضرورت ساماندهي سيما و منظرشهري از سوي متوليان و دست اندركاران مدیریت شهری و با مشاركت شهروندان در بهبود وضعیت بصری شهرها بيش از پيش اهميت پیدا می کند. لذا به منظور كاهش و رفع اغتشاشات و بي ساماني هاي مورد اشاره در كلان شهرها از جمله کلان شهر تهران و به منظور ارتقاء و توسعه هويت و شهریت بصری با رهیافتی بومی و زيبايي شناختی در عرصه فضاي عمومي و افزايش كيفيت عيني و ذهني زندگي شهروندان، نياز به طراحي و تدوين اهداف و راهکارهای مشخص و مدون در حوزه ساماندهي سيما و منظر شهري هم از جنبه كالبدي و محيطي و هم از جنبه اجتماعي و فرهنگي، لازم و ضروري بوده و از اهميت ويژه اي در امر ارتقای زیبایی شناسانه و زیبایی آفرینی در حوزه عناصر و چشم انداز شهري برخوردار است.
قبل از بیان اهداف و راهکارهای سیما و منظر شهری ذکر چند تعریف ذیل لازم و ضروری به نظر می رسد:
•سیما و منظر شهری: در متون علم طراحي شهري اصطلاح سيماي شهر( city scape) معمولاً مترادف با منظر شهريTown scape)) به كار برده مي شود. در واقع همه عوامل و عناصري را كه مي توان با چشم مشاهده كرد به طوري كه تصويري از آن ذهن مجسم شود و در ذهن بماند سيماي شهري است و به همه ساختمان ها، خيابان ها و مكان هايي كه محيط شهري را ايجاد مي كنند منظرشهري اطلاق مي شود. بنابراين همه عناصر و عواملي كه در بدو ورود به محيط شهري مي بينيم و تمام آن چه در سطح افقي و عمودي شهر ديده مي شود سيما و منظر شهري هستند.
•چشم انداز شهري يا هويت بصري شهر: به تبلور و بازتاب ديداري حاكم بر شهر گفته مي شود كه نشان دهنده فرهنگ، تمايلات روحي و معنوي و كم و كيف حس زيبايي شناسي ساكنان آن شهر است.
•مبلمان شهري: مجموعه اي از تجهيزات و تسهيلاتي است كه كيفيت و كارايي زندگي را در شهر و فضاهاي شهري ارتقاء مي بخشد. مبلمان شهري به تجهيزاتي اطلاق مي شود كه براي خدمات رساني به مردم شهر جانمايي شده و در شهر نصب مي شوند و توانايي و ظرفيت فراواني براي تامين اهداف ساماندهي منظر شهر دارند. مبلمان شهري واجد كاركردهاي عمومي (برق رساني، آبرساني و ...)، اجتماعي و فرهنگي (معاشرت ،فراغت و ...)، خدماتي (روشنايي، بهداشت و ...)، ترافيكي ( تسهيل حركت، ايمني و ...) و زيبايي شناختي( هويت بخشي، منظرسازي و ...) هستند.
•تبليغات محيطي: عبارت است از ارائه و نمايش و ابلاغ هر نوع پيام با استفاده از ابزارهاي گوناگون بصري (رسانه هاي تبليغات محيطي) با اهداف بازرگاني، فرهنگي و اجتماعي كه توسط پيام دهنده در فضاهاي عمومي شهر در معرض ديد مخاطبان و گيرندگان پيام قرار مي گيرد.
•عناصر بصري شهر: تيرك هاي ايجاد فاصله و حريم، نرده ها، انواع سطل زباله، انواع نيمكت، حفاظ ها و تجهيزات نگهداري درختان، تابلوهاي تبليغاتي و اطلاع رساني، باجه هاي تلفن عمومي، صندوق هاي پست، لامپ هاي خياباني و سيستم هاي روشنايي، چراغ هاي راهنماي ترافيك، علايم راهنما، جدول هاي خياباني، سنگفرش پياده روها و آسفالت خيابان ها، سرويس هاي بهداشتي عمومي، پاركينگ هاي طبقاتي، آنتن ها و پست هاي مخابراتي، سيستم هاي انتقال انرژي، ايستگاه هاي اتوبوس و مترو و تاكسي، وسايل بازي و ورزش، كيوسك هاي مطبوعات، گل فروشي ها، سازه ها و تزئينات موقت، پل هاي عابرپياده، تابلوهاي ادارات و فروشگاه ها و مغازه ها، تنديس مجسمه ها و ساير آثار هنري، آب نماها، نهرها، جوي ها، حوضچه ها و فواره ها، باغچه هاي خياباني، نماي ساختمان ها، انواع سايبان ها، بالكن ها و پشت بام ها، ديوارهاي شهري، ميادين و گذرگاه ها و غيره را شامل مي شود.
با عنايت به لزوم ارتقای شهریتِ دیداری و زیبایی شناسانه و توسعه كيفيت سيما و منظر شهري و اثرات و پیامدهای مثبت آن در حوزه سلامت بصری و روح وروان فردی و جمعی شهروندان و ضرورت مشاركت آن ها و مجموعه مديريت شهري در بهينه سازي چشم اندازها و هويت بصري شهر از حيث آرامش بصري، روح نوازي، خاطره بصري، احساس تعلق و هويت يابي، خوانايي و فضا آرايي شهري، اهداف و راهکارهای ساماندهی سیما و منظر شهری به شرح ذیل طراحی و تدوین می شود.
اهداف كلان ساماندهي سيما و منظرشهري شامل:
- تقويت و ساماندهي معماري و شهرسازي بومی در سيما و منظرشهري.
- ارتقاي كيفيت محيط شهري (توسعه شرايط محيطي سلامت بصري شهروندان).
- ارتقاي كيفيت معماري شهر.
- ساماندهي و گسترش عرصه هاي عمومي و نيمه عمومي شهر.
- ايجاد و پرورش سرزندگي و نشاط در محيط شهري و پاسخ گويي به نيازهاي روحي و رواني و آرامش بصري شهروندان.
- تقويت شهریت و نشانه هاي هويتي خاص شهر.
- ساماندهي عناصر بصري، مبلمان و تجهيزات شهري متناسب با فرهنگ و تمايلات بومی و معنوي شهرنشينان.
- گسترش آرایش هارموني مطلوب فضاي ديداري شهر.
- بسط و تعميق حس و ذوق زيبايي شناختي شهروندان.
- بهبود و بازبيني كم و كيف تبليغات بصري و محيطي شهر.
در راستای اهداف فوق، راهبردهای ساماندهی سیما و منظر شهری به شرح ذیل ارائه می شود.
1- تقويت و ساماندهي معماري بومی در سيما و منظر شهري شامل:
•احياء و تقويت معماري و شهرسازي درون زاد در هرگونه تحولات و مداخلات كالبدي شهر.
•توسعه منظرهاي ميراث فرهنگي شهر.
•نوسازي و بازسازي بناهاي تاريخي، مذهبي و ميراث فرهنگي و هنری شهر.
•پشتيباني و حمايت از آفرينش تنديس ها و مجسمه هاي مفاخر و مشاهير هويتي در ميادين و پارك ها.
•بهره مندي از دانش معماران، شهرسازان و هنرمندان مجرب.
•حمايت از همايش ها وپروژه هاي مطالعاتي و پژوهشي در زمينه شهرسازي و معماري بومی.
•حمايت و همكاري با بخش خصوصي و غيردولتي.
•تقويت سازمان هاي غيردولتي و انجمن هاي علمي در حوزه هاي شهرسازي، معماري، تاريخ و مطالعات فرهنگي و جامعه شناسي بصری.
2- ارتقاي كيفيت محيط شهري (توسعه شرايط محيطي سلامت بصري شهروندان) شامل:
•تدوين و يا بهينه سازي آئين نامه ها و دستورالعمل هاي لازم الاجرا در حوزه زيباسازي و منظر شهري.
•نهادينه سازي مديريت متحد و يكپارچه در ارتقاء كيفيت محيط شهر.
•توسعه عرصه هاي عمومي و نيمه عمومي در محيط شهري از منظر سلامت بصري.
•ايجاد و تجهيز فضاهاي باز و عمومي در محورها، مراكز و پهنه هاي حفاظتي شهري.
•حمايت و پشتيباني بخش خصوصي به منظور توسعه فضاهاي عمومي.
• تدوين شيوه هاي مشاركت محله اي و شهري در امر زيباسازي منظرهاي خرد و كلان شهر.
• استفاده از قابليت هاي مشاركت شهروندي در قالب گروه هاي داوطلبانه به ويژه انجمن هاي محله اي و سازمان هاي مردم نهاد در ارتقاء زيباسازي شهري.
• ساماندهي و تجهيز ميدان هاي اصلي و دروازه هاي شهر با رویکرد هویت بصری شهر.
•طراحي فضاي باز و عمومي به مثابه يك اثر هنري.
•طراحي فضاهاي باز و عمومي با هدف ايجاد آرامش بصری و تصویری، نشاط و شادابي فردي و عمومي.
•توجه به دسترسي شهروندان به طبيعت و فضاهاي عمومي.
•تحديد بلند مرتبه سازي.
•توسعه و گسترش فضاهاي تفرجي جذاب و با طراوت.
•حفاظت و مراقبت از فضاهاي طبيعي مانند كوهساران و كوهپايه هاي پيراموني شهر.
•بهره گيري از دانش و تجربه متخصصان مناظر و جلوه هاي شهري در طراحي فضاهاي باز و عمومي ( اعم از فضاي سبز، مراكز فرهنگي، ميادين و ...).
•توسعه كمربند زيست محيطي در دايره محيطي شهر.
•تقويت سواد بصري و زيبايي شناختي شهروندان از طريق آموزش هاي شهروندي، مهارت هاي زندگي وزيبايي شناسي.
•حمايت از هنرمندان جهت توليد و خلق آثار و جلوه هاي ويژه بصري و نمادهاي شهري.
•توسعه گرافيك محيطي از طريق تشويق طراحان گرافيك و نقاشان محيطي.
•آراستن و آذين بندي بوستان ها، پارك ها و فضاها و معابر عمومي مبتني بر فنون و تكنيك هاي آرامش بصري.
•تاكيد بيش از پيش بر نظافت شهري از طريق روش هاي تشويقي، ترغيبي و اقناعي.
•تشويق و توانمندسازي شهروندان محله به رسيدگي و آراستن فضاي پيراموني منازل، نماي ساختمان ها، پياده روها و ...
• برگزاري همايش ها و سمينارهاي تخصصي و كاربردي در زمينه هاي سيما و منظرشهري، نمادهاي شهري، سلامت بصري و ...
• بهره برداري به موقع از نتايج همايش ها و سمينارها در فعاليت هاي نمادين و زيبايي شهر.
•انجام نيازسنجي و نظرسنجي هاي مستمر به منظور كسب نظرات و آراء شهروندان در خصوص پروژه های سلامت بصری شهروندان.
•برنامه هاي ارتقاي كيفيت محيط شهري.
3- ارتقاي كيفيت معماري شهري شامل:
•طراحي مجموعه معماري و ساخت و سازها درون شبكه فضايي (همزمان ديدن و همزمان طراحي كردن روابط مجاورت و رفتار با آسمان و زمين).
•تاكيد بر جذابيت، عناصر زيبايي شناسي و محيطي با طراوت در طراحي شهري(معماري منظر).
•ساماندهي نماها و سيماي شهر با رعايت اصول ايمني و زيبايي در ساخت بناها (موجود و جديد).
•ارتقاي سيماي ابنيه خاص موجود (غيرمسكوني) با ايجاد تركيبات شكلي و حجمي مناسب.
•رعايت تناسب ارتفاع و شكل بناها در طراحي واحد.
•حفظ و نگهداري عناصر مطلوب و دلپذیر شهری.
•توجه به بالكن ها و پشت بام از نظر زيبايي و كارآيي.
•توجه به لايه هاي فضايي و تناسب ساختمان ها و عناصر شهري با طبيعت اطراف.
•رعايت تناسب در تركيب رنگ هاي ساختمان ها و عناصر شهري.
4- تقويت نشانه هاي هويتي خاص شهري شامل:
•تأکید به ارزش ها و نشانه هاي فرهنگي و بومی
•احياي مراكز و ساماندهي بافت ها و پهنه هاي تاريخي شهر.
•احياي هسته هاي سكونتي ارگانيك شهر (بافت هاي روستايي ارزشمند در درون و پيرامون شهر).
•حفاظت از امكانات ارزشمند بصري شهر ( ديد كرويدورهاي اصلي و پهنه هاي پانوراميك).
5- بازبيني و بهبود تبليغات بصري و محيطي شهر شامل:
•تدوين و ساماندهي نظام تبليغات شهري با در نظر گرفتن طبيعت مكان، شرايط زمان و بافت اجتماعي و فرهنگي.
•معرفي و شناساندن نمادهاي برجسته شهري بازنمای هویت های بومی
•ترويج و تبليغ مولفه هاي همبستگي عام هویتی و بومی
•ترويج نكات و پندهاي اخلاقي بزرگان و مفاخر در حوزه اخلاق و رفتار شهروندي.
•ترويج و تقدير از چهره هاي ماندگار فرهنگي، هنری، علمي، اقتصادي و كارآفرينان و نخبگان كشور.
•بهره برداري از دانش و تخصص صاحبنظران تبليغات محيطي و بصري.
•تبليغ الگوهاي هنجاري جهت كاهش خشونت و رفتارهاي پرخطر در شهر.
•هشدار و آگاه سازي مداوم از طريق تبليغات بصري در خصوص آسيب هاي اجتماعي.
•ترويج آداب شهري، حقوق و تكاليف شهروندي، نظافت شهري و ...
•استفاده از تبليغات شهري جهت نشان دادن اهداف و ماموريت هاي مديريت هاي شهري و مديريت فرهنگ عمومي شهر و انتقال پيام هاي مديريت شهري به شهروندان.
•معرفي فضا و امكانات فرهنگي ، ورزشي و اجتماعي مناطق و محلات شهري.
•ترويج و تبليغ روحيه محله اي و احساس تعلق به مكان و تقويت روابط همسايگي.
•ختصاص تابلوهاي مجزا براي تبليغات ( كالاهاي مصرفي، خدمات فرهنگي، خدمات آموزشي، فوريت هاي شهري و ...).
•استفاده از تصاوير زيبا و بكر شهر و حومه در تبليغات شهري براي آرامش بصري شهروندان.
•استفاده از تبليغات شهري براي ترویج دانش حفظ محيط زيست.
گزارش خطا
پسندها:
۰
برچسب‌ها:
سیمای شهری، منظر شهری، سلامت بصری ارسال نظر
آخرین اخبار