همزمان با سی‌وسومین هفته کتاب
روایت زنان تاریخ‌ساز در نشست «بانوی اندیشه»
غروب واپسین روز‌های آبان، در سالن کوچکی که بوی کتاب و گفت‌و‌گو در آن پیچیده بود، جمعی از بانوان نویسنده، پژوهشگر و فعالان حوزه فرهنگ گرد هم آمدند تا درباره تجربه‌ها، دغدغه‌ها و «زن تراز انقلاب اسلامی» به گفت‌و‌گو بنشینند.
به گزارش پایگاه خبری تحلیلی فرهنگ و هنر، غروب واپسین روز‌های آبان، در سالن کوچکی که بوی کتاب و گفت‌و‌گو در آن پیچیده بود، جمعی ازبانوان نویسنده، پژوهشگر و فعالان حوزه فرهنگ گرد هم آمدند تا درباره تجربه‌ها، دغدغه‌ها و «زن تراز انقلاب اسلامی» به گفت‌و‌گو بنشینند. نشستی صمیمانه که به میزبانی فرهنگسرای امید از ساعت ۱۷ تا ۱۹ با عنوان «بانوی اندیشه» برگزار شد. فضای صمیمی جلسه، نوید یک گفت‌وگوی پرمحتوا را می‌داد؛ گفت‌وگویی که هر سخنران بخشی از آن را با زندگی خود روایت می‌کرد.
آغاز نشست؛ روایت‌هایی از ریشه‌های نویسندگی
نخستین سخن را شیرین زارع‌پور آغاز کرد؛ نویسنده‌ای که آرام سخن می‌گفت، اما کارنامه‌ای مملو از تجربه‌های نوشتن داشت. وی با اشاره به اینکه از سیزده‌سالگی نوشتن رمان را شروع کرده، گفت نوشتن برای او از نوجوانی «نیاز» بوده، نه صرفاً علاقه. او توضیح داد که پس از دوره‌هایی در رشته‌های مختلف، سال ۱۳۹۰ در مسابقات کشوری فیلمنامه‌نویسی شرکت کرده و رتبه اول را به دست آورده است. زارع‌پور افزود که از سال ۱۳۹۵ وارد حوزه شهدای مدافع حرم شده و تاکنون ۱۸ کتاب در حوزه‌های سیاسی، بین‌الملل، اقتصاد، دفاع مقدس و مدافعان حرم نوشته است. او با اشاره به کتاب «تمنای بی‌خزان» گفت: «این کتاب ۲۷ بار تجدید چاپ شده است» زرع‌پور تأکید کرد حضور زنان در روایت دفاع مقدس اهمیت دوچندان دارد؛ چراکه به گفته او «زنان شاهدان خاموش‌اند، اما بار اصلی صبر بر دوش آنان است و این باید روایت شود.»
پیوند پژوهش و ادبیات؛ تجربه‌ای از انتشارات بعثت
پس از او نوبت زهرا کار، مسئول پژوهش و ادبیات انتشارات ۲۷ بعثت بود. او که سال‌ها در حوزه پژوهش‌های عملیاتی و همکاری با نویسندگان فعالیت داشته، گفت پنج سالی است که در این نشر به عنوان پژوهشگر، نویسنده و رابط میان پروژه‌ها مشغول است. وی توضیح داد: «در کارنامه عملیاتی خود سابقه نگارش برای یکی از یگان‌ها را دارم.» او از آثار متنوع خود در حوزه شعر، روایت، زندگی‌نامه و رمان نوجوان سخن گفت و افزود که در کار‌های تلویزیونی و نمایشنامه‌نویسی نیز فعالیت داشته است. زهرا کار معتقد است بخش مهمی از روایت جنگ و مقاومت در دست زنان بوده و هست؛ زنانی که هم در خط مقدم نقش داشته‌اند و هم در پشت صحنه جنگ، فضای پشتیبانی را مدیریت کرده‌اند.
ادبیات مقاومت در رسانه‌های نو
در ادامه نشست، الناز عباسیان، نویسنده و کارشناس رسانه، پشت تریبون قرار گرفت. او با بیان اینکه علاقه‌اش به نوشتن درباره شهدا موجب شده نزدیک به ۱۰ کتاب در این حوزه منتشر کند، درباره برنامه «جان ایران» توضیح داد؛ برنامه‌ای که در فضای مجازی پخش می‌شود و او مدیریت آن را برعهده دارد. عباسیان گفت: «در این برنامه، کتاب‌های دفاع مقدس و قهرمانان آن را معرفی می‌کنیم. تأثیر این برنامه فراتر از انتظارمان بوده و باعث شده بسیاری از مخاطبان با این حوزه آشنا شوند. وی افزود که رسانه، به‌ویژه رسانه‌های نوِ دیجیتال، می‌توانند نقش مهمی در معرفی آثار مقاومت داشته باشند، چراکه مخاطب امروز بیش از هر زمان دیگری در فضای مجازی حضور دارد و ادبیات دفاع مقدس نباید تنها بر قفسه کتابخانه‌ها بماند.
روایت زنان تاریخ‌ساز؛ تجربه‌ای از ادبیات مذهبی
فاطمه سلیمانی، نویسنده ادبیات مذهبی، بخش دیگری از نشست را به خود اختصاص داد. او توضیح داد که عمده آثارش درباره زنان تاریخ‌ساز است؛ از حضرت معصومه (س) تا بانوانی که در تاریخ اسلام و ایران نقش‌های بنیادین ایفا کرده‌اند. سلیمانی گفت: «پیام اصلی آثار من این است که زنان می‌توانند ستون خانواده، مدیر جامعه و فعال اجتماعی باشند. این دوگانه‌سازی که زن یا باید خانه‌دار باشد یا فعال اجتماعی، نادرست است. زن می‌تواند هر دو باشد.» او با بیان اینکه تلاش می‌کند نقش زنان را واقع‌بینانه و الهام‌بخش روایت کند، افزود: «اگر زن نقش خود را پیدا کند، جامعه متحول می‌شود.»
کارگردانی، روزنامه‌نگاری و روایت‌های تقاطعی
در بخش دیگری از نشست، عظیمی ستوده، نویسنده، کارگردان و خبرنگار، درباره تجربه‌های گسترده خود سخن گفت. وی توضیح داد که نخستین کارگردان انیمیشن استان قم بوده و در حوزه فیلم‌سازی، خبرنگاری و ویراستاری نیز فعالیت داشته است. او اولین کتابش «سرزمین بی‌فصل» را در سال ۱۴۰۰ منتشر کرده؛ کتابی درباره زندگی مشترک پروین مرادی و حاج حمید تقوی‌فر. عظیمی افزود: «دوره‌ای طولانی در رسانه و هنر گذرانده‌ام و همه این تجربه‌ها روی نگاه من اثر گذاشته است.» سمیه عظیمی گفت هر فعالیت رسانه‌ای او، چه مصاحبه با شخصیت‌های سیاسی و فرهنگی، چه کار‌های تصویری، بخشی از شخصیت او را تغییر داده و نوشتن را برایش به ضرورتی شخصی تبدیل کرده است.
حضور در تاریخ شفاهی؛ از کلاس درس تا روایت شهدا
بعد از او، فاطمه شایان‌پویا با لحنی آرام، اما محکم به سخن پرداخت. او توضیح داد که نویسندگی را از نوجوانی آغاز کرده و نخستین اثرش در سال ۱۳۹۸ منتشر شده است. وی گفت: «انگیزه اصلی‌ام برای ورود به تاریخ شفاهی شهادت استادان و دانشمندان شهید بود. شاگردی آنها برای من افتخار بوده و حس کردم باید روایتشان را ثبت کنم.» او توضیح داد که پس از گذراندن دوره‌های تخصصی، شروع به مصاحبه و نگارش کتاب کرده و نخستین اثر جدی‌اش درباره استادشهید کاظمی بوده است. شایان‌پویا افزود که در حوزه‌های مختلفی از جمله روایت هویتی، رمان نوجوان، کتاب‌های اجتماعی، و روایت‌های زنان تاریخ‌ساز فعالیت می‌کند. او از کتاب «پلاسما» درباره جمعیت و هویت و رمان نوجوان «قدم‌های سر به هوا» نیز نام برد.
ادبیات کودک و نوجوان؛ روایتی از نسل فردا
در ادامه سمانه سادات حسینی، مدیر انتشارات مهرک، درباره تجربه‌های خود در حوزه نشر کودک و نوجوان سخن گفت. او که تحصیلاتش در رشته فیزیک بوده، اما وارد عرصه نشر شده است، گفت: «باید برای نوجوانان داستان‌هایی گفت که جهان امروز را بفهمند. روایت‌های هویتی، اجتماعی و تاریخی باید با زبان نسل جدید باشد.» او فعالیت‌های نشر را در حوزه تولید کتاب، ویراستاری حرفه‌ای و داوری جشنواره‌های ادبی تشریح کرد.
زن تراز انقلاب؛ الگویی با ابعاد چندگانه
در ادامه نشست، جمع وارد فضای نظری‌تری شد. سمانه مقصودی، نویسنده کتاب «راه سوم»، درباره پژوهش خود پیرامون بیانات رهبر انقلاب درباره زن و خانواده صحبت کرد. او گفت: «هدفم از نوشتن این کتاب، استخراج یک الگوی جامع از زن تراز انقلاب بود.» به گفته او، زن تراز یک زن چندبعدی است که هم در خانواده و هم در جامعه نقش‌آفرین است. مقصودی بیان کرد که نمونه‌های الهام‌بخشی مانند «بی‌بی جان»، مادر شهید سید حسین علم‌الهدی، وجود دارند؛ زنی که با وجود نداشتن سواد رسمی، در دوران جنگ نقش‌های گسترده‌ای از جمله پشتیبانی، جمع‌آوری زنان اهواز، حمایت از جبهه‌ها و فعالیت‌های فرهنگی داشته است. او افزود: «این زنان ستون‌های پنهان انقلاب‌اند و باید روایت شوند.»
نگاهی به مادران شهدا؛ حافظان بی‌صدا
مقصودی در ادامه با اشاره به نظام ارزش‌گذاری جامعه امروز گفت که بسیاری از الگو‌های اصیل به دلیل تغییرات رسانه‌ای از معرض دید جوانان خارج شده و نیاز است مفهوم «زن تراز» بازتعریف شود. در بخش دیگری از این نشست، سمیه جمالی گفت: «زن تراز فقط زن دانشگاه‌رفته یا شاغل نیست. حتی زن خانه‌دار اگر تحلیل داشته باشد و نسبت به جامعه خود آگاه باشد، می‌تواند الگو باشد.»
تغییرات نسل جدید و چالش روایتگری
در بخش دیگری از نشست، سخنرانان درباره تغییر نگاه نسل امروز بحث کردند. برخی گفتند بچه‌های امروز دیگر با الگو‌های قدیمی مثل کتاب‌های خاطرات مادران شهدا ارتباط نمی‌گیرند و باید از زبان رسانه‌ای جدید کمک گرفت. مقصودی افزود: «نسل جدید الگو‌های جدید می‌خواهد. سبک روایت ما باید تغییر کند.» سمانه سادات حسینی درباره تأثیر رسانه‌ها گفت: «امروز معیار موفقیت در ذهن نوجوانان پول، شهرت و دنبال‌کننده‌های فضای مجازی است. اگر ما الگو‌های درست را معرفی نکنیم، فضای مجازی به‌تنهایی ذهن آنها را می‌سازد.»
روایت‌هایی از زنان قدرتمند در متن جامعه
در بخش دیگری از نشست، مریم مطهری راد، نویسنده و پژوهشگر، درباره شخصیت‌های زن در رمان «سفر به آتش» گفت: «زنانی هستند که شاید ظاهر ساده‌ای داشته باشند، اما در بزنگاه‌های زندگی، تصمیم‌های بزرگ می‌گیرند.» او تأکید کرد که تربیت امروز باید بر اساس دانش، تجربه و موقعیت‌شناسی باشد، نه صرفاً الگو‌های تکراری.
نقش همسران اسرا و مادران شهدا
در ادامه نشست، قلعه‌قوند، که سال‌ها در حوزه اسارت و آزادگان فعالیت کرده است، گفت: «همسران اسرا و خانواده‌های شهدا نقش عظیمی در فرهنگ ما دارند. سال‌ها صبر کردند و پشت جبهه ایستادند و این فرهنگ انتظار باید روایت شود.» او افزود که بخش مهمی از تاریخ اسارت هنوز نوشته نشده است.
الگوی جوان امروز؛ قهرمانِ زندگی خودش
الهه آخرتی نویسنده، ضمن اشاره به ضرورت پرداختن به همسران، مادران ودختران شهدا به عنوان شخصیتی مستقل تأکید کرد که نسل جوان امروز الگوی منفعل را نمی‌پسندد، می‌گوید آنچه اکنون به نوجوان ارائه می‌شود، تصویری از کسی است که در حاشیه زندگی دیگران قرار دارد، نه فردی کنشگر و صاحب‌اختیار. او معتقد است جوان امروز دنبال الگویی است که نقش اول زندگی خودش باشد، اما الگو‌های رسمی غالباً چنین تصویری ارائه نمی‌دهند.
آخرتی با اشاره به یک باور قدیمی و درست می‌گوید: «بچه‌های ما آنی نمی‌شوند که ما می‌خواهیم؛ آنی می‌شوند که ما هستیم.» او صریحاً از خود نیز مثال می‌زند و می‌پرسد: «اگر شبِ تهدید جنک ۱۲ روزه، اولین نفر ساکم را ببندم، بچه‌ام چه می‌بیند؟ مادری که ایستاده یا کسی که آماده رفتن است؟» به باور او، کودک امروز باید در عمل ببیند که مادرش به باورهایش پایبند است؛ همان باوری که «فردوسی گفت: چو ایران نباشد تن من مباد». اگر این ایستادگی در عمل دیده نشود، نوجوان نیز نمی‌تواند الگوی درستی را جذب کند.
آخرتی با نقد برداشت‌های کلیشه‌ای از «زن تراز» تأکید می‌کند که این مفهوم الزاماً ناظر بر ویژگی‌های خاص یا خارق‌العاده نیست. از نظر او، زن تراز کسی است که در شرایط دشوار، زندگی عادی خود را حفظ می‌کند و همین ثبات رفتار به‌الگویی کارآمد برای نسل نوجوان تبدیل می‌شود. او نمونه زنانی را یادآور می‌شود که در اوج بحران‌های منطقه‌ای، با حفظ آرامش و تداوم فعالیت‌های روزمره، به فرزندان خود پایداری را می‌آموزند. او تأکید دارد که نسل نوجوان وقتی این ایستادگی عادی را می‌بیند، یاد می‌گیرد چگونه در برابر فشار‌ها بایستد.
در ادامه این نشست صمیمی، نوبت به میزبانان رسید. ابوالفضل باقری مدیر فرهنگسرای امید و زینب‌سادات گرامی معاون آفرینش و اجرا، از اهداف و رویکرد تازه این مجموعه در حوزه زن و خانواده سخن گفتند.
بازخوانی ایده انقلاب در حوزه زن و سبک زندگی
ابوالفضل باقری رییس فرهنگسرای امید درباره رویکرد مجموعه گفت: «در یک سال و نیم اخیر تلاش کردیم ادبیاتی را که انقلاب اسلامی در حوزه فرهنگ و سبک زندگی عرضه کرده، بازخوانی و ترویج کنیم. انقلاب اسلامی برخلاف بسیاری از انقلاب‌ها تنها حرف سیاسی ندارد؛ ما صاحب ایده‌ای نو در عرصه‌های مختلف هستیم.»
او افزود: «یکی از مهم‌ترین حوزه‌های این ایده نو، مسئله زن و سبک زندگی زنانه است. نگاه ما به زن نه شرقی است و نه غربی؛ همان چیزی که حضرت آقا آن را الگوی سوم زن معرفی می‌کنند»
سلسله نشست‌هایی برای روشن شدن ابعاد الگوی سوم زن
باقری با اشاره به پرسش‌های فراوان درباره نقش زن در جامعه گفت: «فرهنگسرا برای روشن‌تر شدن این مباحث سلسله نشست‌های نقد کتاب را برگزار کرده است. در برخی جلسات، زنان فعال اجتماعی و روایتگران جنگ محور بحث بوده‌اند و در برخی دیگر زنان نوآور در عرصه‌هایی مانند کشاورزی دانش‌بنیان.»
او درباره برنامه‌های دفاع مقدس نیز یادآور شد: «امسال ده الگوی زن مبارز معرفی کردیم؛ زنانی که در کنار نقش‌های خانوادگی، در میدان جنگ و پس از آن در روایتگری حضور تعیین‌کننده داشته‌اند.»
مدیر فرهنگسرا درباره برنامه هفته کتاب گفت: «تصمیم گرفتیم نویسندگانی را دعوت کنیم که در حوزه زن و الگوی سوم قلم می‌زنند تا درباره نگاه‌ها و تجربه‌هایشان گفت‌و‌گو کنند و مشخص شود چقدر هم‌گفتمان‌اند.» او تأکید کرد این ارتباطات می‌تواند به «تولید آثار جدید و شکل‌گیری جمع نویسندگان هم‌دل» منجر شود.
توجه ویژه به نسل دختران نوجوان
باقری بخشی از فعالیت‌های فرهنگسرا را متوجه نسل نوجوان دانست و گفت: «نوجوانان و دختران نسل جدید مخاطبان اصلی ما هستند. تلاش کردیم پیام انقلاب در حوزه زن را در فضایی صمیمی و غیررسمی مطرح کنیم؛ فضایی که نوجوان احساس نکند حاکمیتی یا امنیتی است»
او افزود: «هر هفته جلساتی با دختران نوجوان داریم؛ فیلم کوتاه می‌بینیم و درباره آن گفت‌و‌گو می‌کنیم. با وجود تفاوت‌های ظاهری و سلیقه‌ای، در این جلسات به نقاط مشترک فراوانی می‌رسیم»
حرکت به سمت گفتمان‌سازی پایدار
باقری در پایان با تأکید بر ادامه‌دار بودن این رویکرد گفت: «ما مأمور به انجام وظیفه‌ایم و نتیجه دست خداست؛ اما تلاش می‌کنیم گفتمان الگوی سوم زن را با همکاری نویسندگان، فعالان فرهنگی و نوجوانان پیش ببریم.
نقش فرهنگسرا‌ها در شکل‌دهی گفتمان فرهنگی
نوبت به زینب‌سادات گرامی معاون آفرینش و اجرای فرهنگسرای امید رسید. او غیر از میزبانی، در کنار دیگر بانوان حاضر در جلسه یکی از شرکت کنندگان این نشست نیز بود. وی با تأکید بر اهمیت فرهنگسرا‌ها در ارتقای فرهنگ شهری اظهار کرد، بهره‌گیری از ظرفیت‌های فرهنگی و هنری این مراکز در موضوعات مختلف بسیار اثرگذار است. او با اشاره به نقش زن در خانواده و جامعه گفت: «زن به عنوان محور خانواده می‌تواند در فرهنگ‌سازی اجتماعی نقشی تعیین‌کننده داشته باشد و از همین رو، موضوع زن در اولویت برنامه‌های فرهنگسرا قرار گرفته است.»
هفته کتاب؛ بستری برای گردهمایی نویسندگان زن
گرامی ادامه داد که فرهنگسرای امید در یک سال اخیر با برگزاری نشست‌ها، رویداد‌ها و همایش‌های متنوع به موضوع زن پرداخته و هفته کتاب فرصتی شد تا این برنامه‌ها به شکل هدفمند دنبال شود. او درباره برنامه «بانوی اندیشه» گفت: «زنان به‌عنوان اصلی‌ترین افراد فرهنگ‌ساز در خانواده و جامعه محور این نشست بودند و از نویسندگان زن دعوت کردیم تا آثار و نگاه‌های خود را در حوزه زن تراز انقلاب اسلامی مطرح کنند.»
پیوند کتاب و هویت زنانه در ایام فاطمیه
معاون فرهنگسرا با اشاره به همزمانی هفته کتاب با ایام فاطمیه توضیح داد: «با توجه به اینکه حضرت زهرا (س) به عنوان الگوی سوم زن در اسلام معرفی شده‌اند، این همزمانی زمینه‌ای فراهم کرد تا موضوع کتاب با هویت زنانه و الگوی زن مسلمان در یک برنامه مشترک بررسی شود.»