یادداشت
بانوان و ساز دف در دهه‌های اخیر- محسن سپهرپور
محسن سپهرپور
این روز‌ها و در دهه‌های اخیر در اکثر شهر‌های ایران عزیز بانوانی را مشاهده می‌کنیم که با شور و اشتیاق به کلاس‌های آموزش دف رو آورده‌اند، دف می‌نوازند و گروه‌های زیادی را در سراسر کشور تشکیل داده‌اند. اما به راستی دلیل این اشتیاق و اتفاق چیست؟!
دف یکی از ساز‌های کوبه‌ای و سنتی ایران است که ریشه‌ای بسیار کهن دارد و سابقه آن به مراسم‌های آیینی و عرفانی بازمی‌گردد. در این میان، منطقه کردستان ایران نقش ویژه‌ای در حفظ و توسعه این ساز ایفا کرده است. کرد‌ها با توجه به فرهنگ موسیقایی غنی خود و استفاده از دف در آیین‌های مذهبی و مراسم صوفیانه، این ساز را به عنوان بخشی جدایی‌ناپذیر از هویت موسیقی خود نگه داشته‌اند. این توجه ویژه باعث شد دف به تدریج از جایگاه محلی فراتر رود و در موسیقی عمومی ایران محبوبیت بیشتری پیدا کند.
همان طور که در ابتدا گفته شد، استقبال بانوان از ساز دف افزایش چشمگیری داشته که این موضوع به دلایل مختلفی برمی‌گردد. یکی از مهم‌ترین دلایل، ایجاد حس همدلی و همراهی در میان بانوان هنگام دف‌نوازی است. نواختن دف در جمع‌های زنانه فضایی گرم و پرانرژی ایجاد می‌کند که به تقویت روابط اجتماعی و عاطفی میان آنها کمک می‌کند. این حس همبستگی و انگیزه جمعی، دف را به عنوان یک ابزار هنری و اجتماعی محبوب کرده است.
علاوه بر این، ساز دف به لحاظ اقتصادی بسیار مقرون‌به‌صرفه است و دسترسی به آن برای بانوان آسان‌تر از بسیاری ساز‌های دیگر است. همچنین، از نظر فیزیکی، دف محدودیتی برای نوازنده ایجاد نمی‌کند و افراد با هر شرایط بدنی می‌توانند به راحتی آن را بنوازند. این ویژگی‌ها همراه با امکان یادگیری سریع و مشاهده نتایج اولیه در جلسات ابتدایی، انگیزه زیادی برای شروع و ادامه یادگیری دف ایجاد می‌کند.
از نظر روانشناسی، بانوان به دلیل تمایل به بیان زیبایی‌های درونی و ابراز هنری، دف‌نوازی را دوست دارند. دف به آنها کمک می‌کند احساسات و هنر خود را به نمایش بگذارند و در این فرآیند، اعتماد به نفس و رضایت خاطر بیشتری کسب کنند. همچنین موسیقی، به ویژه نواختن دف، عاملی برای ایجاد اتحاد و تقویت همدلی میان بانوان است که در جمع‌های دف‌نوازی این ارتباطات به طور طبیعی تقویت می‌شود.
از سوی دیگر، استقبال آقایان از ساز دف کمتر است که این موضوع را نمی‌توان صرفاً به مسائل سنتی یا فرهنگی محدود کرد. دلایل متنوعی مانند علاقه به ساز‌های دیگر، فضای آموزشی متفاوت و عوامل روانی اجتماعی می‌توانند بر این موضوع تأثیرگذار باشند. هرچند دف بیشتر در میان بانوان شناخته شده است، اما تلاش‌هایی برای گسترش علاقه آقایان به این ساز نیز در حال انجام است.
در نهایت، فعالیت‌های آموزشی، برگزاری جشنواره‌ها و حضور پررنگ بانوان در اجرای دف، به ویژه در مناطق کردستان و مکان‌های دیگر، نقش مهمی در گسترش و محبوبیت این ساز در جامعه ایران داشته است. دف برای بانوان تنها یک ساز موسیقی نیست، بلکه وسیله‌ای برای ارتباطات اجتماعی، افزایش اعتماد به نفس و تقویت هویت هنری محسوب می‌شود.