اختصاصی پایگاه فرهنگ و هنر، خانواده، اولین، مهم ترین وپر برکت ترین نهاد اجتماعی درتاریخ وفرهنگ وتمدن انسان هاست، خانواده ، پرمعناترین و زیباترین فرض برای پدیدآیی کامل‌ترین رابطه‌ی انسانی، یعنی رابطه‌ی زن وشوهر است .
وقتی میگوییم «فرهنگ»، منظور روح حاکم بر یک خانواده است. یعنی خصوصیات یک خانواده و عمق کیفیت، پختگی روابط بین افراد آن. نحوه ارتباط و احساسی که اعضای یک خانواده با هم دارند.
وقتی از زیبایی فرهنگ یک خانواده صحبت میکنیم، میدانم کلمه« زیبا» تعابیر مختلفی دارد، اما آن را برای توصیف فرهنگی به کار میبرم که افراد خانواده در آن از با هم بودن لذت میبرند، باور ها و ارزشهای مشترکی دارند و تعامل بین آنها طبق اصولی است که در تمام دوران زندگی حاکم است. درباره فرهنگی حرف میزنم که در آن«من »جای خود را به « ما»داده است.
خانواده یعنی تجربه «ما»و «روحیه ما» بنابراین حرکت از من به ما و از استقلال به همبستگی شاید از سخت ترین جنبه های زندگی باشد. وقتی خوشبختی شما از خوشبختی دیگران حاصل میشود، متوجه می‌شوید که از من به ما رسیده اید و در اینجا روندحل مشکلات و استفاده از فرصت‌ها تغییر میکند.
ارزش خانواده پیش از هر چیز بر پایه مودّت و دوستى بین اعضاى آن استوار است؛ اعضایى که انجام حقوق متقابل آنان را در کنار یکدیگر نگاه داشته است و اگر این جریان بر اساس دوستى و تفاهم و برکنار از منیّت ها ادامه یابد به کمال انسانى مورد انتظار خواهد انجامید. از نگاه قرآن، خانواده، مدرسه محبت و دوستى است؛ در آیه 21 سوره روم آمده است:
(و من آیاته أن خلق لکم من أنفسکم أزواجاً لتسکنوا الیها و جعل بینکم مودّة و رحمة إنّ فى ذلک لآیات لقوم یتفکّرون) از نشانه‌هاى او این است که از خود شما جفت‌هایى براى شما آفرید تا نزد ایشان آرامش یابید و میان شما دوستى و مهربانى برقرار ساخت. همانا در این نشانه هایى است براى آنان که مى اندیشند.
در این آیه چند نکته و نقطه با اهمیت درباره خانواده وجود دارد که شایسته بررسى است:
1. أزواجاً من انفسکم؛ همسرانى از خودتان. بر اساس این تعبیر، رابطه و پیوند زن و شوهر یکى از ابعاد مهم خانواده است.
2. و جعل بینکم مودّة؛ میانتان دوستى برقرار ساخت. دومین نقطه مهم در خانواده محبت بین زن و شوهر است؛
3. لتسکنوا؛ تا آرامش یابید.(سکنى) دست یافتن به مقام سکونت و آرامش است, و این تعبیر در قرآن اشاره به این واقعیت دارد که آرامش، مقام و موقعیتى است که انسان در پهنه هستى باید بدان دست یابد و از دیدگاه قرآن وظیفه خانواده زمینه سازى براى همین هدف است حال چه براى زن و شوهر یا کسانى که راه آنان را ادامه مى دهند یعنى فرزندان. 4. رحمة: اصل مهربانى.
الفت زن و شوهر و همکارى آن دو با نیروى عشق و محبت در مسیر کمال، رحمت ومهربانى را براى خانواده و دیگران به بار مى آورد، پس پیوند سالم است که ضامن فراهم شدن زمینه مناسب براى ارتباط مسؤولانه و ماندگار است و این چیزى است که نوگامانى که در آغاز راهند، از آن الگو مى گیرند و در روابط آینده شان با جامعه به عنوان سرمشق بدان مى نگرند.
«فرهنگ خانواده» زمانی زیبا و کار آمد میباشد. که در آن خانواده میتوانید با هم کار کنید، به طرف مقصد هم حرکت کنید و کمک هم باشید. همچنین شما را در مقابله با نیروهایی که منجر به خارج کردن شما از مسیر هستند، یاری میدهد. این نیروها میتواند نیروهای بیرونی از قبیل محیط، افت وخیز اقتصادی، یا بیماری های ناگهانی که خارج از اختیار ماست و یا نیروهای درونی از قبیل کشمکش،کمبود ارتباطات، میل به انتقاد،گله، مقایسه و رقابت باشد.
ویلیام دوهرتی مشاور خانواده میگوید: (نیروهایی که در دنیای امروزبه خانواده فشار می آورند، بسیار قوی هستند.در نهایت ما باید تصمیم بگیریم که میخواهیم کشتی را هدایت کنیم یا در هر جهتی که آب مارا ببرد پیش برویم. رمز هدایت موفق آمیزکشتی این است که نسبت به شعائرخانواده مصمم باشیم.)
تحولات و تغييرات اجتناب ناپذير عصر حاضر به طور طبيعي بر نهادهاي اجتماعي از جمله خانواده تأثير گذارده است. در سالهاي اخير كشور ما نيز تغييرات گستردهاي را تجربه نموده است كه اين عنصر پايه اي فرهنگ؛ يعني خانواده را متحول ساخته است. اساساً درشرايطي كه نظام ارزشهاي جامعة در حال گذار دستخوش تغيير مي گردد، بازتاب اين وضعيت را مي توان در نظام ارزشهاي خانواده مشاهده نمود.
اهميت سلامت خانواده و به تعبيري بهتر تحكيم خانواده ايجاب مي‌كند كه در درون خانوادهها، مديريتي كارا و اثربخش حاكم باشد تا با دستيابي به تمامي قابليتهاي نهفته و بكارگيري استعدادهاي اعضاي آن، شاهد توسعه درون‌زا و بهينه سازي زندگي خانوادگي باشيم.
یکی از بهترین کارهایی که میتوانیم برای خانواده خود بکنیم، این است که ساعاتی را به دور هم جمع شدن اعضای خانواده اختصاص دهیم. همه به ویژه بچه ها دوست دارند از تجارب اعضای خانواده آگاه شوند و بیشتر احساس نزدیکی میکنند.
آنها خانواده‌ای میخواهند که اعضای آن نسبت به هم توجه دارند و به یکدیگر اهمیت میدهند. جلسات خانوادگی امکان پاسخگویی فعال و پرقدرتی را برای چالشهای خانواده امروز فراهم می آورد و باعث میشود بتوانیم خانواده را در بالای فهرست برنامه ها قراردهیم.وقتی را که به فرزندان خود اختصاص میدهیم، نشانگر اهمیتی است که برای آنها قائل هستیم.
اینها همه به صورت خاطراتی درمی آیند که باعث انباشته شدن حساب عاطفی میشوند. پدران و مادران ما برای ما با جمع های خانوادگی خاطره ایجاد کردند و زمینه رشد و همدلی را فراهم نمودند؛ حال وظیفه ماست که این شرایط را برای فرزندان خود فراهم آوریم.
جلسات خانوادگی بهترین زمان آموزش است وبا تغییرات عظیمی که در جامعه صورت می‌گیرد،آموزش در خانواده بیش از پیش ضرورت دارد. اگر ما بچه هایمان را آموزش ندهیم،جامعه این کار را خواهد کرد، آنگاه ما و خود آنها مجبور خواهیم شد نتایج حاصل را تحمل کنیم.
وقتی را که به خانواده اختصاص میدهیم، بهترین زمان برای حل مسائل است. اثر بخشی همه ی باورها ورفتارهای متعالی دینی که مولفه های اصلی آن برفطرات وعقلانیت ومعنویت استوار است ، قبل ازهرجای دیگردردرون خانواده ودر منظر نگاه های پرمعنای همسر، فرزندان با دنیایی ازاحساسات خوشایند، پدید آیی نگرش های مثبت وهمدلی هاوهمانندی ها ویاخدای ناکرده بعضاً احساسات ناخوشایند مورد ارزیابی قرار می گیرد.
سالم‌ترین، مثبت اندیش‌ترین، امیدبخش‌ترین وتلاش مدارترین نوجوانان وجوانان کسانی هستند که با بیشترین همدلی وهمانندی باپدر و مادرمتحول گردیده وخوشایند ترین دلبستگی رانسبت به آنان داشته اند.
و این حقیقت را بدان معناست که برنامه های متنوع تربیتی و فرهنگی واجتماعی برای کودکان ونوجوانان زمانی می تواند به درستی اثربخش باشدکه آنها رادرکنار والدین درکانون خانواده بااحساس خوشایندی ازهمدلی هاوهمانندی‌ها ودلبستگی ها امن بیابیم. پس خانواده راپاس داریم، همه رادرخانواده ببینیم وهمه رابرای استحکام، صلابت و پویایی و نشاط خانواده بخواهیم.
*دکتری مدیریت برنامه ریزی فرهنگی و خانواده
