به گزارش پایگاه خبری تحلیلی فرهنگ و هنر، همزمان با فرا رسیدن ماه محرم، نشست تخصصی بررسی اساطیر و آیین‌های سوگواری عاشورایی با موضوع تاریخچه شکل‌گیری هنر تعزیه چهارشنبه ۲۸ تیرماه در فرهنگسرای ارسباران برگزار شد.
در این نشست محمود منیعی به عنوان کارشناس‌مجری حضور داشت و احمد جولایی مدرس دانشگاه و پژوهشگر تعزیه، اسماعیل مجللی نویسنده و پژوهشگر تعزیه و اردشیر آل عوض پژوهشگر فرهنگ عامه به سخنرانی با موضوع اساطیر و آیین‌های سوگواری عاشورایی پرداختند.
جولایی: هنر بزرگ تعزیه، تأثیر بر ضمیر ناخودآگاه مخاطبان است
احمد جولایی مدرس دانشگاه و پژوهشگر تعزیه نخستین سخنران نشست بود که بیان کرد: اسطوره از نظر لغوی به سطر باز می‌گردد؛ یعنی نوشته‌شده. در حوزه ادبیات دراماتیک اسطوره حائز اهمیت فراوانی است. تنها شخصیت‌های خلق‌شده‌ای که خالق و کاتب ندارند، اسطوره‌ها هستند. داستان‌های اسطوره‌ای از جنس ادبیات ایمانی-اتقانی به شمار می‌روند و این ویژگی ادبیات اسطوره‌ای است.
وی ادامه داد: اگر یک گام از اسطوره‌ها پایین‌تر بیاییم به افسانه‌ها می‌رسیم. شخصیت‌های افسانه‌ای باورپذیرتر هستند و نزدیکی بیشتری به انسان‌ها دارند. شخصیت‌های شاهنامه مانند رستم، اسفندیار و... از این گونه هستند و اشتراکاتی هم با شخصیت‌های دینی دارند. به عنوان مثال سیاوش مانند حضرت ابراهیم به سلامت از آتش عبور می‌کند.
جولایی در پایان با بیان اینکه هنر بزرگ تعزیه، تأثیر بر ضمیر ناخودآگاه مخاطبان است، عنوان کرد: مفاهیمی مانند ایستادگی در برابر ظلم در ناخودآگاه بیننده تعزیه ذخیره می‌شود و ممکن است در یک موقعیت دیگر بر رفتار شخص تأثیر بگذارد. تعزیه روایت و بازسازی یک واقعه و در کنار سنت نمایش در یونان، تنها گونه نمایشی‌ای است که یک مکان اختصاصی با نام تکیه یا حسینیه برای اجرای آن ساخته می‌شود.
مجللی: نسخه‌های تعزیه نخستین رد پای هنرهای نمایشی در ایران است
اسماعیل مجللی نویسنده و پژوهشگر تعزیه سخنران بعدی نشست بود که درباره ریشه‌های شکل‌گیری تعزیه در ایران گفت: هنر تعزیه شبیه به یک تابلوی نقاشی منقش به تصویر اهل بیت(ع) است که در هر منطقه‌ای از ایران رنگ‌آمیزی خاص خود را دارد. نسخه‌های تعزیه را می‌توان نخستین رد پای هنرهای نمایشی در ایران به حساب آورد و پیش از آن در ایران نمایشنامه نداشتیم.
وی افزود: بیش از ۱۸۰ سال از شکل‌گیری تعزیه می‌گذرد و بسیاری از اجزای این هنر از همان زمان تا کنون بدون تغییر باقی مانده است. بسیاری از شعرها و نواهایی که در حال حاضر اجرا می‌شود، دقیقاً همانی است که در دربار ناصرالدین‌شاه نیز اجرا شده است.
مجللی تصریح کرد: برخی آغاز تعزیه را به دوران صفویه مرتبط می‌دانند، اما این احتمال بعید به نظر می‌رسد، چرا که شعر ایرانی در دوران صفویه یک دوره رکود را تجربه می‌کند و در حوزه موسیقی نیز دوران درخشانی نداریم. اما چیزی که امروز تعزیه می‌نامیم، در تهرانِ اوایل دوره قاجار شکل گرفته است.
وی در پایان با اشاره به نقش اساطیر در تعزیه عنوان کرد: یکی از مواردی که تعزیه از اسطوره‌ها وام گرفته، ماجرای ازدواج حضرت قاسم است که البته سندیت تاریخی ندارد، اما در تعزیه به آن پرداخته می‌شود. اینکه یک نوجوان ۱۳ ساله چند جنگاور باتجربه را شکست دهد، به جنبه اسطوره‌ای آن بر می‌گردد. یک مجلس تعزیه دیگر هم به نام قاسم ثانی داریم که فرزند حضرت قاسم است و از مادرش سراغ پدرش را می‌گیرد. این شخصیت دقیقاً از سهراب اقتباس شده است.
آل عوض: قرار دادن شخصیت‌های دینی در جایگاه اسطوره آنان را دست‌نیافتنی می‌کند
اردشیر آل عوض پژوهشگر فرهنگ عامه سخنران پایانی نشست بود که با بیان اینکه اسطوره در قرآن بار معنایی منفی دارد، اظهار کرد: اساطیرالاولین در قرآن کریم شخصیت‌هایی دانسته شده که بافته ذهن انسان‌هاست. اما در مقابل، اسوه‌ها را داریم که شخصیت‌های زمینی مثل همه انسان‌ها هستند. اسوه کسی است که قابل اقتدا و تاسی است و این ظرفیت را دارد که از زندگی‌اش الگو بگیریم.
وی ادامه داد: قرار دادن شخصیت‌های دینی در جایگاه اسطوره به جای اسوه، باعث می‌شود پیروان ادیان پیشوایان خود را دست‌نیافتنی ببینند و در زندگی روزمره خود از آنان الگو نگیرند. وقتی شما شخصیتی را صرفاً آسمانی ببینی، نمی‌توانی در زندگی‌ات به او اقتدا کنی. امیدوارم در این دهه به معارف و مدرسه حسینی وارد شویم و امام حسین (ع) را به عنوان یک الگوی جهانی برای همه انسان‌های آزاده و اخلاق مدار جهان در نظر داشته باشیم.
آل عوض در ادامه به بیان نکاتی درباره سنت‌های محرم در تهران قدیم پرداخت و گفت: در تهران قدیم مردم با جمع‌آوری نذورات در محلات و سیاه‌پوش کردن تکایا و حسینیه‌ها به استقبال ماه محرم می‌رفتند. نذورات معمولاً پیش از محرم با نذر پارچه و کتیبه آغاز می‌شد و مردم هر چه داشتند برای کمک به هیئات در طبق اخلاص می‌گذاشتند.
وی اضافه کرد: در دوره پهلوی اول، کریم بوذرجمهری شهردار وقت تهران تصمیم به تعریض خیابان مولوی تهران گرفت. در جریان این اقدام، مسجد قنات آباد تأسیس می‌شود که در این مسجد هیئتی به نام «نوباوگان حسینی» راه‌اندازی می‌کنند. حاج اکبر ناظم به عنوان مداح این هیئت به خواندن اشعار فاخر و وزین شهرت پیدا می‌کند و ضمن ذکر مصیبت، کنایه‌هایی هم به حکومت پهلوی می‌زند. او نقش ویژه‌ای در رونق عزاداری ماه محرم در تهران دارد.
آل عوض در پایان گفت: از دهه ۵۰ هیئات تهران صاحب اماکن جدیدی می‌شوند که مشهورترین آن در تهران حسینیه ارشاد و در قم دارالتبلیغ است. محتوا و شکل مراسم در این اماکن به کلی متفاوت است و شبهات مطرح‌شده پاسخ داده می‌شود.
تجلیل از سخنرانان نشست با حضور شهرام کرمی رییس فرهنگسرای ارسباران، پایان‌بخش این برنامه بود.
