گزارشي از موزه آذربايجان، بزرگترين گنجينه تاريخ تمدن ايران زمين

به گزارش شهر، انديشه ايجاد موزه آذربايجان در تبريز به سالهاي 1306 و 1307 بر مي گردد که در اين سال نمايشگاهي از سکه هاي مکشوفه از تبريز در سالن سابق ساختمان کتابخانه تربيت بر پا شد.

اساس موزه آذربايجان در سال 1336 با نمايش 202 قطعه از آثار فرهنگي ارسالي از موزه ايران باستان (موزه ملي) در تالار فوقاني کتابخانه ملي سابق تبريز آغاز شد و انديشه تاسيس موزه آذربايجان در محل فعلي در ارديبهشت ماه سال 1337 جامه عمل پوشيد. قبل از بهره برداري از اين موزه ، از محل دبيرستان " نجات" سابق براي نمايش اشياء فرهنگي جمع آوري شده، استفاده مي شد. اين موزه در سال 1341 رسماً افتتاح شد.

ساختمان موزه آذربايجان که در خيابان امام خميني جنب مسجد کبود واقع شده، بر اساس نقشه تنظيمي باستانشاس فرانسوي بنام آندره گدار و ترسيم اسماعيل ديباج (رئيس وقت اداره کل فرهنگ و هنر آذربايجان شرقي) احداث گرديد. موزه آذربايجان از جمله مهمترين موزه هاي ايران است که در آن آثار مربوط به هزاره هاي پيشين تا دوره اسلامي به معرض نمايش در آمده است. اين موزه داراي سه سالن هشتصد متري است که بعد ها در طبقه اول سالن جديدي جهت نمايش سکه و مهرهاي قديمي ايران به آنها افزوده شد.

 در سالن همکف ، بازديد کنندگان شاهد يادگاري هايي از دوران پيش از تاريخ و حکومت هاي پيش از اسلام ايران هستند. کهن ترين آثار موجود در اين بخش متعلق به مجموعه کوچکي از سفالهاي تپه اسماعيل آباد مربوط به هزاره پنجم قبل از ميلاد است.

 از ديگر آثار شاخص دوران پيش از تاريخ سنگ هاي منقٌش به تصاوير حيوانات و گل و گياه مربوط به هزاره سوم قبل از ميلاد ست. اين سنگها از جنس "سرپانتين" نوعي سنگ معدني است که در چند سال اخير با توجه به کشف مجموعه وسيعي از آنها در جيرفت کرمان بنظر مي رسد محصول تمدني پيشرفته و قابل ذکر در اين نقطه از کشورمان در دوران پيش از تاريخ بوده است.

 مجسمه الهه زن متعلق به هزاره اول قبل از ميلاد بدست آمده از رستم آباد در شمال ايران يکي ديگر از آثار برجسته اين بخش به شمار مي رود که نشانه وجود ارزش و مقام زن در کسوت الهه زمين و منبع باروري در نزد ايرانيان بوده است. از ديگر آثار قابل ذکر اين بخش مي توان به ريتونها اشاره کرد که آثار ممتاز هزاره اول قبل از ميلاد و آغاز اولين سالهاي ميلادي قرار دارد..

دوره اوج ساخت ريتون در ايران همزمان با دوران هخامنشي است و تا دوره حکومت اشکانيان ادامه مي يابد. يادگارهاي به جا مانده از دوره حکومت هاي پيش از اسلام ايران که شامل سلسله هاي هخامنشيان ، اشکانيان ، و ساسانيان مي شوند نيز از تنوع قابل ذکر برخوردار است. دو يادگار برجسته اي که در اين بخش به معرض ديد علاقمندان گذاشته شده است شامل يک و يترين طراحي شده جهت نمايش اجساد يک زن و مرد تدفين شده مربوط به هزاره اول قبل از ميلاد است.

. اين اجساد که در کاوشهاي علمي 1378در محوطه مسجد کبود کشف شده اند در واقع بخشي از بقاياي يک قبرستان سه هزار ساله بشمار ميروند که بدليل استثنايي بودن آنها به معني اينکه زن و مرد تواماً در يک گور قرار گرفته بودند به موزه آذربايجان منتقل و به نمايش گذاشته شده اند . ضمناً براي اينکه تصوير روشني از کار کاوش باستانشناسان ارائه گردد لايه هاي کشف شده در جريان کاوش به صورت مجازي باز سازي گرديده تا سير تاريخي شکل گيري و گسترش شهر تبريز نمايان شود. 

در منتهي اليه سالن و در ديوار ضلع شمالي ، سنگ بسم الله که يکي از نادرترين آثار هنري ايران محسوب مي شود نصب گرديده است. اين سنگ از پنج قسمت تشکيل شده، چهار قسمت آن قاب اثر و يک قسمت آن متن اثر است که تمام سطوح سنگ توسط هنرمند ايراني محمد علي قوچاني حجاري شده است.

در سالن طبقه اول در امتداد آثار تمدنهاي باستاني ايران به دوره اسلامي مي رسيم . قديمي ترين اشياء اين دوران از قرن چهارم هجري و آثار بجاي مانده از تمدن نيشابور که شاخصه آنها بکار گيري لعاب سفيد نقش و نگارهايي با محتواي اسلامي و استفاده از خط کوفي است آغاز مي گردد و به دوره قاجار منتهي مي شود.

از ديگر آثار برجسته اين بخش مي توان به ظروف سفالي دوره ايلخاني با نقش و نگارهاي متنوع اشاره داشت. قفل رمزي مربوط به اواخر قرن شش هجري قمري نيز يکي ديگر از يادگار هاي قابل ذکر در اين بخش به شمار مي رود. در سالن جديد التاسيس اين قسمت ، موزه آذربايجان اقدام به نمايش قديمي ترين سکه هاي ضرب شده در گستره جغرافيايي ادوار مختلف تاريخ ايران کرده است. اين سکه ها از دوره هخامنشي تا حکومت قاجاريه را شامل

مي شوند. همچنين نمونه اي از نادرترين و زيباترين مهرهاي قديمي در اين بخش در کنار سکه ها ديده مي شود.

طبقه زير زمين موزه آذربايجان از سالهاي گذشته محل نمايش و نگهداري مجسمه هاي نفيس و ارزنده اي است که توسط مجسمه ساز شهير تبريزي آقاي احد حسيني خلق شده اند. موضوع اين مجسمه ها نگاه عميق هنرمند به سرگذشت انسان و خلق و خوي او در طول تاريخ بخصوص در قرن بيستم ميلادي مي باشد. مديريت اين موزه اميدوار است باانتقال اين مجسمه هاي ارزشمند به جايگاهي مناسب براي نمايش انها فضايي براي پيشبرد و گسترش موضو عيت اين موزه که يک موزه باستانشناسي است ايجاد گردد تا بخش ديگري از تاريخ باستاني و زندگي اقوام اين سرزمين در معرض ديد علاقمندان قرار گيرد.

جديدترين قسمت موزه آذربايجان بخش سنگ نگارهاي قديمي مي باشد که متعلق به ادوار مختلف تاريخي است. در اين بخش سنگ قبرهايي از دوران مختلف اسلامي انتخاب و به نمايش گذاشته شده است. همچنين قوچهاي سنگي، مجسمه هاي سنگي، پيکره هاي انساني و نمونه هايي از سنگ هاي کتيبه دار در اين قسمت بچشم مي خورد.


موبند طلايي – مکشوفه از جعفر آباد ( خلخال)
بر بدنه اين موبند به زيبايي و ظرافت مراسم شکار ترسيم شده است. جنس طلايي موبند و هنر حکاکي بر روي آن احتمال استفاده آنرا توسط پادشاه يا حاکم منطقه قو ت مي بخشد.


مهر استوانه اي
نمونه اي از مهرهاي استوانه اي يا سليندري که همانند غالب مهر هاي قديمي از گل پخته، سنگ ، گچ يا مرمر و به شکل نيمکره، استوانه اي ( سيلندري) و... ساخته شده اند. صاحبان مهرها براي استفاده آنها را بر روي قطعات گل مرطوب فشار داده يا مي غلطاندند تا نقش مهر بر روي گل منتقل شود.. نقوش ساده يا هندسي و بعد ها تصاوير حيوانات و موجودات نيمه خدايي و انساني تزئينات اين مهر ها را تشکيل ميداد.


ريتون – نقره و سفالي – هخامنشي و هزاره اول قبل از ميلاد
از شاخص ترين دست آوردهاي هنري و ذوقي ايرانيان در گستره هزاره اول قبل از ميلاد ظروف ترکيبي از نيم تنه حيواني و جام شربت خوري است که با نام ريتون که واژه يوناني به معناي ساغر است شناخته شده اند، ريتونها کاربردي آئيني داشته و در مراسم و جشنهاي مذهبي از آنها براي نوشيدن استفاده ميشد.


سنگ تزئيني – جيرفت – هزاره سوم قبل از ميلاد
سنگ نقشهاي شکيل و زيباي هزاره سوم قبل از ميلاد که خاستگاه آنها منطقه جيرفت در مرکز ايران بشمار ميرود. زيبايي نقشها و متنوع درونمايه هاي ملهم از اسطوره ها و آئينها ي نقش شده بر روي آنان اعجاب آور است اما کاربرد آنها هنوز مشخص نيست.


بشقاب نقره اي با روکش طلا – ساساني
نمونه اي از بشقاب هاي دوره ساساني مزين به تصوير برجسته شاهان اين سلسله به هنگام شکار يا نبرد ، از شاهکارهاي ذوق ايران در امر فلز کاري و طراحي نقوش برجسته بر روي ظروف طلايي و نقره اي که در دوره ساساني به اوج خود رسيده است.

بشقاب سفالي زرين فام – گرگان - دوره ايلخاني
سفال دوره ايلخاني اوج بکار گيري ذوق و هنر در امر ساخت و تزئين سفالها به کمک رنگ هاي شفاف ، نقاشي صورتکهاي انساني و استفاده از خط و کتابت بشمار ميرود.


قفل رمزي – مراغه – قرن 6 هجري قمري
اثري از اواخر قرن ششم هجري قمري ، داراي 4 قفل بادامي و رمزدار که براي يافتن حروف رمز آن که حرفهاي (ک، د ، الف ، ي) بودند بايد بيش از پنجاه هزاربار اين قفلها جابجا مي شدند.


خمره چيني – دوره صفويه
اين خمره چيني متعلق به مجموعه چيني خانه شيخ صفي واقع در استان اردبيل مي باشد. اين مجموعه به سفارش شاه عباس توسط چيني ها ساخته شده اند و کليه اشياء ممهوربه مهر شاه عباسي هستند.


تدفين جنيني- گورستان باستاني تبريز – هزاره اول قبل از ميلاد
نمونه اي از اسکلتهاي بدست آمده از گورستان کشف شده در محوطه مسجد کبود، مربوط به سه هزار سال پيش و متعلق به زن ومردي جوانسال که به طور رسمي و به همراه زيور آلات ، ظروف و آذوقه تدفين يافته اند، اين نوع تدفين به دفن جنيني يا چمباتمه اي مشهور است.